Ο αγώνας για την αποστράτευση των εθελοντών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – Ο φόνος του Τάκη Κυθρεώτη

Στο σημείωμα του περασμένου Σαββάτου είδαμε ότι οι βρετανοί αναίρεσαν την υπόσχεσή τους και αντί να αποστρατεύσουν τους κύπριους στρατιώτες, ήθελαν να τους στείλουν σε χώρες του εξωτερικού για να συνεχίσουν τη στράτευση τους, άσχετα αν ο πόλεμος είχε τελειώσει από τον Μάιο του 1945.

Του Μιχάλη Μιχαήλ – Μέρος 4ο

Η 6^η Οκτωβρίου πέρασε μέσα στην ένταση αλλά και χωρίς αντίδραση για το αίτημα των στρατιωτών για αποστράτευση, αντί να μεταφερθούν στο εξωτερικό.

Χωρίς συνέπειες πέρασε και η 7^η Οκτωβρίου.

Ο φόνος του Τ. Κυθρεώτη και ο τραυματισμός άλλων στρατιωτών

Τα πράγματα όμως στις 8 Οκτωβρίου, δεν κύλισαν το ίδιο ομαλά όπως τις δύο προηγούμενες μέρες.

Τη Δευτέρα 8 Οκτωβρίου οι βρετανοί εμφανίστηκαν με διαφορετικές προθέσεις.

Κάλεσαν άλλους 21 στρατιώτες σε παράταξη. Οι στρατιώτες πήραν οδηγίες από τις επιτροπές τους να μην αρνηθούν αλλά να δηλώσει και πάλι, ότι θα αναχωρούσαν στο εξωτερικό υπό διαμαρτυρία.

Κι αυτό έγινε, μόνο που οι βρετανοί δεν έδειξαν καμιά κατανόηση.

Ας παρακολουθήσουμε την περιγραφή των γεγονότων, όπως την καταγράφει η εφημερίδα «Νέος Κυπριακός Φύλαξ» την επόμενη μέρα, 9 Οκτωβρίου 1945.

Ο κύριος τίτλος του θέματος ήταν: «ΑΙΜΑΤΗΡΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΕΙΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΝ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΑΝΑΧΩΡΗΣΙΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ» και υπότιτλο: «Εφονεύθη υπό ξένων στρατιωτών εις Κύπριος λοχίας και ετραυματίσθησαν πέντε – Διαδηλώσεις – Διαμαρτυρίαι».

Το κείμενο ξεκινά με το ότι τα επεισόδια, ο θάνατος του λοχία Τάκη Κυθρεώτη και ο τραυματισμός άλλων πέντε στρατιωτών προκάλεσε συγκίνηση στον κυπριακό λαό. Σημειώνει ότι το συμβάν έγινε γύρω στις 2.30 το απόγευμα της προηγούμενης μέρας.

Αναφέρει επίσης ότι με βάση την επίσημη πληροφόρηση οι στρατιωτικές αρχές έλαβαν έκθεση για το τι συνέβη τη συγκεκριμένη μέρα και ότι σε αυτήν αναφέρεται ότι «το απόγευμα της 8^ης Οκτωβρίου εις Αμμόχωστον κατά τον χρόνον της επιβιβάσεως ωρισμένων στρατιωτικών αποσπασμάτων, ταοποία θα επέστρεφον εις Μέσην Ανατολήν, αφού διήλθον τας ημέρας της αδείας των εν Κύπρω, συνέβησαν επεισόδια με αποτέλεσμα την ανταλλαγήν πυροβολισμών. Εσημειώθησαν θύματα και το ζήτημα αποτελεί τώρα αντικείμενον αμέσου και πλήρους ερεύνης των Στρατιωτικών αρχών».

Στη συνέχεια καταγράφεται η ανταπόκριση του ανταποκριτή της εφημερίδας, την οποία παραθέτουμε αυτούσια, όσον αφορά τα γεγονότα:

«Κατά πληροφορίας του εν Βαρωσίοις ανταποκριτού μας, 150 περίπου Κύπριοι στρατιώται ευρίσκοντο εις το στρατόπεδον παρά τον Σταυρόν εν παρατάξει, προκειμένου να αναχωρήσουν δια το σημείον επιβιβάσεώς των. Πλησίον αυτών ίσταντο ξένοι (μη Άγγλοι) στρατιώται υπό τα διαταγάς Άγγλου αξιωματικού. Επίσης είχον συγκεντρωθεί πολλοί άλλοι, Κύπριοι, στρατιώται και συγγενείς των αναχωρούντων. Οι εν παρατάξει στρατιώται, ηρνήθησαν να αναχωρήσουν, οι δε παριστάμενοι Κύπριοι συνάδελφοι των εφώναζον “Μη φύγετε, θέλομεν αποστράτευσιν”.

Ο Άγγλος αξιωματικός διέταξε τότε τους ξένους στρατιώτας να διαλύσουν τους συγκεντρωθέντας Κύπριους στρατιώτας.

Οι ξένοι στρατιώται επυροβόλησαν και εχρησιμοποίησαν τα λόγχας των εναντίον των συγκεντρωθέντων Κυπρίων στρατιώτων, οι οποίοι δεν έφεραν όπλα.

Λέγεται ότι επληγώθη εις ξένος στρατιώτης δια σφαίρας περιστρόφου. Ο εκ Λιμνιών λοχίας Τάκης Κυθραιώτης εφονεύθη δια σφαίρας και λογχισμού. Πέντε άλλοι Κύπριοι ετραυματίσθησαν.

Μετά τα ανωτέρω γεγονότα, εκατοντάδες Κυπρίων στρατιωτών και αρκετοί άλλοι με επί κεφαλής γυναίκας κατηυθύνθησαν εν διαδηλώσει εις την οικίαν του Διοικητού φωνάζοντες “Θέλόμεν αποστράτευσιν”, “αίσχος εις τες δολοφονικές συμμαχικές σφαίρες”, “Θέλομεν τον Διοικητήν”.

Ο Διοικητής δεν ευρίσκετο εις την οικίαν του, έφθασε δε επί τόπου ο αστυνόμος, όστις εδέχθη εις την αυλήν της οικίας του Διοικητού οκταμελή αντιπροσωπείαν  εκ πέντε στρατιωτών και 3 γυναικών συζύγων αναχωρούντων. Επίσης έφθασεν εκεί ο Δήμαρχος κ. Αδάμαντος μετά των Δημοτικών Συμβούλων κ.κ. Χρ. και Ν. Σαββίδη, οίτινες εγένοντο δεκτοί παρά τω αστυνόμω.

Ενώ η 11μελής πλέον επιτροπή υπέβαλε την διαμαρτυρίαν των διαδηλωτών, έφθασε και ο Διοικητής».

Ακαριαίος ο θάνατος του Κυθρεώτη

Σε σχέση με τον τρόπο που σκοτώθηκε ο Τ. Κυθρεότης και τον τραυματισμό των πέντε, η «Ελευθερία» της ίδιας ημερομηνίας έγραφε σχετικά, σύμφωνα με τον ανταποκριτή της από την Αμμόχωστο, ότι αφού ξεκίνησε η ένταση μεταξύ των στρατιωτών και του βρετανικού αποσπάσματος:

«Με’ ολίγον σφαίρα στρατιωτικού περιστρόφου έπληξε τον Λοχίαν τάκην Κυθραιότην εκ Λιμνικών, του οποίου και διέτρησε το κρανίο. Ο Λοχίας κατέπεσε πάραυτα και ο θάνατός του επήλθεν ακαριαίως. Ταυτοχωρόωνς άλλοι στρατιώται εν υπηρεσία (μη Κύπριοι) ήρχισαν να βάλλουν κατά των Κυπρίων στρατιωτών διασφαιρών και ξιφολόγχης. Εκ των πυροβολισμών και της χρήσεως της ξιφολόγχης ετραυματίσθησαν πέντε Κύπριοι στρατιώται, οίτινες και μετηνέχθησαν εις το εν ταύθα Νοσοκομείον».

Σημάδευαν στρατιώτες και συγγενείς τους

Ενδιαφέρουσα, και λίγο διαφοροποιημένη, αλλά πιο λεπτομερής, είναι και η περιγραφή των γεγονότων από τον Μ. Πουμπουρή ο οποίος αναφέρει τα ακόλουθα:

«Κλήθηκαν άλλοι είκοσι ένας στρατιώτες σε παράταξη. Οι οδηγίες που είχαν από κάποια επιτροπή ήταν να μην αρνηθούν. Αλλά να δηλώσουν και πάλιν ότι αναχωρούν υπό διαμαρτυρία. Δεν έδειξαν, όμως, καμιά κατανόηση οι αξιωματικοί. Διότι, αμέσως μετά την υποβολή του αιτήματος για αποστράτευση, οι ένοπλοι Ινδοί στρατιώτες, που είχαν μεταφερθεί την προηγούμενη, πήραν διαταγή και περικύκλωσαν τους είκοσι ένα. Στη συνέχεια πήραν διαταγή κι έκαναν μεταβολή με στραμμένα τα όπλα προς τις εκατοντάδες στρατιώτες και πολίτες (συγγενείς των στρατιωτών), που βρισκόντουσαν στον περίγυρο. Αμέσως δόθηκε διαταγή για πυροβολισμούς και για επίθεση με εφ’ όπλου λόγχη εναντίον όσων βρισκόντουσαν στον περίγυρο.

Από τους πυροβολισμούς σκοτώθηκε ο λοχίας Τάκης Κυθραιώτης και τραυματίστηκαν ο Παντελής Σιαηλής από τη Μόρφου, ο Γιάννης από τα Πέρα Ορεινής, ο Κώστας Καραγιάννης από τη Δερύνεια, ο Κ. Θωμά από την Κοκκινοτριμιθιά, ο Αντρέας Φιλίππου από το Διόριος κι ο Γιώργος Μόζορας από το Τρίκωμο.

Διευκρινίζουμε, βέβαια, πως ο Τάκης Κυθραιώτης, ενώ αρχικά βρισκόταν στους λόχους του Βασιλικού Μηχανικού, από το Μάρτη του 1944 είχε μετατεθεί στους λόχους των σκαπανέων. Διότι, όπως αναφέρθηκε και πιο μπροστά, κατά τη διάρκεια της απεργίας πείνας που είχαμε κάμει στους πρώτους μήνες του 1944 στην Αίγυπτο, θεωρήθηκε από τις στρατιωτικές αρχές ένας από τους υπεύθυνους και τιμωρήθηκε με απομάκρυνση από τους λόχους μας. Συνέπεσε, όμως, εκείνες τις μέρες να βρίσκονται κι οι λόχοι των σκαπανέων στον διαμετακομιστικό σταθμό, γι’ αυτό παρακολουθούσε από κάποια απόσταση τα διαδραματιζόμενα στους λόχους του Βασιλικού Μηχανικού. Υπάρχουν, λοιπόν, εύλογες υπόνοιες ότι ο Τάκης Κυθραιώτης είχε επισημανθεί από Άγγλους αξιωματικούς, γι’ αυτό κι υπήρξε ο στόχος».

Εκδηλώσεις διαμαρτυρίας

Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, της αιματοχυσίας ακολούθησαν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Όπως αναφέρεται, οι συγκεντρωμένοι στο σπίτι του Διοικητή επέστρεψαν διαδηλώνοντας στο χώρο που έγιναν τα επεισόδια. Είναι ενδιαφέρον το ότι επικεφαλής της διαδήλωσης ήταν μία γυναίκα, η οποία κρατούσε υψωμένο ένα ματοβαμμένο μαντήλι που ανήκε σε ένα από τα θύματα.

Πληροφορούμαστε επίσης από τις εφημερίδες, ότι όλο το απόγευμα συγκροτούνταν μικροδιαδηλώσεις.

Στο οίκημα του ΑΚΕΛ έγινε το βράδυ μεγάλη συγκέντρωση με ομιλητές τους Νίκο Σαββίδη, Αδάμο Αδάμαντος, Πανίκο Παιονίδη (Γ.Γ. των απόστρατων), Α. Ζιαρτίδης εκ μέρους της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ και ο Γ. Κυθρεώτης, αδελφός του νεκρού στρατιώτη. Εγκρίθηκε ψήφισμα διαμαρτυρίας, το οποίο επιδόθηκε στο Διοικητή της πόλης.

Επίσης η Επαρχιακή Συντεχνιακή Ένωση απέστειλε τηλεγράφημα προς τον κυβερνήτη, εκφράζοντας εντονότατη διαμαρτυρία για το συμβάν και σημειώνοντας ότι «Ουδέποτε ηδυνάμεθα να φαντασθώμεν, ότι η θυσία των παιδιών του Κυπριακού λαού θα επληρώνετο με συμμαχικάς σφαίρας» και ζητώντας άμεση διεξαγωγή ανακρίσεων και τιμωρία των ενόχων, καθώς και συντήρηση των οικογενειών των θυμάτων, αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο που έγινε το Μάρτιο με τη δολοφονία τριών ανθρώπων στην εκδήλωση του ΑΚΕΛ στο Λευκόνοικο.

Το ίδιο βράδυ, η «Εξουσιοδοτημένη Επιτροπή» απέστειλε τηλεγράφημα σε όλες τις εφημερίδες στο οποίο αναφερόταν στα επεισόδια γράφοντας συγκεκριμένα ότι: «Σήμερον απόγευμα, ενώ συνάδελφοί μας εζήτουν ειρηνικώτατα απάντησιν εις λογικώτατα αιτήματα υποβληθέντα προ μηνός, εντελώς απροκλήτως έγινεν εναντίον των επίθεσις υπό ξένων στρατευμάτων με θύματα ένα νεκρόν και πέντε τραυματίας. Πιστεύομεν ότι θα ενώσετε μαζύ μας φωνήν διαμαρτυρίας δι’ αχαρακτήριστον ενέργειαν».

Τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας απέστειλαν στον κυβερνήτη και οι Δήμοι Αμμοχώστου και Λεμεσού, όπως και η Παγκύπρια Επιτροπή Μικροκαταστηματαρχών.

Παράλληλα, ο «Νέος Κυπριακός Φύλακας» έγραψε ότι οι Κύπριοι στρατιώτες που επρόκειτο να αναχωρήσουν, αναχώρησαν κανονικά χωρίς να γίνει κανένα επεισόδιο, ενώ στο λιμάνι της Αμμοχώστου λήφθηκαν έκτακτα μέτρα με την απαγόρευση της εισόδου στο κοινό και με τοποθέτηση φρουράς από ξένους στρατιώτες.