Οι άνισες επιπτώσεις της ακρίβειας

Του
Δρος Στέλιου Πλατή*

 

Η ραγδαία αύξηση των τιµών έχει δηµιουργήσει τεράστιες προκλήσεις σε όλο το φάσµα της οικονοµικής δραστηριότητας. Για το κάθε νοικοκυριό οι ψηλότερες τιµές αγαθών και υπηρεσιών διαβρώνουν την αγοραστική δύναµη των µισθών και καταθέσεων, αφήνοντάς τα φτωχότερα. Οι επιπτώσεις όµως δεν κατανέµονται ισότιµα. Τα νοικοκυριά µε τα χαµηλότερα σχετικά εισοδήµατα είναι πιο ευάλωτα στις επιπτώσεις του ψηλού πληθωρισµού.

Οι συνέπειες της πανδηµίας στην παγκόσµια εφοδιαστική αλυσίδα, τα ιστορικά χαµηλά επιτόκια σε συνδυασµό µε την παγκόσµια ανάκαµψη του περασµένου χρόνου αλλά και η αβεβαιότητα γύρω από την Ανατολική Ουκρανία είχαν ήδη ανεβάσει τις τιµές προτού η Ρωσία εισβάλει. Έκτοτε, οι τιµές των τροφίµων και της ενέργειας έχουν πραγµατικά εκτοξευτεί, προκαλώντας αλυσιδωτές αυξήσεις στις τιµές σχεδόν όλων των αγαθών και υπηρεσιών, αφού Ρωσία και Ουκρανία είναι χώρες παραγωγής ή/και διαµετακόµισης φυσικού αερίου, πετρελαίου, λιπασµάτων, σιτηρών, καλαµποκιού, αραβοσιτελαίου, όπως και αρκετών άλλων πρώτων υλών απολύτως αναγκαίων για την παγκόσµια οικονοµία.

Αυτό έρχεται να εντείνει την ανισότητα στην πρόσβαση προς βασικές συνιστώσες της οικονοµικής δραστηριότητας και να διευρύνει το εισοδηµατικό χάσµα στην κοινωνία, δηµιουργώντας οιονεί συνθήκες αστάθειας και ανισορροπίας, εάν αφεθεί να αυτορυθµιστεί.

Τα χαµηλά και µεσαία εισοδηµατικά στρώµατα όσο και τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά (µονογονείς, άτοµα µε αναπηρίες ή µε προβλήµατα υγείας) τείνουν να βασίζονται περισσότερο σε µισθούς, συντάξεις και βοηθήµατα, ενώ τα νοικοκυριά µε πιο ψηλά εισοδήµατα συνήθως έχουν προσβάσεις και σε επιπλέον πηγές εισοδηµάτων. […] Έτσι, η ακρίβεια µειώνει σχετικά περισσότερο την αγοραστική δύναµη των φτωχότερων και πιο ευάλωτων νοικοκυριών και συντείνει στη διεύρυνση του χάσµατος µεταξύ πλουσίων και φτωχών στην κοινωνία.

Από την άλλη, δυστυχώς αυτό που στα οικονοµικά µετρούµε ως πληθωρισµό –δηλαδή την αύξηση σε ένα καλάθι αγαθών και υπηρεσιών που αφορούν στον µέσο καταναλωτή– δεν είναι κατ’ ανάγκη αντιπροσωπευτικό για όλα τα εισοδηµατικά στρώµατα. Για παράδειγµα, µελέτες έχουν καταδείξει ότι τα νοικοκυριά µε τα χαµηλότερα εισοδήµατα σε αναπτυσσόµενες οικονοµίες ξοδεύουν περίπου το 50% των εισοδηµάτων τους για τρόφιµα, ενώ για τα πλουσιότερα νοικοκυριά αυτό είναι µόλις στο 20%. Άρα οι πρόσφατες (όσο και οι επερχόµενες αυξήσεις) επηρεάζουν δυσανάλογα πλούσια και φτωχότερα νοικοκυριά. Επίσης, τα νοικοκυριά µε τα ψηλότερα εισοδήµατα δύνανται να µεταβάλουν τις αγοραστικές τους συνήθειες προσωρινά προς χαµηλότερης ποιότητας αγαθά, κάτι που τα φτωχότερα νοικοκυριά απλά δεν µπορούν να κάνουν.

Επιβάλλεται λοιπόν να αντιµετωπιστεί η περαιτέρω αποδυνάµωση των αδύναµων και ευάλωτων οικονοµικά στρωµάτων, όπου το κάθε συστατικό του προβλήµατος επιφέρει άµεσα δυσµενείς συνέπειες στη δοµή της κοινωνίας αλλά και την οικονοµία ευρύτερα, δηµιουργώντας συνθήκες κυκλικής φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισµού µε µακροχρόνιες συνέπειες.

Η Πολιτεία θα πρέπει να παρέµβει. ∆ίχως καθυστέρηση. ∆ηµιουργώντας ένα ουσιαστικό δίχτυ κοινωνικής προστασίας και διόρθωσης της επικίνδυνης ανισοσκέλειας που έχει ήδη δηµιουργηθεί. Αυξάνοντας και αναπροσαρµόζοντας, στη βάση των νέων τιµών των βασικών αγαθών, τις παροχές και κοινωνικές δαπάνες, αλλά και επεκτείνοντάς τες τόσο σε εύρος όσο και σε ένταση.

Επιβάλλεται επίσης οι τιµές συγκεκριµένων βασικών αγαθών και υπηρεσιών αλλά και της ενέργειας να τεθούν υπό στενή παρακολούθηση, θέτοντας πλαφόν στις τιµές πώλησης (όχι µόνο στο περιθώριο κέρδους) εκεί και όπου απαιτείται, σε συνδυασµό µε αυστηρότερη εφαρµογή των δικαιωµάτων του Ευρωπαίου καταναλωτή για αντιµετώπιση της αισχροκέρδειας. Την ίδια στιγµή, πρέπει να διαφυλαχθεί η πρόσβαση όσο και η οµαλή λειτουργία της αγοράς εργασίας σε συνδυασµό µε την οµαλή λειτουργία των επιχειρήσεων, κάτω από τις παρούσες αντίξοες συνθήκες, ενώ πιο µακροπρόθεσµα πρέπει να διανοιχθούν δίοδοι και τρόποι επανένταξης στην παραγωγική διαδικασία των χαµηλότερων εισοδηµατικά στρωµάτων -ιδιαίτερα των νέων µας, ούτως ώστε να έχουν ίσες ευκαιρίες και ισότιµο µερίδιο ανάπτυξης την επόµενη µέρα- αφού στη σύγχρονη οικονοµική επιστήµη η βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την κοινωνική ανάπτυξη όσο και την απρόσκοπτη πρόσβαση από όλους στις βασικές συνιστώσες της οικονοµικής δραστηριότητας.

* ∆ιδάκτορας Χρηµατοοικονοµικών του Πανεπιστηµίου του Cambridge