Ο κερδοσκοπικός προσανατολισμός του Facebook

ή πως τα ΜΚΔ συμμετέχουν στην εμπορευματοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων

Των Λέανδρου Σαββίδη* και Κωνσταντίνου Κωνσταντίνου**

Δεν είναι λίγα τα άρθρα που έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στα οποία τονίζεται η προσπάθεια εργοδοτών να «κατασκοπεύουν» πιθανούς εργαζόμενους ή ακόμη και κόσμο που εργάζεται ήδη με σκοπό την άντληση πληροφοριών είτε για λόγους προσωπικότητας είτε για λόγους παραγωγικότητας στον χώρο εργασίας [1]. Αλλά αυτό που ίσως να φαντάζει πιο τρομακτικό είναι άλλες εφαρμογές που σχεδιάζει η Facebook, το πιο δημοφιλές ΜΚΔ (Μέσο Κοινωνικής Δικτύωσης) στην Κύπρο.

Σε μια πρόσφατη εξέλιξη που είδε το φως της δημοσιότητας [2], η Facebook εξασφάλισε νομικά από τις ΗΠΑ μια τεχνολογική πατέντα [3] η οποία περιγράφει ρητά ότι θα περιλαμβάνει την δυνατότητα σε τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να χρησιμοποιούν τα δεδομένα των χρηστών για να κρίνουν την φερεγγυότητα και άρα την δυνατότητα να δοθεί έγκριση για δάνειο ή για αύξηση επιτοκίων.

Στην πράξη σημαίνει ότι κάθε δραστηριότητα, επαφή και επικοινωνία ενός χρήστη –το ποιόν των φίλων και οι επαφές που έχει, οι αναρτήσεις και τα σχόλια που κάνει, που τρώει και που διασκεδάζει (το γνωστό check-in), εν συντομία κάθε λεπτομέρεια της καθημερινότητας του που έχει καταγραφεί με άμεσο ή έμμεσο τρόπο στο Facebook, θα είναι προσβάσιμο και θα αποτελεί στοιχείο για την δανειοληπτική του ικανότητα. Με απλά λόγια οι τράπεζες θα μπορούν να κερδοσκοπούν με όποιο τρόπο μπορούν με βάση όλα τα στοιχεία της προσωπική μας ζωής και την ‘’ποιότητα’’ των φίλων μας.

Η ίδια η Facebook δεν το έχει θέσει ακόμα σε εφαρμογή και δεν είναι γνωστό το πότε, αλλά αυτή η πρακτική δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει ήδη. Όσο «Οργουελικό» ακούγεται το σενάριο αυτό άλλο τόσο είναι αληθινό μιας και άλλες εταιρίες το έχουν ήδη κάνει πράξη. Υπάρχουν σήμερα τουλάχιστον δύο μεγάλες εταιρίες διεθνώς που λειτουργούν δίνοντας δάνεια σε ενδιαφερόμενους χρησιμοποιώντας σαν κριτήριο όλα τα συνολικά δεδομένα τους που υπάρχουν όχι μόνο στο Facebook αλλά σε οτιδήποτε χρησιμοποιούν και οπουδήποτε αφήνουν ηλεκτρονικά ίχνη. Αυτό σημαίνει πληροφορίες από ιστοσελίδες επίσκεψης, χρόνο παραμονής, περιεχόμενο που ανοίγουμε και άλλες λεπτομέρειες.

Η Lenddo είναι μια τέτοια εταιρεία που εδώ και καιρό δραστηριοποιείται με αυτό τον τρόπο διεθνώς [4]. Ξεκίνησε από τις Φιλιππίνες και έχει ήδη επεκτείνει την δραστηριότητα της στην Κολομβία, το Μεξικό, την Ινδονησία και Αφρικανικές χώρες. Έχουν μπει στο δίκτυο της σχεδόν ένα εκατομμύριο μέλη τα οποία έχουν δώσει στην εταιρεία πλήρη πρόσβαση στην δραστηριότητα τους σε Twitter, Facebook, LinkedIn, Google, Yahoo και Hotmail [5]. Η εταιρεία μαζεύει τα δεδομένα τους και την συμπεριφορά τους, βλέπει ποιοι επικοινωνούν με ποιους, το κοινωνικό στάτους των φίλων και μετατρέπει αυτά τα δεδομένα σε ένα σκορ. Αυτή η έλλειψη ιδιωτικότητας είναι ένα σημαντικό στοιχείο για την ανάδειξη το ζητήματος της εμπορευματοποίησης της πληροφορίας στο διαδίκτυο μέσω του εγκλωβισμού της κοινωνικότητας των χρηστών και την μετατροπή τους σε στατιστικά στοιχεία με σκοπό την παραγωγή (σε αυτή τη περίπτωση χρηματοπιστωτικών) εμπορευμάτων [6].

Η ικανότητα μέσω αυτών των διαδικτυακών πλατφόρμων να μεταφράσει κάποιος την ανθρώπινη συμπεριφορά σε ένα αξιόπιστο βαθμολογικό σύστημα είναι ένα πεδίο ιδιαίτερα ελκυστικό και κερδοφόρο. Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς ένα άτομο σε ανάγκη δεν διστάζει να δώσει το πράσινο φως για πρόσβαση αυτών των εταιρειών στα δεδομένα του διέπεται ούτως ώστε να πάρει το πολυπόθητο δάνειο που χρειάζεται ή ελπίζοντας να μειώσει το επιτόκιο.

Τι σημαίνει αυτό για το χρηματοπιστωτικό σύστημα και την κοινωνία είναι εύκολο να γίνει κατανοητό. Ακόμα περισσότερο σπεκουλάρισμα και κερδοσκοπία, ακόμα μεγαλύτερη δύναμη και έλεγχος, συγκέντρωση των δεδομένων και του περιεχομένου που δημιουργούμε, όχι μόνο στο διαδίκτυο αλλά σε όλη μας την ζωή, σε λίγα ισχυρά και άπληστα χέρια που χρηματιστικοποιούν και εμπορευματοποιούν τα προσωπικά μας δεδομένα προς δικό τους όφελος. Σημαίνει αποίκηση από το κεφάλαιο ακόμα περισσότερων κοινωνικών σφαιρών. Μετά την ακίνητη ιδιοκτησία και τα υποθηκευμένα σπίτια, είναι η σειρά της ίδιας της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της καθημερινότητας μας να μετατραπεί σε αντικείμενο για κατασκευή χρηματοπιστωτικών προϊόντων και, ουσιαστικά, τζόγου.

Πέρα όμως από το άμεσο οικονομικό πεδίο, τι σημαίνει αυτό πρακτικά για την ίδια την μορφή των κοινωνικών σχέσεων; Τι σημαίνει για την εξέλιξη των διαπροσωπικών, ανθρώπινων σχέσεων και την περαιτέρω αλλοτρίωση και υποβάθμιση τους;

Το ‘’αόρατο χέρι’’ της αγοράς τώρα θα ρυθμίζει μεταξύ άλλων ποιους φίλους θα έχεις, τις ταινίες και τις μουσικές σου επιλογές, την ίδια σου την συμπεριφορά στην καθημερινότητα σου.

Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε με ποιο τρόπο οι άνθρωποι θα άλλαζαν όχι μόνο των κύκλο των ανθρώπων τους αλλά την ίδια τους την συμπεριφορά σε ένα μοντέλο αυτο-επιτήρησης του εαυτού που θα είχε σαν στόχο την συνεχή επίδειξη συμπεριφοράς που δεν ‘λασπώνει’ μια εικόνα ενός φερέγγυου δανειολήπτη ή κατάλληλου υπαλλήλου, στην πιθανή περίπτωση που εταιρίες στρατολογήσουν τέτοιες πλατφόρμες για σκοπούς επιλογής υποψήφιων υπαλλήλων.

Σημαίνει ένα κόσμο που θα φοβάσαι να δείξεις τι πραγματικά είσαι και πιστεύεις υπό τον φόβο να μην βρεις δουλειά ή δάνειο.

Συνιστά ένα μετασχηματισμό της κοινωνικής μας ζωής σε μια συνεχή και ασταμάτητη εμπορευματοποίηση της κάθε μας ενέργειας. Δηλαδή κάθε μας ενέργεια που καταγράφεται στα κοινωνικά δίκτυα θα γίνεται με υπολογισμό της πιθανής της επίπτωσης πάνω στην πιστοληπτική μας εικόνα και με στυγνό υπολογισμό στο πόσο θα σκοράρει στην πιστοληπτική κλίμακα βαθμολογίας. Κάθε τι που γινόταν με στόχο την προσωπική μας απόλαυση ή ενδιαφέρον θα καθοδηγείται από την ψυχρή λογική της αγοράς που θα επιβάλλουμε οι ίδιοι στον εαυτό μας.

Οι φιλίες που θα κάνουμε, οι σχέσεις που θα συνάπτουμε θα υπακούουν σε αυτή την λογική, μετατρέποντας τις διαπροσωπικές μας σχέσεις σε υποκριτικές, επιχειρηματικές, χυδαίες χρηματικές δραστηριότητες.

Κάτω από τα υπεραισιόδοξα και ελκυστικά λόγια των hi-tech γκουρού της ψηφιακής εποχής όπως ο Mark Zuckerberg και της λεγόμενης κοινωνίας της πληροφορίας υπάρχει η τρομακτική πραγματικότητα ενός ενδεχόμενου εφιάλτη. Ένας εφιάλτης της λεγόμενης μετανεωτερικής εποχής που θα ακουγόταν σενάριο δυστοπικού μυθιστορήματος αν δεν ξεδιπλωνόταν ήδη. Αλήθεια, πόσο μεγάλο κομμάτι των ανθρώπινων σχέσεων δεν είναι ήδη εμπορευματοποιημένο σε μεγάλο βαθμό και υπακούει στην λογική της αγοράς, του κέρδους και του εμπορεύματος;

Βέβαια τα ιδεολογήματα των γκουρού αυτών δεν θα μπορούσαν να μην είναι αισιόδοξα μιας και για αυτούς τέτοιες εξελίξεις σε ένα τομέα που κυριαρχείται από τεράστια μονοπώλια των ψηφιακών πλατφόρμων συνήθως σημαίνουν περισσότερο κέρδος και άνοδο της αξίας των μετοχών τους. Οι 98 στις 100 μεγαλύτερες πλατφόρμες/ιστοσελίδες στο ίντερνετ είναι ιδιωτικές κερδοσκοπικές εταιρίες. Παρά το μάρκετιγκ και την ισχυρή παρουσία συνθημάτων «για να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο», εταιρίες σαν την Facebook και την Google ήταν πάντα αυτό, εταιρίες με σκοπό το κέρδος που θα έκαναν το παν για να αυξήσουν το μερίδιο της αγοράς τους. Στο βωμό αυτής της αχαλίνωτης ορμής για κερδοφορία θυσιάζεται η ίδια η ανθρώπινη διάσταση των ανθρωπίνων σχέσεων.

Ίσως δικαιολογημένα, μια δημοφιλής απορία θα μπορούσε να βάζει το ερώτημα αν μπορούμε να κάνουμε κάτι ατομικά, να σβήσουμε το λογαριασμό μας ή κάτι άλλο για να αποφύγουμε αυτή την εξέλιξη. Η συζήτηση γύρω από την χρήση του Facebook όμως, δεν έχει να κάνει απλά με το αν μπορούμε εδώ στην Κύπρο να αλλάξουμε μια εταιρία κολοσσό στις ΗΠΑ μέσω των ατομικών μας καταναλωτικών αποφάσεων και του τρόπου ζωής μας, αλλά μπορούμε να διαπραγματευτούμε την χρήση και τις δυνατότητες αυτού του ΜΚΔ στην Κύπρο, με πολιτικές αποφάσεις, άρα σε συλλογικό επίπεδο.

Σε αυτή την ομολογουμένως αρνητική εικόνα όμως ο σκοπός μας δεν μπορεί να είναι το γύρισμα πίσω σε μια εποχή χωρίς ψηφιακή τεχνολογία και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό είναι ίσως αδύνατον, αλλά σίγουρα όχι επιθυμητό. Αυτό που είναι επιθυμητό αλλά και πραγματοποιήσιμο είναι η κατανόηση πως η τεχνολογία δεν είναι ένα ουδέτερο πεδίο ανθρώπινης δραστηριότητας αλλά διέπεται όπως και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες από συμφέροντα. Η τεχνολογία, όπως και η επιστήμη είναι ανθρώπινες δραστηριότητες που γίνονται πραγματικότητα και διαμεσολαβούνται μέσα από το κοινωνικό σύνολο [7], μέσα στο υπάρχον κοινωνικοοικονομικό σύστημα και το πολιτικό πλαίσιο, από πραγματικούς ανθρώπους που επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς. Ο στόχος δεν μπορεί παρά να είναι η πολιτικοποίηση των τεχνολογιών (και πρακτικών) και η δυνατότητα να μπορούμε να θέσουμε σε δημόσια θέα τι τεχνολογία έχουμε και ποια θέλουμε, μέσα στα πλαίσια ποιας κοινωνίας επιθυμούμε, σε συλλογικό δημοκρατικό επίπεδο παρά στο ασφυκτικά απολίτικο ατομικό επίπεδο που υπάρχει σήμερα. Να ξεκινήσουμε τον διάλογο δηλαδή για εισαγωγή της καθημερινής μας ενασχόλησης με την τεχνολογία ως πεδίο κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων.

Σημειώσεις

1. Laura Entis, February 05, 2015, Entrepreneur magazine, How Facebook ‘Likes’ Could Be Used to Make Personality-Based Hiring Decisions, available online, http://www.entrepreneur.com/article/242274

2. Ananya Bhattacharya, CNN monay, Facebook Patent: Your friends could help you get a loan – or not, available online, http://money.cnn.com/2015/08/04/technology/facebook-loan-patent/

3. User activity tracking system and device, available online,  http://patft.uspto.gov/netacgi/nph-Parser?Sect1=PTO2&Sect2=HITOFF&u=%2Fnetahtml%2FPTO%2Fsearch-adv.htm&r=4&p=1&f=G&l=50&d=PTXT&S1=((%22facebook%22.ASNM.)+AND+%40PD%3E%3D20150804%3C%3D20151231)&OS=AN/%22facebook%22+AND+ISD/8/4/2015-%3E12/31/2015&RS=(AN/%22facebook%22+AND+ISD/20150804-%3E20151231)

4. Issie Lapowsky, 15 May, 2014,Wired magazine, How to get a loan without leaving facebook, available online, http://www.wired.com/2014/05/lenddo-facebook/

5. Tom Groendfeldt, Jan 29, 2015, Forbes magazine, Lenddo creates credit scores using social media, available online, http://www.forbes.com/sites/tomgroenfeldt/2015/01/29/lenddo-creates-credit-scores-using-social-media/

6. Christian Fuchs (2014) Social Media: A critical introduction London: Sage

7. Andrew Feenberg (1999) Questioning Technology New York: Routledge Publisher

* Ο Λέανδρος Σαββίδης είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η έρευνα του πραγματεύεται τη συνάντηση νέων τεχνολογιών παραγωγής με την κοινωνία και τα κοινά.

** Ο Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου είναι υποψήφιος διδάκτορας Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου με ερευνητική έμφαση τις εξελίξεις στην παραγωγή, την εργασία και την ιδεολογία στην μετα-φορντική κοινωνία.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy