Η Πατριαρχία και το «τέρας με πράσινα μάτια»

Του Νιαζί Κιζίλγιουρεκ

Η σεξουαλικότητα και η ερωτική ζωή αποτελούν τα πιο προσωπικά συναισθήματα των ανθρώπων. Ενώ αυτά θα έπρεπε να είναι καθαρά προσωπικό θέμα, δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει. Το κράτος, η κοινωνία και η εκκλησία παρεμβαίνουν συστηματικά στη σεξουαλική ζωή μας με κανόνες, νόμους και ηθικές αξιώσεις, και την ποδηγετούν.

Ξεκινώντας από αυτή τη διαπίστωση, η αναρχοφεμινίστρια στοχαστής Έμμα Γκόλντμαν, λέει ότι η ζήλια είναι το χειρότερο παράγωγο της καθοδηγημένης μας ερωτικής ζωής.

Σύμφωνα με την Γκόλντμαν, η ζήλια, η οποία αποκαλείται επίσης “τέρας με πράσινα μάτια”, δεν είναι μια αμετάβλητη κατάσταση συναισθήματος που απορρέει από την ανθρώπινη φύση, όπως πιστεύεται. Ούτε έχει καμία σχέση με το ερωτικό άγχος που βιώνει κάθε άνθρωπος ή τη θλίψη που προέρχεται από τη συναισθηματική μας ζωή!

Η Έμμα Γκόλντμαν θεωρεί ότι η ζήλια είναι το χειρότερο από τα συναισθήματα, επειδή αποτελεί εμπόδιο στην κατανόηση του άλλου, και στην συναισθηματική μας ανάπτυξη. Αντιθέτως, οδηγεί το άτομο στην τυφλή οργή, την αγένεια και τη μικρότητα. Ο ζηλιάρης είναι σίγουρος ότι έχει δίκαιο, πνίγεται από το δίκαιο του και τείνει να τιμωρεί τον άλλον με τον χειρότερο τρόπο χωρίς να κάνει την παραμικρή προσπάθεια για κατανόηση.

Η Γκόλντμαν υποστηρίζει ορθά ότι η σεξουαλική ζήλια είναι απότοκο της πατριαρχικής κοινωνίας και υπογραμμίζει ότι το “μονοπώλιο του σεξ” από τον άνδρα πάνω στη γυναίκα εμφανίζεται στην ιστορία με την εμφάνιση της πατριαρχικής κοινωνίας. Η σεξουαλική ζωή που οργανώνεται σύμφωνα με τους κανόνες της πατριαρχίας καταλήγει στη ζήλια. Σε αυτό το σημείο αξίζει να υπενθυμίσουμε: Δεν υπήρχε “μονοπώλιο του σεξ” στις πρωτόγονες φυλές, ούτε υπήρχε αίσθημα ζήλιας που προκαλείται από τη σεξουαλική ζωή.

Το γεγονός ότι η ζήλια είναι εξαιρετικά διαδεδομένη έχει καλλιεργήσει την αντίληψη ότι πρόκειται για ένα συναίσθημα που απορρέει από την ανθρώπινη φύση. Αλλά στην πραγματικότητα είναι προϊόν των πατριαρχικών δομών εκατοντάδων ετών και έτσι θεωρείται ως φυσιολογικό. Ο μύθος ότι ο άνδρας κατακτά και της γυναίκας αρέσει να κατακτιέται, “φυσικοποιεί” το σεξουαλικό μονοπωλίου του άνδρα επί της γυναίκας.

Ο άνδρας θεωρεί φυσικό να περιμένει πίστη από τη γυναίκα και απαιτεί την υποταγή της. Η γυναίκα εκπροσωπεί την τιμή του άνδρα. Αυτό που οδηγεί τους άνδρες στη ζήλια είναι ο φόβος μήπως η γυναίκα βλαψει την εικόνα τους στα μάτια της κοινωνίας.

Η ζήλια βεβαίως δεν είναι αποκλειστικότητα των ανδρών. Υπάρχουν όμως διαφορές μεταξύ ανδρικής και γυναικείας ζήλιας. Η Έμμα Γκόλντμαν αποδίδει τη ζήλια των γυναικών

στη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Δεδομένου ότι πλείστες φορές οι γυναίκες εξαρτώνται οικονομικά από τους άνδρες νοιώθουν ανασφαλείς και τείνουν να ζηλεύουν. Αυτό συμβαίνει επειδή για να επιβιώσουν τη ζωή τους και να συντηρήσουν τα παιδιά τους εξαρτώνται από την οικονομική δύναμη του άνδρα. Για αυτό το λόγο νοιώθουν απειλή όταν εμφανίζεται μια “αντίπαλη γυναίκα”. Ακόμη και αν δεν της αρέσει καθόλου ο σύζυγός της, τείνει να χρησιμοποιεί τη σεξουαλικότητά της για να τον κρατήσει στο πλευρό της. Αυτή η επί αιώνες εξάρτηση των γυναικών έχει εν μέρει σπάσει σε ορισμένες χώρες, αλλά εξακολουθεί να είναι πολύ συχνή.

Όπως γίνεται αντιληπτό, η Γκόλντμαν αναλύει την ιστορία της ζήλιας με βάση τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες της πατριαρχικής κοινωνίας. Δίνει επίσης έμφαση σε ένα σημείο: Οι αντιλήψεις, κανόνες και αξίες της πατριαρχίας καθορίζουν το είναι το ανθρώπου. Αυτός είναι και ο λόγος που η ζήλια είναι ένα συνηθισμένο συναίσθημα ακόμη και μεταξύ ανθρώπων που είναι απελευθερωμένοι από τις πατριαρχικές αντιλήψεις. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η ζήλια είναι λιγότερο συχνή ανάμεσα σε ίσους και ελεύθερους ανθρώπους και δεν παράγει τυφλή βία,

Η Έμμα Γκόλντμαν επισημαίνει σωστά ότι η ζήλια δεν έχει καμία σχέση με την αγάπη. Δεν είναι αλήθεια το ρητό που λέγεται συχνά, “σε αγαπώ πολύ, γι’ αυτό ζηλεύω”! Το ζηλόφθονο άτομο δεν βλέπει τον άλλον ως ξεχωριστό και αυτόνομο άτομο, αλλά ως εμπόρευμα που το κατέχει. Για αυτό η πιο έντονη και βίαιη ζήλια εμφανίζεται μεταξύ ζευγαριών που δεν αγαπιούνται.