Ο σχεδιασμός και η εκδήλωση του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974

Μέλη της ΕΟΚΑ Β μαζί με κληρωτούς στρατιώτες της Ε.Φ. σε πρόχειρο σημείο ελέγχου μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Φωτό από το ισπανικό ντοκιμαντέρ Cyprus - Ledra Palace Battle 1974)

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Μια εκτενής αναφορά του Ταξίαρχου ε.α. Γεώργιου Σέργη

Μέρος 1ο

Οι ιδιομορφίες του πραξικοπήματος

Οι συνθήκες, οι οποίες επικρατούσαν στη Κύπρο, διέφεραν σημαντικά από τις συνθήκες, οι οποίες επικρατούσαν στην Ελλάδα κατά τα πραξικοπήματα του 1967 και του 1973, κυρίως διότι η κυπριακή κυβέρνηση είχε λάβει πάρα πολλά μέτρα ασφαλείας για να αποκρούσει μια τέτοια ενέργεια. Με τη βεβαιότητα ότι δεν υπήρχε κίνδυνος ανατροπής του, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος έκαμε την ακόλουθη δήλωση λίγες ημέρες προ του πραξικοπήματος:

«Δεν δίδω καμιά σημασία στα περί πραξικοπήματος δημοσιεύματα. Δεν υπάρχει κατά τη γνώμη μου πιθανότης πραξικοπήματος. Αλλά και σε περίπτωση πραξικοπήματος, δεν υπάρχει προοπτική επιτυχίας. Η δυναμική αντίδραση του κυπριακού ελληνισμού θα εκδηλωθεί κατά ποικίλους τρόπους».

Για να καταστεί δυνατή η έγκαιρη αντίδραση του κυπριακού ελληνισμού κατά των πραξικοπηματιών, η κυπριακή κυβέρνηση είχε λάβει τα απαραίτητα μέτρα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνετο η παρακολούθηση των στρατοπέδων της εθνικής φρουράς και των κατοικιών των εξ Ελλάδος αξιωματικών κατά τις μη εργάσιμες ώρες.

 

Προΐδεασμος επί του πραξικοπήματος

Το Φεβρουάριο ή το Μάρτιο του 1974 συνεκεντρώθησαν στη λέσχη αξιωματικών της Λευκωσίας και παρέμειναν εκεί συνομιλούντες επί 3ωρο από την 11.00 μέχρι τη 14.00 ώρα αξιωματικοί της 21 ΕΑΝ και άλλοι. Κατά τις συζητήσεις που είχαν μεταξύ τους συνεζητήθη η σκοπιμότητα πραγματοποιήσεως πραξικοπήματος προς ανατροπή του Μακαρίου. Οι αντιρρήσεις επ’ αυτού ήσαν περιορισμένες.

 

Ανατροπή εν απουσία

Η ανατροπή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου κατά τη διάρκεια απουσίας του στο εξωτερικό, όπως επί παραδείγματι κατά την επίσκεψή του στη Κίνα το Μάιο του 1974, δεν κρίθηκε σκόπιμη, για να μην είναι ελεύθερος να αντιδράσει από το εξωτερικό.

Οι πρωτεργάτες του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974: Δημήτριος Ιωαννίδης, Γρηγόριος Μπονάνος,
Δ. Γαλατσάνος, Αλέξ. Παπανικολάου, Πέτρος Αραπάκης και Μιχαήλ Γιωργίτσης.

Η σχεδίαση του πραξικοπήματος

Η σχεδίαση του πραξικοπήματος άρχισε με σύσκεψη, η οποία πραγματοποιήθηκε στο γραφείο του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων τη 07.30 ώρα της 2ας Ιουλίου 1974. Σ’ αυτήν έλαβαν μέρος: Ο στρατηγός Γρηγόριος Μπονάνος, αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων, ο υποστράτηγος Παύλος Παπαδάκης, διοικητής της XII Μεραρχίας, διατεταγμένης στον Έβρο. Η συμμετοχή του στη σύσκεψη κρίθηκε αναγκαία, διότι είχε υπηρετήσει στη Κύπρο ως επιτελάρχης του ΓΕΕΦ και εγνώριζε πολύ καλά την επικρατούσα εκεί κατάσταση. Από τη Κύπρο είχε επαναπατρισθεί προσφάτως λόγω προαγωγής. Έλαβαν επίσης μέρος ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης, ο ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης, τελών υπό μετάθεση για τη θέση του υποδιοικητού της XII ΜΠ λόγω προαγωγής. Μέχρι τότε εξακολουθούσε να είναι διοικητής της IIIΑΤΔ με έδρα τη Λευκωσία. Ο συν/ρχης Κων/νος Κομπόκης, διοικητής της Διοικήσεως Καταδρομών του ΓΕΕΦ. Ευρίσκετο στην Αθήνα, διότι είχε μόλις τελειώσει τη συντήρηση της εκπαιδεύσεώς του στη σχολή αλεξιπτωτιστών στην Αττική.

 

Κατά τη σύσκεψη ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων ενημέρωσε το Παπαδάκη, το Γεωργίτση και το Κομπόκη επί της αποφάσεως για την ανατροπή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου με στρατιωτικό πραξικόπημα. Καθόρισε ως χρόνο εκδηλώσεως του πραξικοπήματος τη 15η Ιουλίου 1974, και όρισε ως αρχηγό του πραξικοπήματος το ταξίαρχο Γεωργίτση, και ως υπαρχηγό το συν/ρχη Κομπόκη.

Την επομένη, 3η Ιουλίου, ο Γεωργίτσης και ο Κομπόκης ήλθαν σε επαφή με αξιωματικούς, εμπίστους στον Ιωαννίδη, για να καταστρώσουν το γενικό σχέδιο ενεργείας και να συζητήσουν τις λεπτομέρειες του πραξικοπήματος. Μετά 3-4 ημέρες επέστρεψαν και οι δύο στη Λευκωσία.

Την 9η Ιουλίου 1974, ημέρα Τρίτη, ο Γεωργιώτης και ο Κομπόκης κάλεσαν σε σύσκεψη για το καθορισμό του λεπτομερούς σχεδίου ανατροπής του Μακαρίου τους κάτωθι αξιωματικούς: Το ταξίαρχο Παναγιώτη Γιαννακόδημο, επιτελάρχη του ΓΕΕΦ. Είχε προαχθεί προ τινών ημερών. Προ της προαγωγής του ήτο διευθυντής του Α Κλάδου του ΓΕΕΦ, τον αντ/ρχη Κων/νο Παπαγιάννη, υποδιοικητή της ΕΛΔΥΚ. Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος είχε ζητήσει την ανάκλησή του. Αντί όμως να επαναπατρισθεί, μετετέθη από τη θέση του διευθυντού του 2ου επιτελικού γραφείου του ΓΕΕΦ στη θέση του υποδιοικητού της ΕΛΔΥΚ, διότι η παρουσία του στη Κύπρο εθεωρείτο αναγκαία για το καθεστώς των Αθηνών. Τον αντιπλοίαρχο Γεώργιο Παπαγιάννη, διοικητή της Ναυτικής Διοικήσεως Κύπρου, τον αντ/ρχη Γρηγόριο Λαμπρινό, διοικητή της 23 Επιλαρχίας Μέσων Αρμάτων, τον επίλαρχο Περικλή Κορκότζελο, διοικητή της 21 Επιλαρχίας Αναγνωρίσεως, τον ταγ/ρχη Κων/νο Ραυτόπουλο, διοικητή της 31 Μοίρας Καταδρομών, το ταγ/ρχη Ναπολέοντα Δαμασκηνό, διοικητή της 32 Μοίρας Καταδρομών, τον αντ/ρχη Παναγιώτη Λάμπρου, διοικητή της 185 Μοίρας Πεδινού Πυροβολικού, το διοικητή της 195 Μοίρας Ελαφρού Αντιαεροπορικού Πυροβολικού, το ταγ/ρχη Κων/νο Κοντώση, σύνδεσμο του ΑΕΔ, το ταγ/ρχη Ζήδρο.

Ο Λαμπρινός και ο Κορκότζελος επεφυλάχθησαν να λάβουν μέρος στο πραξικόπημα, αφού πρώτα λάβουν σχετική έγκριση από τον αρχηγό στρατού αντιστράτηγο Ανδρέα Γαλατσάνο. Ο αρχηγός στρατού, κατόπιν τούτου, τους παρήγγειλε με τον επίλαρχο Ξανθάκο να συνεργασθούν με το Κομπόκη.

Μέλη-της-ΕΟΚΑ-Β-ελευθερώνονται-από-τις-Κεντρικές-Φυλακές-λίγες-ώρες-μετά-την-εκδήλωση-του-πραξικοπήματος.-Φωτό-Μπ.-Αβδελόπουλος

Χρησιμοποιηθείσες μονάδες

Κατά την έναρξη του πραξικοπήματος εχρησιμοποιήθησαν οι ακόλουθες μονάδες: Η 31 ΜΚ. Το στρατόπεδό της ευρίσκετο στην Αθαλάσσα, δύο χιλιόμετρα νοτίως της Λευκωσίας ,η 32 ΜΚ. Το στρατόπεδό της ευρίσκετο στη μονή Χρυσοστόμου, στις νότιες πλαγιές του Πενταδακτύλου βορειοανατολικούς της Λευκωσίας, η 33 ΜΚ. Το στρατόπεδό της ευρίσκετο κοντά στο Πέλλα Παΐς νοτιοανατολικούς της Κυρηνείας, η 23 ΕΜΑ. Το στρατόπεδό της ευρίσκετο στη Κοκκινοτριμιθιά, 16 χιλιόμετρα δυτικούς της Λευκωσίας, η 21 ΕΑΝ. Το στρατόπεδό της ευρίσκετο στο ΒΜΗ (British Military Hospital, ή, όπως ελέγετο, Μπι Εμ Εϊτς), στις ανατολικές παρυφές της Λευκωσίας ανατολικούς του νεκροταφείου της Παλλουριώτισσας. Επίσης, δύο λόχοι και μία διμοιρία της ΕΛΔΥΚ (ένας λόχος και η διμοιρία από το Ιο ΤΠ, και ένας λόχος από το 2ο ΤΙΙ, τεθείς υπό διοίκηση της 23 ΕΜΑ).

Εκτός από τις μονάδες αυτές εχρησιμοποιήθησαν και άλλες μονάδες ή τμήματα αυτών, οι οποίες μνημονεύονται κατά την εξιστόρηση της εξελίξεως του πραξικοπήματος.

 

Η συμμετοχή της ΕΟΚΑ Β’

Η ΕΟΚΑ Β’ δεν έλαβε μέρος στο πραξικόπημα ευθύς μετά την εκδήλωσή του, αλλά μετά πάροδο τεσσάρων περίπου ωρών. Τούτο αποδίδεται μάλλον στη σύλληψη ορισμένων στελεχών της οργανώσεως στη Δασούπολη από το εφεδρικό σώμα την 11η Ιουλίου, τρεις ημέρες προ του πραξικοπήματος, καθώς άρχισαν να συνεδριάζουν σε κάποια οικία. Μεταξύ αυτών ήτο ο τομεάρχης της Λεμεσού Ελευθέριος Παπαδόπουλος.

Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ Β’ άρχισαν να εγκαταλείπουν τα κρησφύγετά τους και άλλα στελέχη τις φυλακές, στις οποίες εκρατούντο, μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Αμύητοι όπως ήσαν στο πραξικόπημα, συνεκροτήθησαν σε οργανικά τμήματα και άρχισαν να δραστηριοποιούνται υπό τον έλεγχο του ΓΕΕΦ από τις μεσημβρινές ώρες και μετά, ήτοι κατά τα τελευταία στάδια του πραξικοπήματος.

 

Στόχοι

Οι στόχοι των πραξικοπηματιών στη περιοχή της Λευκωσίας ήσαν: Το προεδρικό μέγαρο, με σκοπό την εξουδετέρωση του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, το κτίριο της Αρχής Τηλεπικοινωνιών, το Αρχηγείο της Αστυνομίας, το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου (ΡΙΚ), το στρατόπεδο του εφεδρικού σώματος, το διεθνές αεροδρόμιο της Λευκωσίας, η Αρχιεπισκοπή, οι κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας, ο αστυνομικός σταθμός της πύλης της Πάφου.

 

Στην Αμμόχωστο, στη Λάρνακα και στη Λεμεσό θα επιχειρείτο η εξουδετέρωση των αστυνομικών δυνάμεων και η διάλυση των παραστρατιωτικών οργανώσεων από τις επί τόπου μονάδες της εθνικής φρουράς, χωρίς να έχουν μυηθεί οι μονάδες αυτές στο πραξικόπημα εκ των προτέρων.

Στη Κυρήνεια δεν ανεμένετο σοβαρά αντίδραση κατά του πραξικοπήματος, ενώ στη Πάφο τα πράγματα δεν εφαίνοντο εκ των προτέρων ευχάριστα γι’ αυτό, διότι η περιοχή της Πάφου διέκειτο με φανατισμό προς τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Η κατάσταση στη Πάφο θα αντιμετωπίζετο ανάλογα με την εξέλιξη του πραξικοπήματος.

 

Λοιπές προβλέψεις

Είχε προετοιμασθεί το διάγγελμα, το οποίο θα μεταδίδετο από το ΡΙΚ μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος.

Ως υποψήφιοι πρόεδροι της δημοκρατίας είχαν επιλεγεί από την Αθήνα ο πρόεδρος του ανωτάτου δικαστηρίου Μιχαήλ Τριανταφυλλίδης, ο Ζήνων Σεβέρης, και οι δικαστές Λοΐζος Χατζηλοΐζος και Τάσος Χατζηαναστασίου.

Μέλη της ΕΟΚΑ Β μαζί με κληρωτούς στρατιώτες της Ε.Φ. σε πρόχειρο σημείο ελέγχου μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Φωτό από το ισπανικό ντοκιμαντέρ Cyprus – Ledra Palace Battle 1974)
Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy