«Όλα πωλούνται και όλα αγοράζονται»…

Όταν ακόμη και το ανθρώπινο σώμα αποτελεί εμπόρευμα

Η παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων, με σκοπό την οικονομική και σεξουαλική εκμετάλλευση, αποτελεί τη σύγχρονη και πιο αποκρουστική μορφή δουλεμπορίου και η πορνεία δεν είναι παρά ένα μέρος μιας επικερδούς επιχείρησης, τροφοδοτούμενης από τη ζήτηση για γυναικεία σώματα.

Πρόκειται για δουλεία, που πλήττει τα θύματα, αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της, γιατί διαμορφώνει αντιλήψεις εμπορευματοποίησης των ανθρώπινων σχέσεων. Η γυναίκα, μέσα από το ειδεχθές αυτό κοινωνικό φαινόμενο της πορνείας και του trafficking, αντιμετωπίζεται ως «πράγμα, ως αντικείμενο», το οποίο μπορεί να πουλιέται και να αγοράζεται. Η χρήση των πορνικών υπηρεσιών από τους άντρες πελάτες, ισοδυναμεί με συνέργεια σε ένα έγκλημα, που μάλιστα συντελείται με την ανοχή της ίδιας της κοινωνίας μας…

Σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες και μικρά κορίτσια θυματοποιούνται κάθε χρόνο αποφέροντας κέρδη δισεκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο. Τα πρόσωπα αυτά αγοράζονται, πωλούνται και ενοικιάζονται από παράνομα οργανωμένα δίκτυα εμπορίας. Αυτή η παράνομη βιομηχανία θρέφεται, από μια κουλτούρα υπερβολικά επικεντρωμένη στο σεξ, αλλά και από την εμπορευματοποίηση των κοινωνικών σχέσεων, που χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο κόσμο.

Ελάχιστες χώρες, όπως η Σουηδία, έχουν θέσει ολοκληρωτικά εκτός νόμου την πορνεία. Άλλες χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, έχουν ακολουθήσει το μοντέλο της νομιμοποίησης.

Στην Κύπρο

Στην Κύπρο, ο Ποινικός Κώδικας απαγορεύει την ίδρυση οίκων ανοχής, τη μαστροπεία και το αποζήν από κέρδη πορνείας. Η πορνεία καθαυτή, δηλαδή η αυτόβουλη εκπόρνευση, δεν ποινικοποιείται. Φυσικά, η εμπορία και η σεξουαλική εκμετάλλευση προσώπων ποινικοποιούνται μέσα από τη σχετική νομοθεσία κατά της εμπορίας προσώπων αφού θεωρείται ως σοβαρή μορφή βίας κατά των γυναικών.

Πορνεία: ένα απλό επάγγελμα;

Η πορνεία συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με όλων των ειδών τα κοινωνικά προβλήματα, όπως η φτώχεια, η οικονομική/κοινωνική εξαθλίωση, η βία κατά των γυναικών, η περιθωριοποίηση, ο ρατσισμός. Επίσης φαίνεται ότι οι χειρότερες μορφές εκπόρνευσης σχετίζονται με μετανάστριες, καθώς η χειραγώγηση και ο έλεγχος αυτών των ατόμων είναι ευκολότερος εξαιτίας της ευάλωτης θέσης τους.

Η χειρότερη μορφή πορνείας που συνδυάζει όλα τα πιο πάνω, είναι αυτή που προέρχεται από το φαινόμενο της εμπορίας και εκμετάλλευσης προσώπων, που είναι από τα πιο δύσκολα και πολυσύνθετα προβλήματα. Πρόκειται για συνεχώς μεταλλασσόμενο εγκληματικό φαινόμενο που συνεπάγεται σοβαρές παραβιάσεις θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε αυτή την περίπτωση, η υπέρμετρη και ακραία βία αποτελεί απαραίτητο συστατικό στη στρατολόγηση και υπακοή των θυμάτων.

Την ανησυχητική αύξηση των κρουσμάτων εμπορίας ανθρώπων, και μάλιστα Ευρωπαίων πολιτών, εντός της Ε.Ε., επεσήμαναν δεκάδες ευρωβουλευτές, ανάμεσά τους και τα μέλη της ομάδας του κόμματος της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς/Βόρειας Πράσινης Αριστεράς (GUE/EGL), που συνυπέγραψαν  προφορική ερώτηση προς την Κομισιόν η οποία συζητήθηκε σε Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στο Στρασβούργο, όπου τονίστηκε ότι το trafficking με σκοπό τη σεξουαλική και εργασιακή εκμετάλλευση ντροπιάζει την Ευρώπη και ότι η Ε.Ε. δεν μπορεί να είναι περήφανη για μια ανάπτυξη που συνδέεται με το σύγχρονο δουλεμπόριο.

Η ύπαρξη και η ανάπτυξη της πορνείας και της εμπορίας προσώπων και η καθιέρωσή της σε κερδοφόρα βιομηχανία αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη πηγή κέρδους μετά το εμπόριο ναρκωτικών και όπλων, και είναι απόλυτα συνυφασμένη με το υφιστάμενο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα. Σε ένα σύστημα όπου «όλα πωλούνται και όλα αγοράζονται», ακόμη και το ανθρώπινο σώμα αποτελεί εμπόρευμα. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι 21 εκατομμύρια άνθρωποι κάθε χρόνο είναι θύματα εμπορίας. Τα 14 εκατομμύρια σε σχέση με την εργασία, ενώ τα 5 είναι θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

Η θέση του κόμματος της GUE/NGL βρίσκεται στην ίδια γραμμή πλεύσης με τη διαχρονική άποψη του Γυναικείου Κινήματος ΠΟΓΟ, ότι η πορνεία δεν μπορεί να θεωρείται «επάγγελμα» όπως όλα τα άλλα, ούτε δραστηριότητα που ασκείται από μια γυναίκα ως αποτέλεσμα της «ελεύθερης βούλησής» της ή της συνειδητής επιλογής της.

Η πορνεία δεν προέρχεται από προσωπική επιλογή ούτε συνιστά επαγγελματική προοπτική, δεν αποτελεί στοιχείο αυτοπροσδιορισμού ή γυναικείας χειραφέτησης αφού αναπαράγει στον χείριστο βαθμό τις σχέσεις υποταγής και υποτέλειας των γυναικών θίγοντας βάναυσα την αξιοπρέπεια και τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.

Την ίδια στιγμή υπάρχουν διάφοροι μύθοι που λειτουργούν νομιμοποιώντας την πορνεία στα μάτια της κοινωνίας. «Οι πόρνες επιθυμούν να είναι πόρνες», «αν ήθελαν θα έφευγαν», «αν θέλουν μπορούν να κάνουν καταγγελία στην Αστυνομία» και λοιπά. Οι μύθοι αυτοί είναι εντελώς απλουστευτικοί ακόμα και όταν αφορούν την ανεξάρτητη πορνεία όπου και εδώ μπορούμε να βγούμε λίγο από τα πλαίσια της στενής έννοιας του εξαναγκασμού.

Εξαναγκασμός δεν υφίσταται μόνο όταν σε κλειδώνουν και βάζουν πελάτες να σε βιάζουν. Εξαναγκασμός υπάρχει και στις περιπτώσεις όπου η φτώχεια και η ανάγκη επιβίωσης καθιστούν μονόδρομο αυτού του είδους τις επιλογές. Είναι πιθανόν, για παράδειγμα, για μια γυναίκα που ζει στη σημερινή κυπριακή κοινωνία, με την αυξανόμενη ανεργία, τη φτώχεια, την υποβάθμιση και την κατάλυση της κρατικής πρόνοιας, η πορνεία να αποτελέσει μια «διέξοδο». Έτσι η γυναίκα εκτίθεται σε πολύ σοβαρούς κινδύνους, όπως η κοινωνική περιθωριοποίηση, η κακομεταχείριση και κακοποίηση από βίαιους “πελάτες” και η εκμετάλλευση από κυκλώματα. Εξαναγκασμός υπάρχει επίσης στις περιπτώσεις όταν τα άτομα ωθούνται στην πορνεία κάτω από ψυχολογική ή άλλου είδους πίεση.

Νομοθεσία

Όσον αφορά την υπάρχουσα νομοθεσία, σημειώνεται στα αρνητικά πως δεν εφαρμόζεται ουσιαστικά. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις πορνείας που οδηγούνται στη δικαιοσύνη και ακόμη λιγότερες εκείνες που έχουν τιμωρηθεί ακόμη και με την ελάχιστη ποινή του πλημμελήματος.

Οι νόμοι θα πρέπει να εκσυγχρονιστούν και να γίνουν πιο αυστηροί. Ούτε πρέπει να αποτελεί κριτήριο σε μια νομοθεσία η εθνική καταγωγή και ως εκ τούτου να είναι καθαρά ρατσιστική. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι να προστατεύει τις γυναίκες/θύματα, καθώς και τη γυναίκα θύμα εμπορίας προσώπων που επιθυμεί να καταγγείλει είτε μαστροπό είτε “πελάτη”, χωρίς να εγκλωβίζεται σε ένα εκβιαστικό δίλημμα, όπου η απειλή της φυλάκισης και της απέλασης την καθιστούν ακόμα πιο ευάλωτη. Μάλιστα, λαμβάνοντας υπόψιν τη διασύνδεση της μετανάστευσης με την πορνεία και το γεγονός ότι η μετανάστευση δημιουργεί συνθήκες ευνοϊκές για τους εκμεταλλευτές, η νομοθεσία δεν πρέπει να αποθαρρύνει τις γυναίκες από την πιθανότητα να καταγγείλουν τον μαστροπό τους και να δημιουργεί το πλέον ευνοϊκό πλαίσιο για τον εξαναγκασμό των γυναικών σε πορνεία από διαφόρους πιθανούς εκμεταλλευτές.

Αξίζει εξάλλου να σημειωθεί ότι η ποινικοποίηση αγοράς σεξουαλικών υπηρεσιών δύναται να σταθεί αποτρεπτικός παράγοντας. Ωστόσο παρά το ότι έχουν περάσει τέσσερα χρόνια από την ψήφιση νομοθεσίας για ποινικοποίηση της ζήτησης τέτοιων υπηρεσιών, η σημαντική αυτή νομοθετική πρόνοια δεν έχει βοηθήσει αρκετά. Κατά το διάστημα αυτό έχουν πραγματοποιηθεί αστυνομικές επιχειρήσεις και ασκήθηκαν ποινικές διώξεις κατά προσώπων με βάση το νέο νομοθετικό πλαίσιο, ωστόσο δεν έχει καταδικαστεί κανένας.

Στην περίπτωση της Σουηδίας, που πρώτη ποινικοποίησε την αγορά σεξουαλικών υπηρεσιών, το θέμα έχει εγερθεί αρχικά εξετάζοντας το γεγονός ότι η εξαγορά σεξουαλικών υπηρεσιών είναι συνυφασμένη με τη βία ενάντια στις γυναίκες. Σύμφωνα με τους νομοθέτες καμιά γυναίκα δεν μπορεί να αρέσκεται στην πολλαπλή σεξουαλική επαφή καθημερινά, άρα τίθεται θέμα εξαναγκασμού και εξώθησης. Η Σουηδία δεν έμεινε όμως στάσιμη στο θέμα του νομικού πλαισίου, αλλά κατάρτισε και προγράμματα στήριξης σε όσα άτομα ήθελαν να ξεφύγουν από την πορνεία με αποτέλεσμα το 60% όσων την ασκούσαν να αξιοποιήσουν τα προγράμματα.

Κοινωνικές υπηρεσίες και μηχανισμοί προστασίας ή επανένταξης

Το πιο βασικό μέρος μιας προληπτικής και κατασταλτικής πολιτικής ενός κράτους γύρω από το ζήτημα είναι οι κοινωνικοί μηχανισμοί στήριξης και βοήθειας στην περίπτωση που κάποιο άτομο πέσει θύμα βίας, σεξουαλικής εκμετάλλευσης, εξώθησης στην πορνεία, θύμα κυκλώματος σωματεμπορίας κλπ. Το πιο σημαντικό για τα άτομα που εμπλέκονται σε τέτοια κυκλώματα είναι η ύπαρξη μηχανισμών στήριξης σε όσους και όσες επιθυμούν να ξεφύγουν και να επανενταχθούν στην κοινωνία. Κάτι τέτοιο μπορεί να στηριχτεί στη συνεργασία Αστυνομίας, υπηρεσιών κρατικής μέριμνας, οργανώσεων και φορέων όπως οι γυναικείες οργανώσεις, οι μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και άλλοι.

Βασικός πυλώνας μιας τέτοιας προσπάθειας είναι η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στα θύματα και στους εμπλεκόμενους φορείς. Οι γυναίκες που το επιθυμούν πρέπει να μπορούν να καταγγείλουν κυκλώματα ή άτομα που τις εκμεταλλεύτηκαν χωρίς το φόβο ότι μπορεί να θυματοποιηθούν εκ νέου οι ίδιες. Εξίσου σημαντικό είναι να γίνει αντιληπτό πως η αντιμετώπιση των ατόμων αυτών από την Αστυνομία θα χαρακτηρίζεται από σεβασμό και αποδοχή. Με αυτό τον τρόπο τα θύματα θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την τρομοκρατική ρητορική των εκμεταλλευτών τους και θα προβούν σε καταγγελίες.

Επίσης, σημαντικό βήμα θα ήταν η διαμόρφωση κρατικών υπηρεσιών και η παράλληλη στήριξη εκ μέρους τους κράτους σε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις οι οποίες θα αναλάβουν την πρακτική στήριξη των θυμάτων εμπορίας προσώπων, την παραχώρηση καταφυγίων, την ψυχολογική και οικονομική υποστήριξη για την επανένταξή τους στην κοινωνία. Οι υπηρεσίες αυτές πρέπει να προτείνονται ως επιλογή σε όσους και όσες εκδίδονται στην πορνική αγορά χωρίς, όμως, εξαναγκασμό από την Αστυνομία και την πολιτεία. Τέτοιες υπηρεσίες μπορούν να έχουν επιτυχία μόνο όταν τα άτομα καταφεύγουν χωρίς εξαναγκασμό στις υπηρεσίες αυτές. Με αυτή την έννοια έχει ιδιαίτερη σημασία, οι υπηρεσίες να εμπνέουν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και των εκδιδόμενων ατόμων, είτε αυτά λειτουργούν αυτόνομα είτε είναι ή υπήρξαν θύματα εξαναγκασμού.