Ο «αόρατος» πόνος των προσφύγων

• Τα απανωτά χτυπήματα στα διάφορα hot spots στα ελληνικά νησιά

«Το 2017, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λέσβο παρακολούθησαν 275 ανθρώπους που υπήρξαν θύματα βασανιστηρίων, εκ των οποίων οι 131 (σχεδόν το 50%) χρήζουν αποκατάστασης και παραπέμφθηκαν σε εξειδικευμένο κέντρο στην Αθήνα. Ωστόσο, τα δύο τρίτα από αυτές τις περιπτώσεις δεν έχουν ακόμη μεταφερθεί στην ενδοχώρα, λόγω του γεωγραφικού περιορισμού που τους έχει επιβληθεί ή λόγω έλλειψης χώρου στις δομές διαμονής στην Αθήνα. Η πλειοψηφία τους εξακολουθεί να ζει στη Μόρια, όπου οι συνθήκες είναι αναμφίβολα επιβαρυντικές για τις ιατρικές  και ψυχολογικές τους ανάγκες. Ο επιπολασμός των θυμάτων βασανιστηρίων είναι πιθανόν πολύ μεγαλύτερος στον συγκεκριμένο πληθυσμό και για αυτό πιστεύουμε ότι υπάρχουν πολλοί ακόμη που πάσχουν από αυτό τον “αόρατο” πόνο. Οι λίστες αναμονής για τους ψυχολόγους και τους γιατρούς μας στη Λέσβο είναι πολύ μεγάλες».

Η επικεφαλής της αποστολής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λέσβο, Louise Roland-Gosselin, περιγράφει ανάγλυφα πως οι ευάλωτες ομάδες προσφύγων είναι οι πρώτες που δέχονται το χτύπημα, εξαιτίας της διαχείρισης του προσφυγικού.

Η οργάνωση RSA (Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο) καταθέτει στο tvxs.gr τα στοιχεία από τον απολογισμό των δύο ετών, κατά τα οποία είναι σε εφαρμογή η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας. Η οργάνωση επισημαίνει πως: Η δήλωση-«συμφωνία» ΕΕ – Τουρκίας τον Μάρτιο του 2016, οι επίμονες πιέσεις της ΕΕ για άμεση εφαρμογή της και το άμεσο απότοκό της -ο εγκλωβισμός χιλιάδων προσφύγων στα νησιά του Αιγαίου σε συνδυασμό με τη νέα ταχύρρυθμη διαδικασία των συνόρων, επιδείνωσαν δραματικά τις ήδη υφιστάμενες δυσλειτουργίες και ανεπάρκειες του συστήματος εντοπισμού, διάγνωσης και αποκατάστασης των ευάλωτων προσφύγων που φτάνουν στα νησιά του Αιγαίου. Άμεση συνέπεια όλων αυτών είναι ότι πολλοί πρόσφυγες που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, όπως ασυνόδευτοι ανήλικοι, άνθρωποι με σοβαρά προβλήματα υγείας, άνθρωποι που χρήζουν ψυχοκοινωνικής στήριξης, θύματα βασανιστηρίων ή άλλων μορφών βίας, δεν εντοπίζονται από τις αρμόδιες Αρχές.

Απόρροια της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας

Η συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας είχε σαν αποτέλεσμα, ανάμεσα σε άλλα, την αύξηση των ρατσιστικών και ξενοφοβικών συμπεριφορών στα νησιά όπου εγκλωβίζονται οι πρόσφυγες, υποστηρίζει η RSA, «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο».

Η οργάνωση, με αφορμή την επέτειο των δύο χρόνων από τη συμφωνία, κάνει τον δικό της απολογισμό, με στοιχεία των μελών της που ζουν από κοντά το προσφυγικό δράμα στα νησιά του Αιγαίου και καταθέτει τα στοιχεία της στο tvxs.gr. Το χρονολόγιο που δημοσιεύεται είναι η μακρά λίστα των επιθέσεων με ρατσιστικό κίνητρο εναντίον προσφύγων, μεταναστών αλλά και Ελλήνων πολιτών.

«Παρακολουθώντας από την πρώτη γραμμή, σχεδόν τέσσερα χρόνια τώρα, το προσφυγικό, διαπιστώνουμε μια μεταστροφή της κοινής γνώμης στη Χίο, σε θέσεις από αδιάφορες έως ρατσιστικές και ξενοφοβικές. Βέβαια, πρόκειται για την πρώτη εικόνα που εισπράττει κανείς, κι αυτό γιατί έχουν σταδιακά κυριαρχήσει οι ξενοφοβικές αντιλήψεις στην πρώτη γραμμή είτε των μέσων ενημέρωσης, είτε των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είτε σε μεμονωμένα τοπικού χαρακτήρα περιστατικά», λέει ο Γιάννης Στεβής (δημοσιογράφος – διευθυντής ιστοσελίδας astraparis.gr).

Η οργάνωση RSA παρατηρεί ότι η βίαιη εφαρμογή της συμφωνίας μεταξύ ΕΕ – Τουρκίας, με την οποία εγκλωβίστηκαν στη Χίο μέσα σε δύο μόλις ημέρες 1.500 πρόσφυγες, προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις μέσα στους επόμενους μήνες. Σημαντικό μέρος της τοπικής κοινωνίας διολίσθησε σε ακραίες θέσεις. Αρκετοί οδηγήθηκαν ή επέλεξαν ρατσιστικής έμπνευσης συμπεριφορές και πράξεις. Βίαιες επιθέσεις σε καταυλισμούς προσφύγων, ρατσιστικά πογκρόμ, συμπλοκές με τα ΜΑΤ, επιθέσεις σε δημοσιογράφους και αλληλέγγυους πολίτες, επιθέσεις σε γραφεία ομάδων υποστήριξης προσφύγων ακόμη και πολιτοφυλακές είναι μόνο μερικά από όσα συνέβησαν για πρώτη φορά τα προηγούμενα δύο χρόνια στο νησί. Η εφαρμογή της συμφωνίας δηλητηρίασε την τοπική κοινωνία.

Πρώτα θύματα τοπικές ομάδες αλληλεγγύης στους πρόσφυγες με πολυετή δράση, καθώς και μέλη τους που πολύ γρήγορα στοχοποιήθηκαν ως κύριοι υπεύθυνοι για την άφιξη, παραμονή και υποστήριξη των προσφύγων στα νησιά και δέχθηκαν επιθέσεις από ακραίες ομάδες. Στη συνέχεια, πρόσφυγες μέσα και έξω από τον καταυλισμό της Σούδας, με κορύφωση το ρατσιστικό πογκρόμ του Νοέμβρη 2016 που κατέληξε στον τραυματισμό προσφύγων και αλληλέγγυων. Μέχρι τώρα μόνο ένας από τους φερόμενους δράστες των επιθέσεων αυτών έχει βρεθεί ενώπιον της δικαιοσύνης.

Η μεγάλη ένταση των γεγονότων και η εφαρμογή της συμφωνίας με κάθε κόστος οδήγησε σε παλινωδίες και τη δημοτική Αρχή της Χίου. Από την απόφαση του Δήμου της Χίου να δανεισθεί 750.000 ευρώ για την αγορά του ακινήτου που στεγάζει το hot spot («ΒΙΑΛ») και την ενεργή συμμετοχή του στη διαχείριση του καταυλισμού της «Σούδας» μέσα σε ένα χρόνο,  φθάσαμε στις πολλαπλές προσφυγές του δημάρχου ενώπιον των δικαστηρίων με τις οποίες ζητά πλέον την έξωση του Υπουργείου από το hot spot και την με κάθε τρόπο προσπάθεια αποτροπής της επέκτασής του.

Δύο χρόνια μετά την έναρξη εφαρμογής της συμφωνίας και η Χίος -όπως και τα άλλα νησιά του ΒΑ Αιγαίου- μοιάζει να έχει χάσει ένα μέρος από την ψυχή της και να αγωνιά για τη συνέχεια.

Περιορισμός της ελευθερίας

Τα ελληνικά νησιά που φιλοξενούν τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.), γνωστά και ως hot spots (στη Λέσβο, τη Χίο, την Kω, τη Λέρο και τη Σάμο), βρίσκονται στο επίκεντρο της υλοποίησης της συμφωνίας μεταξύ  ΕΕ – Τουρκίας. Πολλοί ξεχνούν σήμερα, κάτι που οι ντόπιοι στα νησιά  θυμούνται πολύ καλά, ότι τα hot spots πριν μετατραπούν σε ΚΥΤ,   δημιουργήθηκαν και παρουσιάστηκαν ως κέντρα καταγραφής των νεοεισερχομένων προσφύγων και μεταναστών, μια διαδικασία που θα ολοκληρωνόταν εντός 72 ωρών. Αμέσως μετά την εφαρμογή της συμφωνίας στις 20 Μαρτίου 2016, τα hot spots μετατράπηκαν σε «κλειστά κέντρα», ωστόσο το σχέδιο αυτό κατέρρευσε πολύ γρήγορα. Στην πράξη, τα hot spots έχουν πλέον μετατραπεί σε «ανοιχτούς» χώρους περιορισμού της ελευθερίας, ενώ η βιωσιμότητα της ίδιας της συμφωνίας εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από τον γεωγραφικό περιορισμό που επιβάλλεται στους ανθρώπους που φθάνουν στα πέντε νησιά του Αιγαίου.

Οι υποδομές στα hot spots δεν ήταν ποτέ ικανές να φιλοξενήσουν μεγάλο αριθμό ανθρώπων και ιδιαίτερα τις ευάλωτες ομάδες. Πρόσφυγες και μετανάστες στοιβάχθηκαν βιαστικά σε iso box, σκηνές της Ύπατης Αρμοστείας αλλά και καλοκαιρινού τύπου σκηνές ανάμεσα σε σκουπίδια και λύματα. Η ανασφάλεια και η βία κυριαρχούν σε αυτούς τους χώρους. Η ραγδαία επιδείνωση της ψυχικής υγείας προσφύγων και μεταναστών και οι εξοντωτικές συνθήκες επιβίωσης που τους έχουν επιβληθεί, έχουν άμεσα αρνητικές επιπτώσεις στην ευημερία και τη ζωή, όχι μόνο των ίδιων αλλά και των κατοίκων των γειτονικών χωριών γύρω από τα hot spots. H πραγματικότητα αυτή είχε ως άμεσο επακόλουθο τις συχνές εντάσεις και την περαιτέρω αποξένωση των τοπικών κοινοτήτων από τον προσφυγικό πληθυσμό που είχε πλέον εγκλωβιστεί στα νησιά.