Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης και η βασιλική χάρη που δεν δόθηκε

 

 

Του Μιχάλη Μιχαήλ

 

Ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ πυροδότησε στην Κύπρο συζητήσεις για το ότι η βασίλισσα Ελισάβετ αρνήθηκε να δώσει χάρη στον 19χρονο Ευαγόρα, μετά την απόφαση του δικαστηρίου για καταδίκη του σε θάνατο δια απαγχονισμού.

 

Οι ύποπτες συνθήκες σύλληψης του Ευαγόρα

Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης συνελήφθη το βράδυ της 18^ης Δεκεμβρίου 1956 μαζί με άλλους 2 συναγωνιστές του, μεταφέροντας όπλα και τρόφιμα από τη Λυσό, προς το λημέρι του «Καρκαβά», στο δάσος του Άγιου Μερκούρη, προς τον Σταυρό της Ψώκας.

Ξαφνικά βρέθηκαν αντιμέτωποι με αγγλική περίπολο. Οι 2 συναγωνιστές του Ευαγόρα κατάφεραν να διαφύγουν, αλλά ο ίδιος συνελήφθη. Στην κατοχή του είχε ένα οπλοπολυβόλο Μπρεν γρασαρισμένο. Ήταν συνεπώς ανέτοιμο για να χρησιμοποιηθεί. Επίσης κουβαλούσε 3 γεμιστήρες γεμάτες.

 

Τις συνθήκες σύλληψης του περιγράφει ο συναγωνιστής του Βαγγέλης Χριστοφή ο οποίος εκείνο το βράδυ της 18^ης Δεκεμβρίου 1956 ήταν επικεφαλής της τριμελούς ομάδας που θα μετέφερε με δύο γαϊδούρια τις προμήθειες[1].

Την ομάδα απάρτιζαν ο ίδιος, ως επικεφαλής, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης και ο Γεώργιος Χρίστου Πόπης.

Αναφέρει λοιπόν ότι ενώ προχωρούσαν σε κάποια στροφή του δρόμου, ο ίδιος, που προπορευόταν, ξαφνικά βρέθηκε μπροστά σ’ ένα σταθμευμένο στρατιωτικό τζιπ, με αναμμένα τα μικρά του φώτα. «Ήταν τόσο ξαφνικό για μένα, που έπεσα στην κυριολεξία πάνω στα “μούτρα” του αυτοκινήτου!».

Όταν απομακρύνθηκε, μέσα στα βουνά, και ένιωσε ότι βρέθηκε σε ασφαλή απόσταση από τους Βρετανούς σταμάτησε για να ξεκουραστεί «οπότε κοίταξα προς τα κάτω. Άκουσα φασαρία, φωνές, βρισιές, κτυπήματα, αλλά και είδα, ότι εκτός από το τζιπ, πίσω του ήσαν σταθμευμένα ακόμα δυο φορτηγά του στρατού».

 

Καθαρή προδοσία

Ο Χριστοφή συνεχίζει: «Το ότι εγώ, την κρίσιμη στιγμή, στράφηκα προς τα πίσω και δεν πήγα δεξιά προς τα έξω του δρόμου, αποδείχτηκε σωτήριο, γιατί κάτω ακριβώς από το δρόμο υπήρχε ενέδρα ομάδας Άγγλων στρατιωτών και θα έπεφτα πάνω της. Αυτό, οδηγεί στη βάσιμη υποψία, ότι είμαστε προδομένοι και οι Άγγλοι μας περίμεναν. Ήθελαν, με τ’ αυτοκίνητα σταθμευμένα στο δρόμο να μας αιφνιδιάσουν και, στην προσπάθειά μας να διαφύγουμε προς τα έξω, αφού η άλλη πλευρά ήταν βουνό, θα πέφταμε στην ενέδρα τους. Κι αυτό, δεν μπορεί να ήταν τυχαίο.»

 

Το γρασαρισμένο «Μπρεν» και η κατηγορία κατοχής όπλου

Ο Χριστοφή συνεχίζει λέγοντας ότι δεν κρατούσαν όπλα, αφού ήταν σε ισχύ ο νόμος του Χάρντιγκ, που προνοούσε ότι και η απλή κατοχή όπλου ή άλλου πολεμικού, οδηγούσε στην αγχόνη. Αλλά και όπλα να κρατούσαμε, υπό τις συνθήκες εκείνης της νύχτας. «Τα όπλα μας ήταν πάνω στα ζώα και το οπλοπολυβόλο «Μπρεν», για το οποίο καταδικάστηκε σε θάνατο ο Παλληκαρίδης, ήταν γρασαρισμένο και την μοιραία στιγμή, το κρατούσε στο σβέρκο του με τα δυο του χέρια».

Με αφορμή το Μπρεν, οι Άγγλοι τον κατηγόρησαν για κατοχή και διακίνηση οπλισμού, τον μετέφεραν στη Λευκωσία και η δίκη του ορίστηκε για τις 14 Φεβρουαρίου αλλά στη συνέχεια επανορίστηκε για τις 25 Φεβρουαρίου.

Η καταδίκη και οι διαμαρτυρίες

Το δικαστήριο αποφάσισε την ποινή του θανάτου με απαγχονισμό για τον Παλληκαρίδη.

Ως αποτέλεσμα αυτού, την επόμενη μέρα της καταδίκης του, οι μαθητές του Γυμνασίου Πάφου απείχαν από τα μαθήματά τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας και έστειλαν τηλεγράφημα στον Χάρτινγκ, με το οποίο του ζητούσαν να απονεμηθεί χάρη στον Ευαγόρα. Προσπάθειες έγιναν και από την ελληνική κυβέρνηση και από την Κυπριακή Αδελφότητα Αθηνών η οποία ζήτησε προσωπική παρέμβαση του βασιλιά Παύλου, αλλά δεν βρήκε ανταπόκριση.

Στην προσπάθεια ματαίωσης της εκτέλεσης κατέβαλαν και η Βουλή των Ελλήνων, ο Αρχιεπίσκοπος Δωρόθεος, ο Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος Γεννάδιος, ο δήμαρχος Λευκωσίας Θ. Δέρβης, 40 Εργατικοί Άγγλοι βουλευτές, συντεχνίες, ο Αρχιεπίσκοπος Νοτίου Αφρικής Νικόδημος, ο Αμερικανός Γερουσιαστής Fulton και άλλοι[2].

 

Γιατί η Ελισάβετ δεν ανταποκρίθηκε

Από την ημέρα θανάτου της Ελισάβετ, δίνουν και παίρνουν οι κατηγορίες εναντίον της για το ότι δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα για να δοθεί χάρη στον Παλληκαρίδη.

 

Ωστόσο, πέρα από το συναισθηματικό του θέματος υπάρχει και το ουσιαστικό, το πραγματικό, οι αρμοδιότητες επί του θέματος και το εάν η Ελισάβετ μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο.

Κι αυτό βεβαίως δεν το γράφουμε για να δικαιολογήσουμε καμία βασίλισσα, αλλά για να δούμε την απτή πραγματικότητα.

Και αυτή η πραγματικότητα λέει ότι εδώ και τέσσερις αιώνες, ο/η μονάρχης του Ηνωμένου Βασιλείου δεν έχει δικαίωμα, ούτε εξουσία για χορήγηση χάριτος ή ανατολής εκτέλεσης στις αποικίες, διότι αυτές οι αρμοδιότητες είχαν ανατεθεί στους κατά τόπους κυβερνήτες και όχι στη βασίλισσα. Και συνέβη αυτό που συνέβη και με τον Καραολή και με τους άλλους απαγχονισθέντες[3].

 

Σε αυτό συνηγορούν και άλλες πηγές οι οποίες λένε ότι, εκτός του λόγου που προαναφέραμε, αρμόδιο να λαμβάνει αποφάσεις είναι το Privy Council (Συμβουλευτικό Σώμα της Μοναρχίας) και όχι ο βασιλιάς ή η βασίλισσα από μόνοι τους. Σημειώνεται ότι τα μέλη του αποτελούνται κυρίως από ανώτερους πολιτικούς που είναι νυν ή πρώην μέλη είτε της Βουλής των Κοινοτήτων είτε της Βουλής των Λόρδων. Το Privy Council διαθέτει και δικαστική επιτροπή που αποτελείται από ανώτερους δικαστές που διορίζονται ως μυστικοί σύμβουλοι και είναι κατά κύριο λόγο δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου του Η. Βασιλείου και ανώτερους δικαστές από την Κοινοπολιτεία . Το Privy Council παλαιότερα λειτουργούσε ως Ανώτατο Εφετείο για ολόκληρη τη Βρετανική Αυτοκρατορία (εκτός από το ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο). Συνεχίζει να ακούει δικαστικές προσφυγές από άλλους ανεξάρτητους Χώρες της Κοινοπολιτείας και Βρετανικά Υπερπόντια Εδάφη. Σήμερα το Ανακτοσυμβούλιο αριθμεί περίπου 750 μέλη[4].

 

Συνεπώς, ακόμα κι αν η Βασίλισσα Ελισάβετ είχε τον τελευταίο λόγο, δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τις απόψεις των μελών του Συμβουλίου, που σίγουρα, θεωρούσαν τον Παλληκαρίδη ως ένα τρομοκράτη.

 

Δεν ζητήθηκε χάρη

Τέλος, υπάρχει και μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια. Δεν υπήρξε αντίδραση από τη βασίλισσα, διότι ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης δεν ζήτησε χάρη για την ποινή που του επιβλήθηκε, παρά τις εκκλήσεις των δικηγόρων του, Λέλλου Δημητριάδη και Φοίβου Κληρίδη.

Αντίθετα, ο Παλληκαρίδης όταν παρουσιάστηκε στο δικαστήριο και κλήθηκε να απαντήσει στην κατηγορία είπε ότι «Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε, εκείνο όμως το οποίον έχω να είπω, είναι ότι τούτο, ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την ελευθερία του».

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι την παραμονή της εκτέλεσης του, 13 Μαρτίου 1957, μία ημέρα πριν την εκτέλεση, με πρωτοβουλία του πατέρα του και των δύο δικηγόρων του, απεστάλη χειρόγραφη επιστολή από τον Λέλλο Δημητριάδη προς την βασίλισσα Ελισάβετ, η οποία έγραφε: «Εκ μέρους του Ευαγόρα Παλληκαρίδη και του πατέρα του, ο οποίος για χρόνια υπηρέτησε πιστά ως αστυνομικός, και της μητέρας του, κάνουμε τελευταία έκκληση στη Μεγαλειότητά σας για να μην απαγχονιστεί. Παρακαλούμε την Μεγαλειότητά σας να εισηγηθείτε έλεος».

Η επιστολή στάλθηκε χωρίς τη θέληση του Παλληκαρίδη, την τελευταία στιγμή.

 

Συμπερασματικά

1^ον: Ο ίδιος ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης αρνήθηκε να καταθέσει έφεση για επανεξέταση της ποινής του.

2^ον: Η εξουσία για εκτελέσεις, με τα έκτακτα μέτρα που εφαρμόστηκαν στην Κύπρο συνεπεία της δράσης της ΕΟΚΑ (από τις στις 26 Νοεμβρίου 1955), ανήκε κύρια στον βρετανό Κυβερνήτη της Κύπρου. Και ο Χάρντινγκ τότε δεν έκανε αποδεχτή την αίτηση χάριτος που υπέβαλαν οι δικηγόροι του.

3^ον: Λόγω της στάσης του Παλληκαρίδη, δεν υποβλήθηκε έφεση ενώπιον του Ανακτοσυμβουλίου, κι έτσι οι δικηγόροι δεν υπέβαλαν αίτηση για έφεση ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου μετά την καταδικαστική απόφαση από το Ειδικό Δικαστήριο.

4^ον: Η χειρόγραφη επιστολή των δικηγόρων του Παλληκαρίδη προς τη βασίλισσα, δεν έγινε μέσω των νενομισμένων διαδικασιών[5].

5^ον: Η επιστολή προς τη βασίλισσα στάλθηκε λίγα 24ωρα πριν την εκτέλεση.

 

Γι’ αυτούς τους λόγους δεν υπήρξε ποτέ απάντηση από τη βασίλισσα.

Από την άλλη αποτελεί γεγονός ότι όλες οι αποφάσεις για τους απαγχονισμούς των 9 μελών της ΕΟΚΑ έφεραν την υπογραφή της βασίλισσας, στο όνομα της οποίας λαμβάνονταν και εκτελούνταν αποφάσεις.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως όσες περιπτώσεις εξετάστηκαν ενώπιον του Ανακτοσυμβουλίου, έτυχαν της έγκρισης του.

Από τη στιγμή, λοιπόν, που ο Χάρτιγκ εφάρμοσε τους νέους νόμους, αν η βασίλισσα διέταζε διαφορετικά, θα ερχόταν σε αντίφαση με την πολιτική που ασκούσε η Κυβέρνησή της στην Κύπρο. και κάτι τέτοιο δεν θα γινόταν ποτέ[6].

 

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

1. Ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ έφερε στην επιφάνεια το θέμα της μη παραχώρησης χάριτος στον 19χρονο Ευαγόρα Παλληκαρίδη.

 

2. Η εκτέλεση με απαγχονισμό του Ευαγόρα Παλληκαρίδη προκάλεσε την έντονη αντίδραση του τύπου σε Κύπρο και Ελλάδα.

 

3. Ο τάφος του Ευαγόρα Παλληκαρίδη στα Φυλακισμένα Μνήματα, δίπλα από τον τάφο του Γρηγόρη Αυξεντίου.

 

 

 

 

[1] «Έτσι έζησα τη σύλληψη του Ευαγόρα Παλληκαρίδη», https://nikospa.wordpress.com

[2] Κωνστανταντίνος Βλάχος, «Τότε που η Ελισάβετ αρνήθηκε τη χάρη στον Ευαγόρα Παλληκαρίδη – Οι εκτελέσεις των Κυπρίων αγωνιστών», https://www.cnn.gr/focus/story/327696/tote-poy-i-elisavet-arnithike-ti-xari-ston-eyagora-pallikaridi-oi-ekteleseis-ton-kyprion-agoniston

[3] Συνέντευξη του εκδότη των βραβευμένων τόμων «Πεθαίνοντας για την Ελευθερία», Χρίστου Ανδρέου στην εκπομπή «Απογευματινός καφές», Γ’ ΡΙΚ, 12/9/2022.

[4] Privy Council (United Kingdom), https://en.wikipedia.org/wiki/Privy_Council_(United_Kingdom)

[5] Χάρη Αλεξάνδρου, «Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ, η Ελισάβετ και οι αιτήσεις χάριτος», https://skarifimataistorias.wordpress.com

[6] Βλ. στο ίδιο.