Ο γεωστρατηγικός χάρτης της περιοχής μας: Τι αλλάζει και τι παραμένει το ίδιο

Συνεντεύξεις στη Μαρία Φράγκου

Η γειτονιά μας φλέγεται. Οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές. Ρόλοι αλλάζουν, «παίχτες» εξαφανίζονται και νέοι εμφανίζονται. Μία συνομιλία με τις Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή, πρώην ΥΠΕΞ της Κυπριακής Δημοκρατίας και Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου, Ανώτερη Επιστημονική Συνεργάτιδα στο Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων – Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, γι’ αυτά που συμβαίνουν και τη σημασία τους για μας και έξω από εμάς.

Ερωτήσεις:

1. Τι συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν για το Κυπριακό από τις εξελίξεις στη Συρία και τη συμπεριφορά της Τουρκίας;

2. Πόσο άλλαξε ο γεωστρατηγικός χάρτης της περιοχής μας τα τελευταία χρόνια;

3. Πού αποδίδετε την ανεπάρκεια με την οποία κατά τεκμήριο διαχειρίζονται το Συριακό η ΕΕ και ο ΟΗΕ; 

Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή: Μια βάναυση παραβίαση του διεθνούς δικαίου ξετυλίγεται μπροστά μας

 

1. Με το πράσινο φως του Προέδρου Τραμπ η Τουρκία εισέβαλε στη Βορειοανατολική Συρία. Ακολούθησε ένα εθνικό ξεκαθάρισμα εναντίον των Κούρδων, που είναι τα μεγάλα θύματα αυτής της τραγικής εξέλιξης, με τον εκτοπισμό πέραν των 200.000 κατοίκων της περιοχής και το θάνατο εκατοντάδων αμάχων. Τόση ήταν η βαναυσότητα, που ο Υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ χαρακτήρισε τις τουρκικές βιαιότητες ως εγκλήματα πολέμου. Παρ’ όλες τις φραστικές καταγγελίες διαφόρων χωρών, η Τουρκία όχι μόνο δεν παρεμποδίστηκε, αλλά επιβραβεύτηκε από τις δύο υπερδυνάμεις, ΗΠΑ και Ρωσία, με συμφωνίες στις οποίες κατέληξε για δημιουργία ζώνης ασφαλείας, για δήθεν προστασία της από την τρομοκρατία. Μια βάναυση παραβίαση του διεθνούς δικαίου ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια της διεθνούς κοινότητας, η οποία παραμένει ανίσχυρη να αντιδράσει. Αυτή η εξέλιξη θα αποτελέσει σίγουρα ένα επικίνδυνο προηγούμενο για χώρες όπως η Κύπρος, που εναποθέτουν τις ελπίδες τους στο διεθνές δίκαιο για προστασία από τη βουλιμία και επιθετικότητα ισχυρότερων κρατών. Η ισχυροποίηση της Τουρκίας, μετά που πήρε ό,τι επεδίωκε από την εισβολή της στη Συρία, θα της προσδώσει αυτό στο οποίο απέβλεπε, δηλαδή το ρόλο μιας ισχυρής περιφερειακής δύναμης, ρυθμιστή στα δρώμενα της περιοχής και θα εκτραχύνει τη συμπεριφορά της. Το έχουμε ήδη διαπιστώσει στην περίπτωση των παράνομων γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ, από όπου η Τουρκία έχει βγει αλώβητη και ίσως θα το δούμε και μέσα από μια πολύ πιο αδιάλλακτη στάση στο Κυπριακό με επιμονή σε συζήτηση υπό τουρκικούς όρους, εκτός παραμέτρων των Ηνωμένων Εθνών. Από την άλλη, η ανίερη συμμαχία της Ρωσικής Ομοσπονδίας με την Τουρκία δεν θα έχει για μας θετικά αποτελέσματα.

 

2. Ο γεωστρατηγικός χάρτης της περιοχής μεταβάλλεται συνεχώς, με τις τελευταίες εξελίξεις να έχουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός νέου καθεστώτος ισορροπιών και επιρροής. Ενώ η περιοχή της Μέσης Ανατολής βρισκόταν για δεκαετίες κάτω από την ισχυρή επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών, λόγω τεράστιων συμφερόντων που συνδέονται με τις πετρελαιοπηγές της περιοχής, αλλά κυρίως της σημασίας του Ισραήλ στο γεωστρατηγικό χάρτη των αμερικανικών προτεραιοτήτων, η τελευταία τριετία της Προεδρίας Τραμπ έχει ανατρέψει αυτές τις προσεγγίσεις σε βαθμό που οι εξελίξεις στη Συρία να εδραιώνουν την επικυριαρχία της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ο Πρόεδρος Πούτιν, που αναδεικνύεται ο κατ’ εξοχήν κερδισμένος των εξελίξεων, με το μνημόνιο του Σότσι μονιμοποιεί την παρουσία της Ρωσίας στη Συρία και μαζί με την Τουρκία και τις στρατιωτικές δυνάμεις του Άσαντ θα παραμείνουν οι ρυθμιστές στην περιοχή των τουρκοσυριακών συνόρων. Η Μόσχα, με στρατηγικές κινήσεις των τελευταίων χρόνων, έχει διευρύνει την επιρροή της στο χώρο της Μέσης Ανατολής, εκμεταλλευόμενη τον κατακερματισμό των αμερικανικών και άλλων δυτικών δυνάμεων και λανθασμένες κινήσεις στη γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής. Αποτελεί σήμερα τη μόνη χώρα που συνομιλεί με όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές -από τη Συρία, την Τουρκία, το Ιράν, το Ισραήλ, το Ιράκ, τη Σαουδική Αραβία, τη Χεζμπολάχ και τους Κούρδους- στο εύφλεκτο πεδίο της Μέσης Ανατολής.
3. Αρκετά κράτη της ΕΕ έχουν τεράστια οικονομικά συμφέροντα με την Τουρκία. Είναι γι’ αυτό που υπήρξε δυστοκία εκ μέρους της ΕΕ να εφαρμόσει πραγματικές κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας, τόσο όσο αφορά την τουρκική εισβολή στη Συρία όσο και τις παράνομες γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ. Με την εμπλοκή της Ρωσίας και των συριακών στρατευμάτων στην εφαρμογή της Ρωσοτουρκικής Συμφωνίας του Σότσι η ΕΕ παρουσιάζεται ως μια ανίσχυρη δύναμη μη μπορώντας να διαδραματίσει οποιοδήποτε ρόλο στην περιοχή. Αυτό, όμως, που προκαλεί σοβαρή ανησυχία είναι η παντελής απουσία του ΟΗΕ από τα όσα τραγικά συμβαίνουν στη Συρία. Λόγω του διπλού βέτο Ρωσίας και ΗΠΑ στο Συμβούλιο Ασφαλείας, δεν ήταν δυνατό να εκδοθεί έστω και μια απλή καταδικαστική δήλωση εναντίον της Τουρκίας. Έκτοτε και λόγω ακριβώς της στάσης των δύο μονίμων μελών, το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει ενεργό ρόλο, ενώ ο Γενικός Γραμματέας δεν έχει την εξουσία να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια χωρίς την εξουσιοδότηση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Επομένως, ο ΟΗΕ παραμένει βραχυκυκλωμένος και αυτή η εξέλιξη μπορεί να επηρεάσει και την Κύπρο στο μέλλον αρνητικά.

 

 

Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου: Πιθανή «αλλαγή φρουράς» ως προς το συσχετισμό δυνάμεων στην περιοχή μας

1. Η Τουρκία αυτή τη φορά επέλεξε συνειδητά να δράσει εκτός πλαισίου διεθνούς δικαίου στη Συρία, χωρίς να επιζητεί μια πρόφαση για να «νομιμοποιήσει» τις πράξεις της, όπως παραδείγματος χάριν είχε πράξει και συνεχίζει να πράττει στην Κύπρο. Επικαλέστηκε λόγους εθνικής ασφάλειας και προχώρησε να εφαρμόσει μια πολιτική εξόντωσης των Κούρδων έχοντας τις ευλογίες των δύο μεγάλων διεθνών παικτών στην περιοχή, των ΗΠΑ και της Ρωσίας. Μια ανεξέλεγκτη Τουρκία, η οποία σήμερα έχει καταργήσει όλα τα προσχήματα με ανελέητο τρόπο και συνεχίζει να προβάλλει τα σχέδιά της για παραβίαση κυριαρχίας, κατοχή εδάφους και εποικισμό μιας άλλης χώρας, παρά τις νουθεσίες των Ηνωμένων Εθνών, δεν μπορεί παρά να δημιουργεί παραλληλισμούς που αυξάνουν τις ανησυχίες της ελληνοκυπριακής κοινότητας.

Επιπρόσθετα, εύλογα δημιουργείται το ερώτημα για το πόσο απομακρυνόμαστε από μια βιώσιμη συμφωνία στο Κυπριακό, μέσα στα πλαίσια αυτού που θα ονομάζαμε «θετική ειρήνη»,  δηλαδή μιας συμβιβαστικής συμφωνίας που βασίζεται στην καλή θέληση όλων των μερών. Η καλή θέληση της τουρκικής πλευράς σίγουρα δεν φαίνεται μέσα από τη συχνή εκτόξευση απειλών, προσβολών και υπενθύμισης για το πνεύμα του ’74 που καραδοκεί. Εύκολα καταρρίπτεται και από τις εικόνες άκρατης βίας εναντίον αμάχων που παρακολουθήσαμε πρόσφατα από τους τηλεοπτικούς μας δέκτες. Ούτε και αποδεικνύεται με τον τρόπο που συμπεριφέρθηκε η Άγκυρα προς τον κ. Ακιντζί, ο οποίος τόλμησε να διαφοροποιηθεί από την επίσημη κυβερνητική θέση.

Αντιστοίχως, η αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να περιορίσει τον επεκτατισμό των στρατηγικών επιδιώξεων της Άγκυρας, αλλά και η ευκολία με την οποία οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν τους μέχρι πρότινος στρατηγικούς τους εταίρους και η σύμπραξη Ουάσινγκτον-Μόσχας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να μπλοκάρουν μέτρα κατά της Άγκυρας, είναι κάτι που πρέπει να συνυπολογίσουμε άμεσα ως Κυπριακή Δημοκρατία, όταν σχεδιάζουμε τις επόμενές μας κινήσεις σε θέματα εξωτερικής πολιτικής- κυπριακού.

 

2. Θεωρώ ότι πιθανόν να οδεύουμε προς μια «αλλαγή φρουράς» ως προς το συσχετισμό δυνάμεων στην περιοχή μας. Την παλαιότερη πρωτοκαθεδρία της Βρετανίας και της Γαλλίας αντικατέστησε η επιρροή και η ισχύς των ΗΠΑ, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα, αυτό που διαφαίνεται μετά από τον κατακερματισμό της Μέσης Ανατολής και τις εξαγγελίες για σταδιακή απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων (οι οποίες άρχισαν από την εποχή Ομπάμα και συνεχίζονται, απλώς με πιο αλλοπρόσαλλο ίσως τρόπο, υπό την προεδρία του Τραμπ) είναι η δημιουργία ενός κενού ισχύος, το οποίο έσπευσε αρχικά να γεμίσει το Ισλαμικό Κράτος και μετά την κατάρρευσή του η Ρωσία και ως ένα βαθμό το Ιράν. Η Μόσχα αυτή τη στιγμή πραγματοποιεί το ρωσικό όραμα αιώνων για εδραιωμένη παρουσία στη Μεσόγειο, ενώ η Τεχεράνη κατάφερε να δημιουργήσει ένα σιιτικό τόξο που επεκτείνεται από τα βάθη του Ιράν μέχρι τα παράλια της Συρίας και του Λιβάνου, αποτελώντας σοβαρή απειλή για την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ. Δημιουργείται σταδιακά ένα νέο ισοζύγιο δυνάμεων, χωρίς βέβαια να μπορούμε αγνοήσουμε και τις μεγαλεπήβολες τουρκικές επιδιώξεις για πυρηνικά όπλα.

 

3. Η ΕΕ δεν μπορεί να πείσει για την αποτελεσματικότητά της σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, αφού τα εθνικά συμφέροντα 27 διαφορετικών εταίρων δεν συνάδουν τις περισσότερες φορές, ώστε να υπάρξει πραγματική σύμπλευση των χωρών-μελών. Η απουσία βούλησης οδηγεί αναπόφευκτα στην απουσία αποτελέσματος.

Επιπρόσθετα, σε μια περίοδο που βιώνουμε την αναποτελεσματικότητα των διεθνών θεσμών και οργανισμών ως προς την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου, επιβεβαιώνεται  η ανεπάρκεια του ιδεαλισμού στον οποίο βασίζονται τα Ηνωμένα Έθνη, σε αντιπαράθεση με την πραγματικότητα της ρεάλ πολιτικ.