Ο Νίκος Σ. Νικολαΐδης και η ιστορία του Θεατρικού Μουσείου Κύπρου

Ανοιχτός ορίζοντας

Ο Νίκος Σ. Νικολαΐδης και η ιστορία του Θεατρικού Μουσείου Κύπρου

Ο Νίκος Σ. Νικολαΐδης (1909-1989) γεννήθηκε στο Κτήμα της Πάφου. Από τα νεανικά του χρόνια εγκαταστάθηκε στη Λεμεσό όπου εργάστηκε ως οπτικός. Παράλληλα με το κατάστημα οπτικών που διατηρούσε, αφιέρωνε μεγάλο μέρος από το χρόνο του στην τέχνη του θεάτρου: ήταν συγγραφέας, ερασιτέχνης ηθοποιός και σκηνοθέτης, πρωτεργάτης στην ίδρυση ερασιτεχνικών ομάδων της Λεμεσού, μεσολαβητής για τις περιοδείες ελληνικών θιάσων που επισκέπτονταν την Κύπρο –είχε εγκάρδιες φιλικές σχέσεις με Ελληνες ηθοποιούς, όπως τον Αιμίλιο Βεάκη και τον Νίκο Δελούδη– και επίμονος συλλέκτης θεατρικού υλικού. Μελέτες του σχετικά με το θέατρο δημοσιεύονταν τακτικά στον κυπριακό Τύπο, ενώ ήταν συνεργάτης εντύπων και στην Ελλάδα.

Ο Νικολαΐδης από τα νεανικά του χρόνια άρχισε να συλλέγει έντυπο αλλά και πάσης φύσεως υλικό που αφορούσε το θέατρο γενικότερα και τη θεατρική δραστηριότητα στην Κύπρο ειδικότερα. Συνέχισε να το κάνει σε όλη του τη ζωή με αφοσίωση, χωρίς να φείδεται κόπου και χρόνου και ξοδεύοντας αρκετά χρήματα για το πάθος του αυτό. Tο μέγεθος και η αξία της συλλογής του έγιναν για πρώτη φορά αντιληπτά όταν το 1976 η Ελεύθερη Κίνηση Λεμεσού, στο πλαίσιο του Διεθνούς Καλλιτεχνικού Φεστιβάλ Λεμεσού, διοργάνωσε έκθεση με τίτλο Ενας αιώνας θεάτρου στην Κύπρο, όπου εκτέθηκε μέρος του υλικού.

Το 1987 ο Νικολαΐδης είχε την πρόνοια να δωρίσει την πλούσια και μοναδική συλλογή του στο Δήμο Λεμεσού. Το κληροδότημά του περιλαμβάνει μεταξύ άλλων θεατρικά φυλλάδια και προγράμματα, φωτογραφίες, χειρόγραφα και δακτυλόγραφα θεατρικών έργων και μεγάλο αριθμό βιβλίων για το θέατρο, καθώς και πολλά τεύχη αλλά και τόμους εφημερίδων και περιοδικών. Το 1989, μετά το θάνατό του, ανέλαβε την ταξινόμηση του πολύτιμου υλικού ένας άλλος ενθουσιώδης μελετητής του κυπριακού θεάτρου, ο Μιχάλης Π. Μουστερής (1912-2002). Ο χώρος φύλαξης της συλλογής ήταν ο πρώτος όροφος του κτιρίου της οδού Αγίου Ανδρέου 253, δωρεά της οικογένειας Ιωάννη και Αικατερίνης Σχίζα.

Η απόφαση του Νικολαΐδη να κληροδοτήσει τη συλλογή αυτή στον Δήμο Λεμεσού, αποτέλεσε την απαρχή της μακροχρόνιας προσπάθειας που έκαναν από κοινού ο Δήμος και ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου (ΘΟΚ) για τη δημιουργία μουσείου θεάτρου, διαβλέποντας την ανάγκη για διαφύλαξη και προβολή του πολύτιμου αυτού υλικού και κατ’ επέκταση της θεατρικής ιστορίας του τόπου. Με δωρεά του Πάνου Σολομωνίδη προς τον Δήμο Λεμεσού αγοράστηκε το λιθογραφείο Κουβά, το κτίριο αποκαταστάθηκε, διαμορφώθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο Πάνος Σολομωνίδης και εγκαινιάστηκε το 2010. Ο χώρος αυτός στεγάζει σήμερα το Θεατρικό Μουσείο Κύπρου. Το Iδρυμα Θεατρικό Μουσείο Κύπρου δημιουργήθηκε επίσημα το 2011 και διοικείται από το Διοικητικό Συμβούλιο.

Στην προκαταρκτική έρευνα για τη δημιουργία του μουσείου συνέβαλαν δε οι καρποί της πολυετούς και ενδελεχούς εργασίας του λογοτέχνη και μελετητή Γιάννη Κατσούρη (1935-2010), ο οποίος έθεσε σε επιστημονική βάση την έρευνα για το κυπριακό θέατρο. Τον μουσειολογικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του μουσείου ανέλαβαν οι Σοφία Αντωνιάδου και Σκεύη Φαραζή αντίστοιχα και την έρευνα, τη συλλογή του υλικού και τη συγγραφή των κειμένων της μόνιμης έκθεσης η Aντρη Χ. Κωνσταντίνου, οι οποίες εργάστηκαν για το σκοπό αυτό, μαζί με μια ευρεία ομάδα εξειδικευμένων συνεργατών, επί δύο σχεδόν έτη. Το μουσείο εγκαινιάστηκε στις 26 Μαρτίου 2012.

Το Θεατρικό Μουσείο Κύπρου, εκτός από τη θεατρική συλλογή του Νίκου Σ. Νικολαΐδη, περιλαμβάνει επίσης το αρχείο του Γεώργιου Φιλή για τον Οργανισμό Θεατρικής Ανάπτυξης Κύπρου (ΟΘΑΚ), το φωτογραφικό αρχείο του Γιώργου Βατυλιώτη, υλικό από το αρχείο του ΘΟΚ, καθώς και πλούσιο υλικό από επαγγελματίες του θεάτρου και θιάσους που δώρισαν ή παραχώρησαν επί δανείω αντικείμενα από τα αρχεία τους. Eντυπο υλικό, κοστούμια, μακέτες, σκηνικά αντικείμενα, σχέδια σκηνικών και κοστουμιών, αναπαραστάσεις σκηνικών, φωτογραφίες και οπτικοακουστικό υλικό συνθέτουν σήμερα τη μόνιμη έκθεση του Θεατρικού Μουσείου Κύπρου.

Άντρη Χ. Κωνσταντίνου, Θεατρολόγος, Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου Ιδρύματος Θεατρικού Μουσείου Κύπρου (Κείμενο από το λεύκωμα Θεατρικό Μουσείο Κύπρου: Κατάλογος Εκθεμάτων)