Ο σχεδιασμός και η εκδήλωση του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974 – Μέρος 3ο

Ο σχεδιασμός και η εκδήλωση του πραξικοπήματος της 15^ης Ιουλίου 1974

Μια εκτενής αναφορά του Ταξίαρχου ε.α. Γεώργιου Σέργη[1]

Μέρος 3^ο (Τελευταίο)

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Όταν άρχισε η προσβολή του μεγάρου, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος μιλούσε σε ελληνόπουλα από το Κάιρο, τα οποία είχε προσκαλέσει στη Κύπρο. Μόλις άκουσε τα πυρά, σταμάτησε την ομιλία του προς αυτά και έσπευσε στο γραφείο του, για να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο αντιμετωπίσεως του πραξικοπήματος. Διεπίστωσε όμως ότι το τηλέφωνό του δεν λειτουργούσε, και αποφάσισε να εγκαταλείψει το μέγαρο χωρίς καθυστέρηση από τη δυτική του πτέρυγα για να σωθεί.

Η προσπάθεια ανακοπής της επίθεσης και η αναχώρηση του Μακαρίου

Εν τω μεταξύ είχε τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο ασφαλείας του προεδρικού μεγάρου, σε ό,τι αφορούσε το 3ο λόχο του εφεδρικού σώματος. Ο λόχος αυτός είχε αναχωρήσει από το Μετόχι Κύκκου τη 03.00 ώρα της ιδίας ημέρας για φρούρηση των επικινδύνων σημείων του δρομολογίου, διά του οποίου θα επέστρεφε ο Μακάριος από το Τρόοδος. Όταν εισήλθε στο προεδρικό μέγαρο ο Μακάριος, ο διοικητής του λόχου λοχαγός Χρίστος Τσαγκάρης πήγε σε συνεργείο αυτοκινήτων δίπλα στη γέφυρα του Πεδιαίου ποταμού βορείως του μεγάρου, όπου επισκευάζετο το ιδιωτικό του όχημα. Ευρισκόμενος εκεί, άκουσε πυρά από το προεδρικό μέγαρο. Είπε αμέσως “Πραξικόπημα”, και ανεχώρησε χωρίς καθυστέρηση για το Μετόχι Κύκκου, κατά περιγραφή της αντιδράσεως του λόχου του από αυτόν τον ίδιο.

Μόλις έφθασε στο Μετόχι Κύκκου συνεκέντρωσε το λόχο του, άφησε εκεί μία από τις τέσσερις διμοιρίες του λόχου του με διμοιρίτη τον αδελφό του Γεώργιο και αποστολή “Ανακοπή προωθήσεως αρμάτων προς το προεδρικό μέγαρο”, και ακολούθως ανεχώρησε γι’ αυτό με τις υπόλοιπες τρεις διμοιρίες με ταχύ ρυθμό. 10′ περίπου λεπτά μετά την αναχώρηση από το Μετόχι Κύκκου επετίθετο με δύο διμοιρίες κατά του στρατοπέδου του 9ου ΤΣ, το οποίο κατέλαβε χωρίς αντίσταση. Ορισμένοι αξιωματικοί του συγκροτήματος φορούσαν στολή εκστρατείας αντί στολής γραφείου, διότι είχαν μυηθεί προφανώς στο πραξικόπημα.

Ευρισκόμενος στη κοίτη του Πεδιαίου ποταμού, ο Τσαγγάρης αντελήφθη τη διμοιρία καταδρομών, η οποία εκινείτο ανατολικώς του ποταμού από τη περιοχή της γέφυρας νοτίως του μεγάρου κατά της δυτικής του πτέρυγας, και διέταξε αμέσως τη προσβολή της με πυρά. Η διμοιρία δέχθηκε φονικά πλευρικά πυρά και διελύθη. Κατά το τρόπο αυτό, ήτοι με τη καταλήψη του στρατοπέδου του 9ου ΤΣ και τη διάλυση της διμοιρίας αυτής, απεγκλωβίστηκε το προεδρικό μέγαρο από τη δυτική του πλευρά, και μπόρεσε ο Τσαγκάρης να κινηθεί προς αυτό με τη τετάρτη του διμοιρία.

Ενώ ευρίσκετο σε μικρή απόσταση από το προεδρικό μέγαρο, αντελήφθη τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο να το εγκαταλείπει από τη δυτική του πτέρυγα χωρίς ράσα και καλυμμαύχι παρά μόνο με αντερί, συνοδευόμενος από 3 τρεις έμπιστους άνδρες της φρουράς του, και να τρέχει προς τη κοίτη του Πεδιαίου. Όταν τον συνάντησε, ο αρχιεπίσκοπος είπε: “Όχι, μη σκοτώνετε Έλληνες”. Μετά τον διέταξε να καλύψει την αποχώρησή του.

Την ώρα της αποχώρησης του Μακαρίου από το χώρο, ακούοντο πυρά από το Μετόχι Κύκκου, το οποίο είναι το αρχαιότερο και πλέον ονομαστό μοναστήρι της Κύπρου. Το μοναστήρι προσεβάλλετο από τον ουλαμό αρμάτων της 23 ΕΜΑ, ο οποίος εκινείτο κατά του προεδρικού μεγάρου, και από πεζοπόρο τμήμα. Οι μοναχοί είχαν συγκεντρωθεί στο ηγουμενείο. Τα πυρά διήρκεσαν επί 20 λεπτά, και ακολούθως κατελήφθη χωρίς αντίδραση το μοναστήρι από τους επιτεθέντες κατ’ αυτού.

Όταν αναχώρησε από αυτόν ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο Τσαγκάρης προωθήθηκε με τη διμοιρία που είχε μαζί του στο προεδρικό μέγαρο και αντελήφθη κοντά σ’ αυτό 3 άρματα Τ34, και ένα τεθωρακισμένο.

Προσέβαλε με αντιαρματικό εκτοξευτή ένα Τ34, χωρίς να το ακινητοποιήσει. Προ αυτής της καταστάσεως αναγκάστηκε να συμπτυχθεί από το προεδρικό μέγαρο και να κινηθεί προς τον Στρόβολο, όπου παρεδόθη με το λόχο του το βράδυ της ιδίας ημέρας. Σχεδόν μαζί με αυτόν εγκατέλειψε το προεδρικό μέγαρο και η φρουρά του από τη δυτική του πτέρυγα.

Πίστευαν ότι ο Μακάριος ήταν νεκρός

Μετά τη κατάπαυση των πυρών άρχισε η κατάσβεση της πυρκαγιάς, η οποία προξένησε σοβαρότατες καταστροφές στο μέγαρο προτού τεθεί υπό έλεγχο. Όταν κατέπαυσαν τα πυρά, έφθασε στο προεδρικό μέγαρο ο Κομπόκης.

Η πεποίθηση, ότι ο Μακάριος ήτο νεκρός μετά τη κατάληψη του προεδρικού μεγάρου, ήτο τόσο έντονη μεταξύ των επιτεθέντων κατ’ αυτού, ώστε ένας αξιωματικός, ο οποίος είχε λάβει μέρος στην επίθεση, ισχυρίζετο μέχρι το μεσημέρι, ότι ο Μακάριος ετάφη υπό τα ερείπια του κτιρίου.

Το ΡΙΚ είχε πέσει ήδη στα χέρια της εθνοφρουράς. Λίγο προ της 10ης πρωινής ώρας μετέδωσε τη πρώτη ανακοίνωση περί του πραξικοπήματος, στην οποία ανέφερε ότι ο Μακάριος ήτο νεκρός. Λίγες ώρες αργότερα διεψεύσθη από τον ίδιο το Μακάριο. Μετά το ΡΙΚ το ΓΕΕΦ εγνώρισε με σήμα στις μονάδες του, ότι ο Μακάριος έκειτο νεκρός.

Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος αφηγήθη 4 ημέρες αργότερα την επίθεση κατά του προεδρικού μεγάρου κατά την ομιλία του ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Τα ψεύδη Κομπόκη για τη διαφυγή του Μακαρίου

Η διαφυγή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου έχει παρουσιασθεί από ορισμένους ως προσχεδιασμένη. Ο ίδιος ο Κομπόκης, εξεταζόμενος από την επιτροπή της βουλής για το φάκελο της Κύπρου, κατέθεσε ότι έλαβε εντολή από τον Ιωαννίδη κατά τη σύσκεψη της 2ας Ιουλίου στο ΑΕΔ να διευκολύνει τη διαφυγή του Μακαρίου, και γι’ αυτό άφησε αφύλαχτη τη δυτική πλευρά του μεγάρου, από την οποία διέφυγε. Δεν μπόρεσε όμως να πείσει επ’ αυτού τη πλειοψηφία της επιτροπής, καίτοι επεκαλέσθη τις στρατιωτικές του ικανότητες, και προέβαλε τα εξής επιχειρήματα:

α. Εάν επιδιώκετο η εξόντωση του Μακαρίου, ήτο εύκολο να τον εφόνευαν κατά τη κίνησή του από την εξοχική του κατοικία επί του όρους

Τρόοδος προς το προεδρικό μέγαρο, ή κατά τη κίνηση του προς τη Πάφο μετά τη διαφυγή του από το προεδρικό μέγαρο.

β. Διέταξε τα άρματα και τα τεθωρακισμένα οχήματα να βάζουν στον αέρα καθώς θα εκινούντο κατά του προεδρικού μεγάρου, ώστε να αντιληφθεί εγκαίρως ο Μακάριος την έναρξη του πραξικοπήματος, και να προλάβει να διαφύγει.

Στη πράξη δεν παρεσχέθη χρόνος διαφυγής στον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, διότι τα τεθωρακισμένα οχήματα αναγνωρίσεως έφθασαν γρήγορα στο προεδρικό μέγαρο και άρχισαν να το προσβάλλουν, ενώ αυτός μιλούσε προς τα ελληνόπουλα από το Κάιρο. Αν ακούοντο ενωρίτερα στο προεδρικό μέγαρο πυρά μέσα στη πόλη, ο αρχιεπίσκοπος θα είχε διακόψει την ομιλία του προς τα παιδιά, προτού φθάσουν τα τεθωρακισμένα οχήματα στο προεδρικό μέγαρο.

Τη προηγουμένη ημέρα του πραξικοπήματος ο διοικητής καταδρομών ενημέρωσε προσωπικώς αξιωματικούς της 32 ΜΚ επί του σχεδίου ενεργείας κατά του προεδρικού μεγάρου. Κατά την ενημέρωση αυτή ένας αξιωματικός της μοίρας του είπε, ότι η δυτική πλευρά του προεδρικού μεγάρου παρέμενε αφύλαχτη. Ο συν/ρχης του απάντησε, ότι την είχε αναλάβει το 99 Σύνταγμα.

Η διάταξη της 21 ΕΑΝ και της 32 ΜΚ μέσα στο περίβολο του προεδρικού μεγάρου, μαζί με τη διμοιρία καταδρομών που κινήθηκε κατά της δυτικής του πτέρυγας, και το στρατόπεδο του 9ου ΤΣ, εξασφάλιζαν στη πράξη τη κύκλωση του μεγάρου από όλες τις πλευρές με τμήματα και πυρά, ενώ ο ουλαμός αρμάτων της 23 ΕΜΑ, ο οποίος εκινήθη από τη Κοκκινοτριμιθιά κατά του μεγάρου, θα ήτο δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για την απαγόρευση της διαφυγής από το μέγαρο προς το Στρόβολο, αν ο Μακάριος δεν εγκατέλειπε επειγόντως το μέγαρο.

Η διαφυγή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου οφείλεται στον επιτυχή απεγκλωβισμό του προεδρικού μεγάρου από το 3ο λόχο του εφεδρικού σώματος, και στις αδυναμίες του σχεδίου επιθέσεως των επιτεθεισών κατ’ αυτού μονάδων, ιδία όσον αφορά τη χρησιμοποίηση των αρμάτων και των τεθωρακισμένων οχημάτων αναγνωρίσεως. Εάν, αντί της διμοιρίας καταδρομών ή και με αυτή, εχρησιμοποιούντο δύο μόνο από τα οχήματα αυτά (οχήματα είναι και τα άρματα), η διαφυγή από τη δυτική πτέρυγα του μεγάρου θα ήτο προβληματική, αν όχι αδύνατη.

Από την εξέλιξη της επιθέσεως φαίνεται ως πλέον πιθανό το συμπέρασμα, ότι επεδιώχθη να συλληφθεί ο Μακάριος ζωντανός ή νεκρός, ώστε να είναι ευκολοτέρα η επικράτηση του πραξικοπήματος χωρίς αντιδράσεις εκ μέρους του.

Επ’ αυτού συμφωνεί και ο Γεωργιτσης, ο οποίος ετόνισε ενώπιον της εξεταστικής των πραγμάτων επιτροπής της βουλής για το φάκελο της Κύπρου, ότι η εντολή του Ιωαννίδη και του Μπονάνου ήτο να τους παραδοθεί ο Μακάριος ζωντανός ή νεκρός.

Ενώπιον της αυτής επιτροπής ο Κομπόκης κατέθεσε επίσης, ότι τον είχε διατάξει ο Ιωαννίδης να τον ενημερώσει αμέσως, εάν εφονεύετο ή συνελαμβάνετο ο Μακάριος, για να τους δώσει τις δέουσες νεότερες διαταγές.

 

[1] Από το βιβλίο «Η μάχη της Κύπρου, Ιούλιος – Αύγουστος 1974, η ανατομία της τραγωδίας».