Όταν η αόρατη (Ζατέλη) έγινε η ορατή (Ζυράννα)

Σημεία Κοινού/Ορίζοντας

Όταν η αόρατη (Ζατέλη) έγινε η ορατή (Ζυράννα)

Πρώτη ήρθε και με βρήκε, στα χρόνια μου της Αθήνας, εν έτει 1994, η Περσινή αρραβωνιαστικιά, δώρο από «ψαγμένο» φίλο. Ήταν η δεύτερη εκδοχή της έκδοσης των διηγημάτων, από τον Καστανιώτη, μα δεν γνώριζα ακόμα τη συγγραφέα. Οι αφηγήσεις της με γοήτευσαν και ακολούθως –με το μυθιστόρημα Με το φως του λύκου επανέρχονται που, τυχαία ή όχι, έφθασε δώρο από άλλο φίλο το 1995– παραδόθηκα στη μαγεία της γραφής της. Με τη συλλογή Στην ερημιά με χάρι συμπλήρωσα την υπάρχουσα συγκομιδή κι από τότε αδημονούσα για κάθε καινούργιο της βιβλίο. Πόσο μάλλον γι’ αυτό το τελευταίο, που πολύ το περιμέναμε –η ηρωίδα της επίσης, όπως μάθαμε διαβάζοντάς το εντέλει– που μου χαρίστηκε από φίλο που έσπευσε και με πρόλαβε καθώς ξέρει –και ενστερνίζεται– την αγάπη μου.

Ύστερα από τα δύο πρώτα χορταστικά μυθιστορήματα της τριλογίας Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους –με τον χείμαρρο των καθηλωτικών εικόνων, τη διεισδυτική παρατήρηση των αδιόρατων εκφάνσεων της ανθρώπινης φύσης αλλά και τις παρεκβάσεις, τις παρενθέσεις και το κλείσιμο του ματιού στον αναγνώστη– ο κύκλος κλείνει δώδεκα χρόνια αργότερα (γράφει δέκα βιβλία μέχρι να γράψει το κανονικό άλλωστε, είπε κάποτε ο Κωστής Παπαγιώργης). Με το πιο αιρετικό και παιγνιώδες ως προς τη σύνθεση Ορατή σαν αόρατη, ιδιαίτερα στοχαστικό και αφοπλιστικά ειλικρινές, ακόμα και γενναίο, κατ’ εμένα, όσον αφορά τη βάσανο ενίοτε και τη δυστοκία της γραφής, ένα βιβλίο παράξενα, μα εξίσου ή εξαιτίας ίσως αυτή της έκπληξης, γοητευτικό.

Μια πρόσκληση ήρθε στη συνέχεια – αφού ο Παντελής Μάκη του λεμεσιανού Βιβλιοτροπίου, που θαυμαστά υποστηρίζει τη λογοτεχνία και τη φιλαναγνωσία χρόνια τώρα, ενημερώθηκε για το επίμονο ενδιαφέρον μου. Με βάφτισε «συστηματική αναγνώστρια» και οργάνωσε τη δημόσια συνομιλία με τη μυθική μου Ζυράννα Ζατέλη, στη σκηνή του Ριάλτο στις 14 Σεπτεμβρίου 2022. Την περίμενα με μεγάλη χαρά και όχι λιγότερο ρίγος και αμηχανία κατά τους μήνες που μεσολάβησαν. Τρεις σχεδόν δεκαετίες ήδη υπήρξα αναγνώστριά της συστηματική ή αφοσιωμένη, συγκινημένη πολλάκις αισθητικά και όχι μόνο, εκουσίως βυθισμένη στους ωκεανούς των πολυσέλιδων βιβλίων, που όταν τα διάβαζα κοιμόμουν και ξυπνούσα με τους χαρακτήρες της, τους σκεφτόμουν σαν να τους ήξερα, τους νοιαζόμουν – έτσι δεν συμβαίνει με τα σπουδαία μυθιστορήματα; Εντυπωσιασμένη από το ότι μπορεί να μετατρέψει το ελάχιστο και το σχεδόν αόρατο –όπως μια σταγόνα ιδρώτα στον κρόταφο– σε απολαυστικό αφήγημα, ανάγοντάς το σε σύμβολο, σε μια ηδονή ή σε μια σημαδιακή στιγμή των πλασμάτων του κόσμου της, του κόσμου μας. Ενός σύμπαντος όπου πολλά γεγονότα, παιχνίδια της τύχης, λόγια και αντιδράσεις των ανθρώπων είναι α-πίθανα αλλά όχι αδύνατα και μέσα από τη δεξιοτεχνία της, για μένα, ήταν πάντα πειστικά: ανεξίτηλες εικόνες ο κεραυνόπληκτος πλάνης Σέρκας και η ανεμοπαρμένη αέρινη Ζήνα.

Στην Αθήνα την είχα πετύχει δύο φορές να περνά μπροστά μου, μια στην πολύβουη οδό Ακαδημίας σαν αερικό, ισχνή μα έντονη παρουσία, να γράφει στο τοπίο. Όπως αναφέρει η ίδια, ο σκηνοθέτης Νίκος Αρμάος κατά το σύντομο πέρασμά της από την τέχνη του θεάτρου, της είχε πει ότι γράφει μεν στη σκηνή αλλά προφανώς για άλλα γραψίματα ήταν προορισμένη. Μια άλλη φορά, μπροστά στο θέατρο Πορεία, όταν την είδα, αφού πάγωσα για λίγο, ψέλλισα ό,τι μου ήρθε, ένα «ευχαριστώ για τις ωραίες ώρες» – τις ωραίες ώρες της ανάγνωσης, τη μοναδική ηδονή που δεν τιμωρείται, σύμφωνα, πάλι, με την ίδια.

Όταν συναντάς, λοιπόν, έναν προσωπικό σου μύθο υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της άδοξης αποκαθήλωσης – να σκεφτείς εκ των υστέρων πως θα ήταν προτιμότερο να έμενες με την ιδεατή εικόνα που είχες για τον άνθρωπο διαβάζοντας ή παρακολουθώντας το έργο του. Μα τι μεγάλη χαρά που ήταν όταν γνωρίζοντας τη Ζυράννα Ζατέλη, συνάντησα μια φυσιογνωμία αντάξια του έργου της, μια γυναίκα που την είπαν ξωτικό και μάγισσα και νεράιδα και ιέρεια και λογοτέχνημα και μυθιστορηματική και θεατρική αλλά όταν καθίσαμε δίπλα της ήταν ευγενική, επικοινωνιακή, με διακριτικό χιούμορ, με αίσθηση του μέτρου, γήινη, οικεία – ταυτόχρονα όμως μαγνητική.

Από το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1990 λοιπόν ώς το πρώτο μισό της δεκαετίας του 2020 σχεδόν μεγάλωσα διαβάζοντάς την, σε άλλη φάση ζωής, άλλο σπίτι, αλλιώτικη κάθε φορά, και νομίζω ότι εφόσον εκείνη γράφει –που το εύχομαι και της το εύχομαι– θα συνεχίσω να διαβάζω με αντίστοιχη ευχαρίστηση την ορατή σαν αόρατη Ζυράννα Ζατέλη.

Άντρη Χ. Κωνσταντίνου