Περιδιάβαση στην Αμμόχωστο των πόθων

Η θέα των κατεχόμενων τόπων κάνει ακόμα πιο έντονο τον πόθο για την επανένωση αυτή της πατρίδας και την ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων που την κατοικούν…

Του Χρήστου Χαραλάμπους

Αφότου άνοιξαν τα οδοφράγματα, είχα την ευκαιρία να περάσω αρκετές φορές, για διάφορους λόγους στα κατεχόμενα, κυρίως στις βορειότερες περιοχές. Ποτέ όμως στην Αμμόχωστο, παρόλο που πάντα αυτή η πόλη μου προκαλούσε μια έλξη.

Την Αμμόχωστο, σαν παιδί την ήξερα μόνο μέσα από την ιστορία που μας δίδασκαν τότε στα σχολεία αλλά και από κάποιες περιγραφές του θείου Αντρέα που πριν τον ξεριζωμό κατοικούσε στην ενορία Αγίας Ζώνης και κάθε φορά που ερχόταν για λίγες μέρες στο χωριό, μιλούσε συνέχεια για το Βαρώσι. Αργότερα, έμαθα πολύ περισσότερα και πιο ουσιαστικά, μέσα από μαρτυρίες εκτοπισμένων αλλά και λογοτεχνικά κείμενα γραμμένα από Αμμοχωστιανούς ανθρώπους των Γραμμάτων.

Η επιθυμία να γνωρίσω από κοντά την Αμμόχωστο και πιο πολύ να περπατήσω στην εντός των τειχών πόλη, άρχισε να γίνεται ακόμα πιο έντονη μετά την γνωριμία μου με τον Βαρωσιώτη δάσκαλο Κυριάκο Χατζηιωάννου. Ηταν λίγο πριν από τον θάνατό του όταν συναντηθήκαμε 2-3 φορές για μια συνέντευξη γύρω από το εκπαιδευτικό, ιστορικό και λογοτεχνικό του έργο. Σε όλες του τις κουβέντες κυριαρχούσε η Αμμόχωστος, ο τόπος και οι άνθρωποί της. Ενα από τα πολλά βιβλία που μου έχει χαρίσει είναι και η ποιητική συλλογή «Ωδή νοσταλγίας», αφιερωμένη βέβαια στην αγαπημένη γενέτειρα πόλη που ο πόνος της νοσταλγίας της αποτυπώθηκαν ανεξίτηλα στην ποίηση του Κυριάκου Χατζηιωάννου…

«… Δεν σε ξεχνώ των πόθων μας αφέντρα,
που κυβερνάς το είναι μας
κι έχεις μαγέψει τις καρδιές μας…»

Μετά από πολλά χρόνια κι αφού βρήκα οδηγό, άνθρωπο που ήξερε καλά τους τόπους, πραγματοποίησα την πολυπόθητη επίσκεψη στην Αμμόχωστο. Την ευκαιρία μου έδωσε ο φίλος, τέως δήμαρχος Αγίου Αθανασίου, Κυριάκος Χατζηττοφής ο οποίος, καταγόμενος από τη Λύση είχε επισκεφθεί πολλές φορές όχι μόνο το κατεχόμενο χωριό του, αλλά όλη την επαρχία και την ευρύτερη περιοχή και βέβαια την πόλη της Αμμοχώστου.

Το πέρασμα στην κατεχόμενη γη έγινε από το Πέργαμος. Η συναισθηματική φόρτιση, εκείνο το κάτι διαφορετικό που νιώθεις από την πρώτη στιγμή που περνάς το οδόφραγμα, σε συνοδεύει σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού και ξεχειλίζει μπροστά στη θέα των κατεχόμενων τόπων και των ιστορικών χώρων, κάνοντας ακόμα πιο έντονο τον πόθο της επανένωσης αυτής της πατρίδας και των ανθρώπων που την κατοικούν…

Ασσια-Βατυλή-Λύση-Κοντέα (σαν ποίημα είχαμε μάθει στο δημοτικό αυτά τα κεφαλοχώρια της Μεσαορίας), αρχαιολογικός χώρος Εγκωμης, Σαλαμίνα, Απόστολος Βαρνάβας, μεσαιωνική αλλά και περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου…

Στον τόπο των ηρώων και των λαϊκών ποιητών

Η περιοδεία μας ξεκίνησε από την κωμόπολη της Μεσαορίας, γενέτειρα του ξεναγού μας. Και πραγματικά ο Κυριάκος Χατζηττοφής αποδείχτηκε πολύ καλός ξεναγός, όχι μόνο για τη Λύση αλλά και τα υπόλοιπα μέρη που προλάβαμε μέσα σε μια μέρα να επισκεφτούμε.

Tη Λύση την είχα ακουστά σαν γενέθλιο τόπο του Γρηγόρη Αυξεντίου αλλά και μέσα από τη φήμη της ως τόπο με πλούσια λαϊκή παράδοση και πολιτιστική δημιουργία. Νιώθω τυχερός που έχω στη συλλογή μου κάποια 45άρια δισκάκια της δεκαετίας του ’70 του Τρίο ΣΥΚΑΛΥ (Συγκρότημα Καλλιτεχνών Λύσης) με τον Χριστοφή Τσιρτσιπή να τραγουδά στίχους του Παύλου Λιασίδη σε μουσική του επίσης Λυσιώτη Κωστή Κωστέα.

Ο πρώτος καφές μας, ήταν στο σπίτι του Ιμπραήμ και της Αϊζέλ. Το ζευγάρι των Τουρκοκυπρίων μάς καλοδέχτηκε αν και απροειδοποίητη ήταν η επίσκεψή μας. Καφές και γλυκό καρυδάκι συνόδεψαν την κουβέντα μας που είχε να κάνει, βέβαια, με την επιθυμία και τις προσπάθειες που γίνονται για λύση του Κυπριακού, με τη δύσκολη οικονομική κατάσταση του τόπου, αλλά και τα προβλήματα που απασχολούν τους Τουρκοκύπριους κατοίκους της Λύσης.

Περιττό να πω ότι το ζευγάρι μιλούσε ελληνικά και πολύ μου θύμισε το δικό μου χωριό στην περιοχή του Τροόδους όπου ζούσαμε μισοί μισοί και οι Τούρκοι μιλούσαν, ακόμα και μεταξύ τους, την κοινή μας κυπριακή γλώσσα κι όχι τη… μητρική τους.

Η περιδιάβαση στη Λύση δεν κράτησε για πολύ. Μια βόλτα στο χωριό όπου ο συνοδοιπόρος μου, μου εξηγούσε ότι «εδώ ήταν το σπίτι του Αυξεντίου… εδώ του Λιασίδη… του Γιακουμή Ατσίκκου… του Σουρουλλά… εδώ το οίκημα του ΑΣΙΛ…»

Ενα πέρασμα από το στάδιο της κωμόπολης κι ύστερα στη μεγαλοπρεπή εκκλησία της Παναγίας. Γοτθικού ρυθμού αρχιτεκτονική, κτίσμα του 15ου αιώνα που αναμφίβολα αποτελεί το επίκεντρο του ενδιαφέροντος για κάθε επισκέπτη και βέβαια το καμάρι του κάθε Λυσιώτη που λαχταρά την επανένωση του τόπου μας και την επιστροφή στα πατρικά χώματα.

Ενα μοναδικό μουσείο αρχιτεκτονικής τέχνης

Περνώντας στην εντός των τειχών πόλη της Αμμοχώστου, αισθάνεσαι ότι εδώ βρίσκεται κλεισμένη όλη η ιστορική συνέχεια της Κύπρου. Η μεσαιωνική Αμμόχωστος, την οποία το Παγκόσμιο Ταμείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς έχει περιλάβει ανάμεσα στους 12 σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του κόσμου που κινδυνεύουν, αποτελεί τον βασικό τουριστικό πόλο έλξης για όλη την περιοχή. Και το διαπιστώνεις αυτό από την πρώτη στιγμή που περνάς κάτω από την πύλη κι αρχίζεις να περπατάς στο πλακόστρωτο που διασχίζει όλη την εντός των τειχών περιοχή.

Στα καταστήματα που ομολογουμένως είναι προσεγμένα ώστε να «δένουν» με τη γενικότερη εικόνα αλλά και στα εστιατόρια και τα καφέ όπου τα γκαρσόνια είναι ιδιαίτερα φιλικά και πολύ εξυπηρετικά, ακούς τουρίστες να μιλούν κυρίως αγγλικά, γερμανικά και ιταλικά. Τουρίστες που αναλώνουν το ενδιαφέρον τους, όχι τόσο στις αγορές και τη διασκέδαση όσο στη γνωριμία με τα φράγκικα και τα άλλα μνημεία της περιοχής.

Το μεγαλύτερο βεβαίως ενδιαφέρον του επισκέπτη επικεντρώνεται στον καλοδιατηρημένο επιβλητικό Καθεδρικό ναό του Αγίου Νικολάου, κτίσμα του 14ου αιώνα. Μουσουλμανικό τέμενος σήμερα. Μάλιστα την ώρα της επίσκεψής μας, καμιά πενηνταριά άνθρωποι που είχαν αφήσει τα παπούτσια στην είσοδο στέκονταν στα απλωμένα χαλιά, το σώμα στραμμένο στον τοίχο και προσεύχονταν με το κεφάλι σκυφτό. Απ’ έξω, κάτω από τη μεγάλη βελανιδιά, τουρίστες περίμεναν τους πιστούς να τελειώσουν την κουβέντα τους με τον Αλλάχ για να μπορέσουν να εξερευνήσουν και το εσωτερικό του ναού.

Ολόκληρη η έκταση που περικλείεται από τα τείχη της Αμμοχώστου συνθέτει ένα μουσείο αρχιτεκτονικής τέχνης αφού σε μια μικρή σχετικά ακτίνα είναι συγκεντρωμένα μια σειρά από θρησκευτικά και άλλα οικοδομήματα της περιόδου της Φραγκοκρατίας και της Ενετοκρατίας. Το μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου, η διπλή εκκλησία των Τεμπλάρων και των Ιπποτών, η Αγία Αννα, η Αγία Μαρία των Αρμενίων, η εκκλησία των Καρμελιτών… Τι να προλάβεις με μια επίσκεψη λίγων ωρών; Και πόσω μάλλον όταν δεν είσαι ένας ξένος τουρίστας που περνά, απαθανατίζει και συνεχίζει για κάπου αλλού…

Στο κέντρο της μεσαιωνικής πόλης, απέναντι από τον Αγιο Νικόλαο, στέκουν τα ερείπια από το Βασιλικό Παλάτι που στην Ενετική κυριαρχία αποτελούσε την επίσημη κατοικία των Ενετών Κυβερνητών και υπέστη τις μεγαλύτερες ζημιές με την πολιορκία της Αμμοχώστου από τους Οθωμανούς. Λίγο πιο πίσω, ο μεγάλος ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου που κτίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πέτρου Α’ στα μέσα του 14ου αιώνα.

Ατενίζοντας από τον πύργο του Οθέλλου…

Αν τα θρησκευτικά και άλλα μνημεία που συνθέτουν τη μεσαιωνική Αμμόχωστο θα μπορούσε να χαρακτηριστούν σαν «χρυσό κόσμημα» για την κατεχόμενη πόλη, στα καλοδιατηρημένα τείχη που την περιβάλλουν και ξεπερνούν σε μήκος τα τρία χιλιόμετρα, με τους προμαχώνες και τα άλλα οχυρωματικά έργα που στέκουν εκεί για περισσότερο από τέσσερις αιώνες, δεν θα ήταν υπερβολή να δοθεί ο χαρακτηρισμός του «διαμαντιού».

Ο Προμαχώνας Μαρτινέγκο, ο Προμαχώνας του Τοξότη που δεσπόζει της Πύλης της Λεμεσού (της μοναδικής πύλης εισόδου στην πόλη από την ξηρά), η Πύλη της Θάλασσας που, όπως το λέει και το όνομά της, αποτελούσε την είσοδο στην πόλη από τη μεριά της θάλασσας και η οποία κοσμείται από τη χαρακτηριστική μαρμάρινη πλάκα με το ανάγλυφο φτερωτό λιοντάρι που αποτελεί έμβλημα της Βενετίας…

Κυρίαρχο στοιχείο στα σημαντικά μνημεία της μεσαιωνικής Αμμοχώστου, αποτελεί ο Πύργος του Οθέλλου η φήμη του οποίου έχει ξεπεράσει τα όρια της μικρής Κύπρου.

Εδώ, λέει, ο Ενετός διοικητής, ο μαύρος Οθέλλος παντρεύτηκε την αγαπημένη του Δεισδαιμόνα. Ιστορία γεμάτη ίντριγκες αλλά και δυνατά συναισθήματα που συνθέτουν το ομώνυμο θεατρικό του Σαίξπηρ. Κι είναι αυτό, ένας ακόμα λόγος που οι ξένοι επιζητούν να επισκεφθούν την περιοχή.

Στα μάτια τα δικά μας όμως και στην ψυχή μας (και δεν χρειάζεται να είσαι πρόσφυγας για να το νιώσεις αυτό), η Αμμόχωστος, εντός ή εκτός των τειχών, έχει άλλη βαρύτητα. Ατενίζοντας από τον Πύργο του Οθέλλου την γύρω περιοχή, ζωντανεύουν μνήμες εφιαλτικές, συναισθήματα θλίψης σε κυριεύουν καθώς αναλογίζεσαι τις τέσσερις δεκαετίες που έχουν περάσει από τότε που κατακτήθηκε και παραμένει υπό τουρκική κατοχή. Δεν μπορείς όμως να μην νιώθεις και οργή που αυτή η φημισμένη για τα οχυρά της πόλη, αφέθηκε το 1974 απροστάτευτη και σχεδόν προσφέρθηκε στους εισβολείς.

Στην ιστορική μονή του Αποστόλου Βαρνάβα

Δεν θα ήταν δυνατόν το πέρασμα από την ελεύθερη στην κατεχόμενη γη μας να μην περιλάμβανε και την ιστορική μονή του Αποστόλου Βαρνάβα.

Ημουν στην εφηβεία, παιδί των πρώτων τάξεων του γυμνασίου, όμως παραμένει ακόμα στη μνήμη μου εκείνη η τραγική εικόνα, μέσα από την μαυρόασπρη τότε τηλεόραση, του διωγμού των τριών αδελφών μοναχών. Δυο μόνο χρόνια μετά την εισβολή κατάφεραν να κρατηθούν στη μονή τους ο Χαρίτων, Στέφανος και ο Βαρνάβας. Βλέποντας εκείνη την ημέρα στο πρόσωπό τους όλη τη φρίκη και τον πόνο, τη θλίψη και τα δάκρυα για τον ξεριζωμό, εκείνη η εικόνα με έκανε να θέλω να βρεθώ σ’ αυτό το χώρο, έστω και υπό τουρκική κατοχή.

Ηταν απόγευμα όταν φεύγοντας από τη μεσαιωνική πόλη της Αμμοχώστου και περνώντας έξω από την αρχαία Σαλαμίνα και την Εγκωμη, βρεθήκαμε στον Απόστολο Βαρνάβα. Ενα ειδυλλιακό φυσικό τοπίο μέσα από το οποίο αναδύεται το ιστορικό μοναστήρι με τον ναό και τα άλλα κτίσματα που το περιβάλλουν και διατηρούνται ομολογουμένως σε πολύ καλή κατάσταση. Μόνο που το καθολικό της μονής έχει απογυμνωθεί από τις παλιές εικόνες και τους άλλους θησαυρούς του που λεηλατήθηκαν και είναι άγνωστο σε ποιους αρχαιοκάπηλους του εξωτερικού έχουν καταλήξει.

Το μοναστήρι έχει μετατραπεί σε μουσείο όπου εκτίθενται, μεταξύ άλλων και διάφορες εικόνες που καμιά σχέση δεν έχουν με τη μονή και την ιστορία της. Οι κατοχικές αρχές, έχουν φροντίσει και διατηρούν το φυσικό περιβάλλον, με όμορφους κήπους κάνοντας τον χώρο ακόμα πιο ελκυστικό. Την ώρα της δικής μας παρουσίας στο ιστορικό μνημείο, έκανε την εμφάνισή του και λεωφορείο με αρκετούς ξένους τουρίστες στην έκφραση των οποίων διέκρινες το θαυμασμό για το αρχαίο μνημείο.

Στη χρυσή αμμουδιά με το εφιαλτικό φόντο

Πόλη φάντασμα χαρακτηρίζουν πολλοί την περιφραγμένη πόλη της Αμμοχώστου. Και μάλλον δεν έχουν άδικο. Ετσι ερειπωμένα, μισογκρεμισμένα που υψώνονται τα πολυώροφα κτήρια, πώς αλλιώς μπορεί να μοιάζουν εκτός από φαντάσματα.

Πέτρινες φιγούρες σε όλες τις αποχρώσεις του μαύρου και του γκρίζου… Σαράντα τόσα χρόνια στέκουν εκεί, χωρίς πόρτες και παράθυρα, με τα πετούμενα, τα ερπετά και τα τρωκτικά να αποτελούν τους μοναδικούς κατοίκους τους.

Δεν περιδιαβήκαμε σε όλη της την έκταση την περιφραγμένη πόλη. Περπατήσαμε μόνο σε ένα μικρό τμήμα της, εκεί που η παραλία καλύπτεται από μια χρυσή αμμουδιά και η θάλασσα με τα ρηχά νερά της έχει ένα ξεχωριστά έντονο γαλάζιο χρώμα. Εφιαλτικό φόντο σ’ αυτό το, κατά τα άλλα, ειδυλλιακό παραλιακό τοπίο, μια σειρά από μικρούς ουρανοξύστες που καταμαρτυρούν τη μεγάλη οικοδομική ανάπτυξη, την οικονομική και ιδιαίτερα την τουριστική πρόοδο που χαρακτήριζε την Αμμόχωστο, πριν το ’74.

Στους πληγωμένους τοίχους των πολυώροφων κτηρίων, σώζονται ακόμα κάποια στοιχεία ταυτότητας… Salaminia Tower, Twiga, κι ένα άλλο hotel που όμως το όνομά του δεν μπορεί πλέον να διαβαστεί…