Ο Ισπανικός Εμφύλιος 1936 – 1939 και η διεθνιστική αλληλεγγύη

Ο Ισπανικός Εµφύλιος ενέπνευσε, µεταξύ πολλών άλλων, τη διανόηση της εποχής του και όχι µόνο. 

Τα ονόµατα µερικών από όσοι ως ανταποκριτές κάλυψαν φάσεις του πολέµου είναι ενδεικτικά: Έρνεστ Χέµινγουεϊ, Τζορτζ Όργουελ, Τζον Ντον Πάσσος, Ιλία Έρενµπουργκ, Αντουάν Ντε Σεντ Εξπερύ, Ίντρο Μοντανέλλι και Νίκος Καζαντζάκης. 

Από αυτόν πηγάζουν και εµπνέονται το «Για ποιον χτυπά η καµπάνα» του Χέµινγουεϊ, «Η Ελπίδα» του Μαρλώ, «Ο φόρος Τιµής στην Καταλονία» του Όργουελ, «Η Ισπανική ∆ιαθήκη» του Κέσλερ, µεγάλο µέρος της «ΥπόθεσηςΤουλάγιεφ» του Σερζ, µα και µια σειρά ταινιών, όπως το «Γη και Ελευθερία» του Κ. Λόουτς, το «Γλώσσα της πεταλούδας» του Χοσέ Λουίς Κουέρδα κ.α.

«Ήταν στην Ισπανία που οι άνθρωποι έµαθαν ότι κάποιος µπορεί να έχει δίκιο και παρ’ όλα αυτά να ηττηθεί, ότι η βία µπορεί να νικήσει το πνεύµα».
Αλµπέρ Καµύ

 

Του δρος Σοφόκλη Γ. Σοφόκλη

Ο εµφύλιος πόλεµος στην Ισπανία άρχισε στις 17 Ιουλίου 1936 µεταξύ της προοδευτικής, αριστερής κυβέρνησης της Ισπανίας και της αντιδραστικής, φασιστικής ακροδεξιάς υπό τον στρατηγό Φρανσίσκο Φράνκο. Νικητές στον ισπανικό εµφύλιο βγήκαν οι φασίστες του στρατηγού Φράνκο τον Μάρτιο του 1939, µε την ανοικτή υποστήριξη της ναζιστικής Γερµανίας και της φασιστικής Ιταλίας.

Ένα σύντοµο ιστορικό

Την άνοιξη του 1931 ανήλθαν στην εξουσία οι αντιµοναρχικές δυνάµεις, ύστερα από τη νίκη τους στις δηµοτικές εκλογές, σχεδόν σε όλες τις µεγάλες πόλεις και τοπικά κέντρα της Ισπανίας. Ο Βασιλιάς Αλφόνσο ΧΙΙΙ αναγκάστηκε σε αυτοεξορία. Η Ισπανία ανακηρύχθηκε σε ∆ηµοκρατία.

Η ∆ηµοκρατική Κυβέρνηση, η οποία αποτελείτο κυρίως από φιλελεύθερους σοσιαλιστές, άρχισε την εφαρµογή δηµοκρατικών και φιλολαϊκών µεταρρυθµίσεων. Το 1933 οι µεταρρυθµίσεις τερµατίστηκαν από την κεντροδεξιά συµµαχία, που ανέλαβε την εξουσία µετά την επικράτησή της στις πρόωρες εκλογές. Ακολούθησε παναπεργία σε όλη την επικράτεια της Ισπανίας και εξέγερση των ανθρακωρύχων στην Αστούρια.

Το 1936 διεξήχθησαν νέες εκλογές, στις οποίες νίκησε το Λαϊκό Μέτωπο -η συµµαχία σοσιαλιστών, κοµµουνιστών και αριστερών φιλελεύθερων. Αντίπαλοί τους η ηγεσία των µοναρχικών αξιωµατικών του στρατού, η ηγεσία της καθολικής εκκλησίας, η ηγεσία της αστικής τάξης και οι φιλοµοναρχικοί που αποτελούσαν το ∆εξιό Μέτωπο.

Στις 17 Ιουλίου 1936 άρχισε η πραξικοπηµατική ανατροπή της Κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου, στην οποία έλαβαν µέρος 164 χιλιάδες στρατιωτικοί καταλαµβάνοντας περιοχές, κυρίως της Νότιας Ισπανίας. Οι δηµοκρατικές δυνάµεις κατάφεραν να νικήσουν τους µοναρχικούς ακροδεξιούς στη Μαδρίτη, τη Βαρκελώνη, τη Βαλένσια και σε άλλες µεγάλες πόλεις της χώρας.

Στις 29 Σεπτεµβρίου του 1936 ο φασίστας στρατηγός Φρανσίσκο Φράνκο εξελέγη αρχηγός των ενόπλων δυνάµεων και τέθηκε επικεφαλής της ακροδεξιάς κυβέρνησης.

Η «ουδετερότητα» των κυβερνήσεων και η αλληλεγγύη των λαών

Τον Οκτώβριο του 1936 η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ δήλωσαν ότι δεν θα παρέµβουν στον πόλεµο, «απαγορεύοντας» την αποστολή όπλων. Την ίδια στιγµή η ναζιστική Γερµανία και η φασιστική Ιταλία έστειλαν την αεροπορική δύναµη «Κόντορ» και µεραρχίες πεζικού. Στις 23 Οκτωβρίου 1936 η Σοβιετική Ένωση, αν και δεν παραδεχόταν επίσηµα τη συµµετοχή της στον εµφύλιο της Ισπανίας, άρχισε τη µυστική αποστολή οπλισµού και πυροµαχικών προς τις δηµοκρατικές νόµιµες δυνάµεις της Ισπανίας.

Στις 27 Φεβρουαρίου του 1939, λίγο µετά την κατάληψη από τον Φράνκο της Καταλονίας, η Αγγλία και η Γαλλία αναγνώρισαν επίσηµα το φασιστικό καθεστώς του στρατηγού Φράνκο, διακόπτοντας τις σχέσεις τους µε τη νόµιµη κυβέρνηση της Ισπανικής ∆ηµοκρατίας του Χουάν Νεγκρίν. Τον Μάρτιο του 1939 οι φασίστες του Φράνκο κατέλαβαν τη Μαδρίτη, την Καρταχένα και τη Βαλένσια. Μετά την κατάληψη της ισπανικής πρωτεύουσας, ο Φράνκο κήρυξε τη λήξη του εµφυλίου πολέµου. Την 1η Απριλίου του ίδιου χρόνου οι ΗΠΑ προχώρησαν στην επίσηµη αναγνώριση του Φράνκο ως του επικεφαλής της Ισπανίας.

Στις 8 Μαΐου 1939 η φασιστική Ισπανία εξήλθε από την Κοινωνία των Εθνών (που προϋπήρχε του ΟΗΕ).

Οι ∆ιεθνείς Ταξιαρχίες στο πλευρό της δηµοκρατίας

Το 1936 ιδρύθηκαν οι ∆ιεθνείς Ταξιαρχίες, στις οποίες εντάχθηκαν εθελοντικά χιλιάδες κοµµουνιστές, αναρχικοί, αριστεροί, δηµοκρατικοί και προοδευτικοί άνθρωποι από 53 χώρες. Μεταξύ των εθελοντών ήταν και 60 Κύπριοι κοµµουνιστές, ένας από τους οποίους ήταν και ο µετέπειτα Γενικός Γραµµατέας του ΑΚΕΛ (1949-1988), αείµνηστος Εζεκίας Παπαϊωάννου.

Ένθερµοι υποστηρικτές της ∆ηµοκρατικής Κυβέρνησης ήταν ο γνωστός Αµερικάνος συγγραφέας Ερνέστ Χέµινγουεϊ, που αποτύπωσε αργότερα τις εµπειρίες του στο έργο του «Για ποιον κτυπούν οι καµπάνες», ο διάσηµος ζωγράφος Πάµπλο Πικάσο και ο µεγάλος ποιητής Φεντερίκο Γκαρσία Λόρκα, τον οποίο εκτέλεσαν οι φασίστες του Φράνκο τη νύχτα της 19ης Αυγούστου 1936, δύο µέρες µετά το φασιστικό πραξικόπηµα του Φράνκο.

Ταυτόχρονα, υπέρ των δυνάµεων του φασίστα ακροδεξιού στρατηγού Φράνκο εντάχθηκαν πάρα πολλοί αντιδραστικοί και αντικοµµουνιστές εθελοντές από αρκετές χώρες. Κύρια στήριξη όµως του στρατηγού Φράνκο ήταν η χιτλερική Γερµανία και η φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας του Μουσολίνι.

Έµπειροι στρατιωτικοί οι περισσότεροι Σοβιετικοί εθελοντές

Στην πλευρά των δηµοκρατικών δυνάµεων της Ισπανίας βρέθηκαν από τις πρώτες µέρες και χιλιάδες Σοβιετικοί διεθνιστές εθελοντές, παρά τις τεράστιες δυσκολίες που αντιµετώπιζε το νεαρό σοβιετικό κράτος, τη µεγάλη απόσταση που χώριζε την ΕΣΣ∆ από την Ισπανία και το γεγονός ότι µεγάλος αριθµός χωρών της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης, καθώς και των Βαλκανίων, κυβερνούνταν από φασιστικά ή φιλοφασιστικά καθεστώτα.

Οι Σοβιετικοί εθελοντές ήταν κυρίως έµπειροι στρατιωτικοί, άντρες της Σοβιετικής Πολεµικής Αεροπορίας και του Πολεµικού Ναυτικού, έµπειροι τανκιστές και έµπειροι αξιωµατικοί, εκπαιδευτές και πολεµικοί δολιοφθορείς, οι οποίοι συγκρούστηκαν µε τους φασίστες του Φράνκο, αλλά κυρίως τους ναζί του Χίτλερ και τους φασίστες του Μουσολίνι. Οι Σοβιετικοί κοµµουνιστές κατέστρεψαν µεγάλο αριθµό πολεµικών αεροσκαφών και θαλάσσιων σκαφών και επέφεραν αισθητές καταστροφές σε άρµατα. Η δε αποφασιστική και επαγγελµατική συµβολή τους συνέβαλε σηµαντικά στο να κρατηθεί η αντίσταση των δηµοκρατικών ισπανικών κυβερνητικών δυνάµεων µέχρι το 1939.

Σύµφωνα µε στοιχεία που έχουν αποκαλυφθεί µε τη δηµοσίευση των αρχείων του Υπουργείου Άµυνας της ΕΣΣ∆, στον Ισπανικό Εµφύλιο συµµετείχαν εθελοντικά πέραν των δύο χιλιάδων επαγγελµατιών στρατιωτικών. Ανάµεσα σ’ αυτούς ήταν 772 πιλότοι της Πολεµικής Αεροπορίας, 351 τανκιστές, πέραν των 100 αντρών του Πυροβολικού, 77 αξιωµατικοί και άντρες του Πολεµικού Ναυτικού, 222 στρατιωτικοί σύµβουλοι του Κόκκινου Στρατού, καθώς και άλλοι 339 τεχνικοί, άλλοι πολεµικοί σύµβουλοι και δολιοφθορείς και 204 στρατιωτικοί διερµηνείς.

Εκατοντάδες ήταν αυτοί που άφησαν την τελευταία τους πνοή στην Ισπανία. Αρκετοί από αυτούς τάφηκαν σε κοιµητήριο της Μαδρίτης.

35 αεροπόροι και 21 τανκιστές τιµήθηκαν αργότερα µε το παράσηµο του Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης. Σύµφωνα, µάλιστα, µε τους γνωστούς συγγραφείς Ηλιά Ερεµπούργκ και Ροµάν Καρµέν, ένας από τους Σοβιετικούς κοµµουνιστές, ο Χατζή  Μανσούρωφ, µετουσιώθηκε σε έναν από τους βασικούς ήρωες του µυθιστορήµατος του Έρνεστ Χεµινγουέη «Για ποιόν κτυπούν οι καµπάνες».

Μια στυγνή δικτατορία που κράτησε 36 χρόνια

Ο φασίστας Φράνκο µε την ανοικτή και ενεργό συµµετοχή των στρατευµάτων της χιτλερικής Γερµανίας και της φασιστικής Ιταλίας τελικά επικράτησε. Η δικτατορία του «καουτίλο» Φράνκο κράτησε µε την υποστήριξη των δυτικών χωρών για δεκαετίες µέχρι το 1975. Στοίχισε τη ζωή σε πέραν των 450 χιλιάδων Ισπανών -το 1,8% του προπολεµικού πληθυσµού της χώρας.

Λίγο πριν από την ήττα των δηµοκρατικών δυνάµεων, χιλιάδες αγωνιστές της ∆ηµοκρατικής Κυβέρνησης της Ισπανίας, όπως και χιλιάδες ορφανά και άλλα παιδιά, µεταφέρθηκαν µε διάφορους τρόπους στη Σοβιετική Ένωση. Ήταν πάρα πολλοί αυτοί που εντάχθηκαν αργότερα εθελοντικά στις γραµµές του Κόκκινου Στρατού για να πολεµήσουν και να δώσουν τη ζωή τους κατά της χιτλερικής Γερµανίας κατά τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο.

Μετά το θάνατο του στρατηγού Φράνκο και την αποκατάσταση της δηµοκρατίας στην Ισπανία, αρκετοί Ισπανοί µπόρεσαν επιτέλους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Πολλοί άλλοι παρέµειναν και οι απόγονοί τους εξακολουθούν να ζουν και σήµερα στη Ρωσία.