Oι άγνωστες πτυχές της κυπριακής άυλης πολιτιστικής κληρονοµιάς

• Η καταγραφή παραδοσιακών πρακτικών δεν έχει νόηµα αν δεν συνοδεύεται από την έµπρακτη δέσµευση των ανθρώπων να διατηρήσουν και να µεταδώσουν τις γνώσεις τους
• Άλλο τα µνηµεία και οι τοποθεσίες που αποτελούν υλική κληρονοµιά και άλλο οι γνώσεις, πρακτικές και δεξιότητες που µεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά και αποτελούν την άυλη πολιτιστική κληρονοµιά
• Πρακτικές που παραµένουν ζωντανές µέχρι σήµερα µεταδίδονται στις νεότερες γενιές και εξελίσσονται σύµφωνα µε το σύγχρονο πλαίσιο
• Σηµαντικός σταθµός ήταν η υπογραφή της Σύµβασης για τη Λεηλασία Αρχαιοτήτων, η οποία βοήθησε και βοηθά στο θέµα των κλοπιµαίων αρχαιοτήτων

 

Το 1962 σηµειώθηκε ο πρώτος µεγάλος σταθµός για την πολιτιστική κληρονοµιά της Κύπρου µε το διορισµό του πρώτου αντιπροσώπου της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας στην ΟΥΝΕΣΚΟ και την ίδρυση της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής ΟΥΝΕΣΚΟ. Εδώ µπήκαν οι βάσεις για την προστασία και προβολή της άυλης κληρονοµιάς της Κύπρου. Η χώρα µας έχει ήδη καταχωρίσει στον ∆ιεθνή Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς το λευκαρίτικο κέντηµα, τα τσιαττιστά, τη µεσογειακή διατροφή, την ψαλτική αλλά και τη µαιευτική, ενώ έχουν υποβληθεί και πέντε νέες προτάσεις για εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο, για τις οποίες έχει ολοκληρωθεί η επιστηµονική πτυχή του στοιχείου που καταγράφεται.

 

Του Κυριάκου Λοΐζου

Η παρουσία της Κύπρου στον ∆ιεθνή Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς είναι καθοριστικής σηµασίας, αφού έτσι παραµένει ζωντανή η ταυτότητα και η παράδοση στο πέρασµα των χρόνων.

Με αφορµή τα 60 χρόνια από την ίδρυση της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής ΟΥΝΕΣΚΟ, η πρόεδρος της Επιτροπής, Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ, γνωστοποίησε ότι υπάρχει ακόµα σε εξέλιξη διαδικασία για καταχώριση της κουµανταρίας στον ∆ιεθνή Κατάλογο.

Με αφορµή λοιπόν τη διαδικασία καταχώρισης της κουµανταρίας στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, συνοµιλήσαµε µε τη λειτουργό της Κυπριακής Επιτροπής της ΟΥΝΕΣΚΟ, Θέκλα Παπαντωνίου, η οποία έριξε φως σε άγνωστες πτυχές τόσο στον όρο «άυλη κληρονοµιά» όσο και στη σηµασία της.

Επειδή υπάρχουν αρκετές παρεξηγήσεις, ανέφερε η κα Παπαντωνίου, ο όρος «άυλη πολιτιστική κληρονοµιά» αναφέρεται σε παραδόσεις ή ζωντανές εκφράσεις που έχουν κληροδοτηθεί από τους προγόνους µας, όπως προφορικές παραδόσεις, παραστατικές τέχνες, κοινωνικές πρακτικές, χορούς, γιορτές και τελετές, γνώσεις και πρακτικές που σχετίζονται µε τη φύση και το σύµπαν ή γνώσεις και τεχνικές για δηµιουργία χειροποίητων κατασκευών. «Ουσιαστικά, αναφέρεται σε πρακτικές που παραµένουν ζωντανές µέχρι σήµερα, µεταδίδονται από τους µεγαλύτερους γνώστες στους νεότερους και εξελίσσονται σύµφωνα µε το σύγχρονο πλαίσιο».

Μέχρι σήµερα 180 χώρες έχουν προσχωρήσει στη Σύµβαση της UNESCO για τη διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονοµιάς και έχουν δηµιουργήσει εθνικούς καταλόγους. Στοιχεία από τους εθνικούς καταλόγους µπορούν να προταθούν για συµπερίληψη σε έναν από τους τρεις διεθνείς καταλόγους της UNESCO. Μπορούν, επίσης, να υποβάλουν πολυεθνικές υποψηφιότητες για την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και την παρουσίαση στοιχείων της κοινής πολιτιστικής κληρονοµιάς της ανθρωπότητας. Κάθε χρόνο µια διακυβερνητική επιτροπή αποφασίζει για την εγγραφή νέων πολιτιστικών στοιχείων στους καταλόγους Άυλης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς της UNESCO κατόπιν εισήγησης ενός φορέα αξιολόγησης.

Όπως υπογράµµισε η λειτουργός της Επιτροπής, στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς της Κύπρου έχουν συµπεριληφθεί µέχρι σήµερα σχεδόν εξήντα στοιχεία, κατόπιν αίτησης από κοινότητες και οργανισµούς που συνδέονται µε το καθένα από αυτά.

Ερωτηθείσα για το ποια είναι τα επόµενα βήµατα και τι θέµατα είναι προς εξέταση µε σκοπό να προωθηθούν, η Θέκλα Παπαντωνίου είπε πως µέχρι τώρα η Κύπρος έχει εγγράψει πέντε στοιχεία στον παγκόσµιο Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, κάποια από αυτά ως κοινές προτάσεις µαζί µε άλλες χώρες: λευκαρίτικο κέντηµα (2009), τσιαττιστά (2011), μεσογειακή δίαιτα (2013-πολυεθνική), τέχνη της ξερολιθιάς (2018-πολυεθνική), βυζαντινή ψαλτική (2019-µαζί µε την Ελλάδα).

Το 2022, πρόσθεσε, εγγράφηκε επίσης το Φεστιβάλ Tocatì στον Κατάλογο Καλών Πρακτικών για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονοµιά: πρόκειται για ένα πολυεθνικό πρόγραµµα για τη διαφύλαξη των παραδοσιακών παιχνιδιών και αθληµάτων, στο οποίο εκπροσωπείται και η Κύπρος.

«Μέχρι το τέλος του 2023 αναµένουµε την ανακοίνωση για τη συµπερίληψη και της µαιευτικής στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο, για την οποία υποβλήθηκε αίτηση πριν από µερικούς µήνες, σε συνεργασία µε άλλες επτά χώρες. Αναµένουµε, επίσης, το 2024, τη διεύρυνση της τέχνης της ξερολιθιάς, µε την προσθήκη άλλων πέντε κρατών».

Η Θέκλα Παπαντωνίου τόνισε ότι πολλές φορές λέγονται και γράφονται ανακρίβειες σχετικά µε τη Άυλη Πολιτιστική Κληρονοµιά, ενώ παράλληλα τονίζει την ανάγκη «να γνωρίζει ο κόσµος µερικές σηµαντικές λεπτοµέρειες».

Η κα Παπαντωνίου εξήγησε πως οι Κατάλογοι Άυλης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς είναι διαφορετικοί από τον Κατάλογο Παγκόσµιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονοµιάς. «Τα µνηµεία και οι τοποθεσίες αποτελούν υλική κληρονοµιά, ενώ οι γνώσεις, πρακτικές και δεξιότητες που µεταβιβάζονται από άνθρωπο σε άνθρωπο, από γενιά σε γενιά, αποτελούν άυλη πολιτιστική κληρονοµιά», είπε.

Η Κύπρος, συνέχισε η λειτουργός, έχει τρεις εγγραφές στον Κατάλογο Παγκόσµιας Κληρονοµιάς: την Πάφο (Παλαίπαφος και Νέα Πάφος), δέκα βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους και τη Χοιροκοιτία. Άλλα µνηµεία στην Κύπρο προστατεύονται µε βάση τον Περί Αρχαιοτήτων Νόµο, σε εθνικό επίπεδο, χωρίς να έχουν άµεση σχέση µε τους παγκόσµιους καταλόγους της UNESCO.

Πολιτιστικές πρακτικές οι οποίες δεν επιβιώνουν σήµερα αποτελούν κοµµάτι της ιστορίας µας, τα τεκµήριά τους εκτίθενται ως µουσειακά είδη, ωστόσο δεν µπορούν να θεωρηθούν άυλη πολιτιστική κληρονοµιά όπως ορίζεται από την UNESCO.

Κληθείσα να σχολιάσει τα κυριότερα «στοιχήµατα» για την Κυπριακή Εθνική Επιτροπή της ΟΥΝΕΣΚΟ, η Θέκλα Παπαντωνίου ανέφερε ότι φέτος συµπληρώνονται 20 χρόνια από τη Σύµβαση της UNESCO για τη ∆ιαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς. Θεωρούµε ότι στο διάστηµα που έχει µεσολαβήσει, αρκετές κοινότητες ενηµερώθηκαν για τη σηµασία αυτής της ευαίσθητης µορφής πολιτιστικής κληρονοµιάς, έχουν εµπλακεί ενεργά στη διαφύλαξή της και προσπαθούν να τη µεταδώσουν στης νεότερες γενιές.

Τέλος, ένας µεγάλος και συνάµα κρίσιµος σταθµός ήταν η υπογραφή της Σύµβασης για τη Λεηλασία Αρχαιοτήτων, η οποία ειδικά µετά την τουρκική εισβολή του 1974 βοήθησε και βοηθά στο θέµα των κλοπιµαίων αρχαιοτήτων που βρίσκονται στο εξωτερικό.

Να αποδεχτούµε την εξέλιξη της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς

«Η συµπερίληψη σε καταλόγους δεν έχει νόηµα αν δεν συνοδεύεται από την έµπρακτη δέσµευση των ανθρώπων να διατηρήσουν και να µεταδώσουν τις γνώσεις τους για παραδοσιακές πρακτικές», υπέδειξε η κα Παπαντωνίου.

Συνεχίζοντας, σηµείωσε «πως είναι ιδιαίτερα συγκινητική η αφοσίωση και ο ζήλος που επιδεικνύουν εκτοπισµένες κοινότητες για να διατηρήσουν παραδόσεις και έθιµα που τους συνδέουν µε τον τόπο τους. Αυτό γίνεται, όπως αντιλαµβάνεστε, µε µεγάλη προσπάθεια, διότι πλέον οι συγχωριανοί βρίσκονται σε προχωρηµένη ηλικία, διασκορπισµένοι σε διαφορετικά µέρη στην Κύπρο και στο εξωτερικό ακόµα.

Είναι σηµαντικό, επίσης, να αποδεχτούµε πως η άυλη πολιτιστική κληρονοµιά, ως «ζώσα κληρονοµιά», δεν µπορεί να παραµένει στατική, παγιωµένη σε µια προγενέστερη µορφή», σηµειώνει η κα Παπαντωνίου. «Αν θέλουµε αυτή να έχει νόηµα και σήµερα, χρειάζεται να αποδεχτούµε την εξέλιξή της και τη δηµιουργική προσαρµογή της στο σύγχρονο πλαίσιο, όπως για παράδειγµα στον τοµέα της παραδοσιακής χειροτεχνίας», είπε καταληκτικά η λειτουργός της Κυπριακής Επιτροπής της ΟΥΝΕΣΚΟ.