Περαιτέρω «σαλαμοποίηση» των σχέσεων της ΕΕ με την Άγκυρα

Τρία βασικά εμπόδια για ομαλοποίηση των σχέσεων της Άγκυρας με τη Δύση

Του ειδικού μας συνεργάτη  Βαγγέλη Αρεταίου

Οξύνεται και πάλι το κλίμα έντασης και πόλωσης στο εσωτερικό της Τουρκίας μετά την καταδίκη του επιχειρηματία και ακτιβιστή Οσμάν Καβαλά σε ισόβια κάθειρξη με την κατηγορία της απόπειρας ανατροπής της κυβέρνησης, ενώ την ίδια ώρα η προσπάθεια της Άγκυρας να εξομαλύνει τις σχέσεις της με τη Δύση εισέρχεται σε νέα περίοδο αβεβαιότητας.

Στην Τουρκία η απόφαση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από την αντιπολίτευση και μη κυβερνητικές οργανώσεις, ενώ υπήρξαν και διεθνείς αντιδράσεις.

Η απόφαση της τουρκικής δικαιοσύνης αγνοεί απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) που έχει ζητήσει την αποφυλάκιση του Καβαλά και φέρνει σε νέα τροχιά σύγκρουσης την Άγκυρα με το Συμβούλιο της Ευρώπης.

Την ίδια ώρα, με αφορμή την 24η Απριλίου, μέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων, η Τουρκία βρέθηκε και πάλι αντιμέτωπη με το παρελθόν της αλλά και με τον διεθνή παράγοντα. Στο εσωτερικό, το αρμενικό ζήτημα οξύνθηκε καθώς ο αρμενικής καταγωγής βουλευτής του φιλο-κουρδικού Κόμματος της Δημοκρατίας των Λαών (HDP), Garo Paylan, υπέβαλε πρόταση νόμου στην τουρκική Εθνοσυνέλευση για την αναγνώριση της γενοκτονίας.

Η πρόταση προκάλεσε τις οργισμένες αντιδράσεις της κυβέρνησης και των εθνικιστών συμμάχων της αλλά και της Μεράλ Ακσενέρ, η οποία προχώρησε σε μια εθνικιστική αναδίπλωση.

Ευρωπαίοι διπλωμάτες με τους οποίους συνομιλεί η «Χαραυγή» εκτιμούν ότι οι εξελίξεις αυτές θα δυσκολέψουν ακόμα πιο πολύ τις οποίες προσπάθειες ομαλοποίησης των ευρω-τουρκικών σχέσεων και μιλούν για περαιτέρω «σαλαμοποίηση» των σχέσεων της ΕΕ με την Άγκυρα.

Πάντως, το πώς θα εξελιχθεί η προσπάθεια της Τουρκίας να ομαδοποιήσει τις σχέσεις της με τη Δύση θα εξαρτηθεί άμεσα από τις εξελίξεις στην Ουκρανία και από το πώς η Ευρώπη και οι ΗΠΑ θα «διαβάσουν» την Τουρκία την επόμενη περίοδο.

Μέσα στο κλίμα αυτό, αναδεικνύονται τρία βασικά εμπόδια όσον αφορά την τουρκική πλευρά και τις όποιες προθέσεις της να προχωρήσει σε μια ομαλοποίηση με τη Δύση: Ο βαθύς αντι-δυτικισμός που καλλιεργείται την τελευταία μακρά περίοδο στην Τουρκία, οι εσωτερικές δυναμικές στους κόλπους της κυβέρνησης και η πεποίθηση ότι η Τουρκία καλείται και μπορεί να διαδραματίσει έναν αυτόνομο ρόλο και να έχει μια δική της πορεία ανάμεσα στη Δύση και τα τουρκικά συμφέροντα.

Ήδη μετά το 2010, αλλά κυρίως μετά το 2013 και τις διαδηλώσεις του Γκεζί και την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, ο αντι-δυτικισμός αποτελεί αναπόσπαστο μέρος τόσο της δημόσιας ρητορικής όσο και της νοοτροπίας στη διοίκηση αλλά και την κοινή γνώμη.

 Εξασθένιση της στήριξης των Τούρκων προς την ΕΕ 

Εν τω μεταξύ, η ΕΕ είχε ήδη από χρόνια δείξει την αδυναμία της να προωθήσει την οποία διαδικασία ένταξης της Τουρκίας, πλήττοντας καίρια την εμπιστοσύνη των Τούρκων στην Ευρώπη, ενώ οι σχέσεις των ΗΠΑ με τους Κούρδους της Συρίας κατάφεραν ακόμα ένα βαθύ πλήγμα στην εμπιστοσύνη της Τουρκίας στη Δύση.

Μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, ο αντι-δυτικισμός θα γίνει ουσιαστικά επίσημο αφήγημα, ενώ αναδεικνύεται και ο ευρασιανισμός, περισσότερο πάντως ως τάση στην κοινή γνώμη παρά ως ουσιαστική αλλαγή πλεύσης στην καρδιά τους κράτους. Ενδεικτικές των τάσεων στην τουρκική κοινή γνώμη είναι οι έρευνες της τελευταίας περιόδου, που καταγράφουν μια σταδιακή αλλά σταθερή εξασθένιση της στήριξης των Τούρκων προς την ΕΕ.

Στους κόλπους της κυβέρνησης Ερντογάν καταγράφονται δυνάμεις που είναι σαφώς αντι-δυτικές, κυρίως γύρω από τους εθνικιστές, τους ευρασιανιστές αλλά και τους ισλαμιστές, και αυτό, σε συνδυασμό με τον ευρύτερο αντι-δυτικισμό στην κοινή γνώμη, επιτρέπει εύκολα να προκαλούνται αντι-δυτικές εξάρσεις.

Η απόσυρση της Τουρκίας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για τη μάχη ενάντια στην έμφυλη βία και τα δικαιώματα της κοινότητας LGBT-Q έγινε μέσα σε ένα σαφώς αντι-δυτικό πνεύμα, με το αφήγημα ότι η Δύση διαβρώνει τις παραδοσιακές αξίες της τουρκικής κοινωνίας.

Επιπλέον, η αντίληψη στη διοίκηση αλλά και στην κοινή γνώμη ότι η Τουρκία είναι μια μεγάλη δύναμη και ότι μπορεί να έχει τη δίκη της ανεξάρτητη πολιτική είναι βαθιά ριζωμένη και δεν φαίνεται ότι θα αλλάξει, ακόμα κι αν αλλάξει κυβέρνηση. Το βασικό όμως ερώτημα που παραμένει είναι κατά πόσο, σε περίπτωση αλλαγής κυβέρνησης, η Τουρκία θα μπορέσει να προχωρήσει σε έναν ουσιαστικό εκδημοκρατισμό ή όχι.