- Οι συγκαλυµµένες πρακτικές του βρετανικού κράτους, ο ρατσισµός και η αποικιοκρατία και οι παραλληλισµοί µεταξύ των νησιών Chagos και της Κύπρου
- Η Κύπρος ήταν πολύ υποστηρικτική στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και συµµετείχε στη συνέχεια στις ακροάσεις στο ICJ
- Υπήρχαν ανησυχίες στον ΟΗΕ κατά πόσο το θέµα θα οδηγείτο προς ψήφιση στη Γενική Συνέλευση ως διαµάχη για την κυριαρχία ή ως εδαφική διαµάχη
- ∆ύσκολα µπορείς να πείσεις τον υπόλοιπο κόσµο ότι η Ρωσία πρέπει να τερµατίσει την παράνοµη κατοχή της Ουκρανίας, όταν κατέχεις παράνοµα ένα µέρος της Αφρικής
Ο Philippe Sands KC (καθηγητής Νοµικής στο University College του Λονδίνου, δικηγόρος και αυθεντία στο Διεθνές Δίκαιο) ήταν ο κύριος νοµικός σύµβουλος της κυβέρνησης του Μαυρικίου στην προσπάθειά της να πάρει πίσω τα νησιά Chagos, τα οποία αποσπάστηκαν βίαια και παράνοµα από το Ηνωµένο Βασίλειο όταν η περιοχή κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1968.
Η κυβέρνηση του Μαυρικίου κατέφυγε στον ΟΗΕ και το 2017 η Γενική Συνέλευση του Οργανισµού συµφώνησε µε µεγάλη πλειοψηφία ότι το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο (International Court of Justice – ICJ) έχει δικαιοδοσία να αποσαφηνίσει το νοµικό καθεστώς των νησιών Chagos. Τον Φεβρουάριο του 2019 το ICJ γνωµοδότησε ότι τα νησιά αποσπάστηκαν παράνοµα από τον Μαυρίκιο.
Η γνωµοδότηση του ∆ικαστηρίου έγινε αποδεκτή τo 2019 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ µε συντριπτική πλειοψηφία. Το βιβλίο του Philippe Sands «The Last Colony: A Tale of Exile, Justice and Britain’s Colonial Legacy» («Η τελευταία αποικία», Εκδόσεις Weidenfeld and Nicolson) εµβαθύνει, µεταξύ άλλων, στις διαδικασίες που οδήγησαν στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και στην επακόλουθη απόφαση του ICJ.
Συνέντευξη στον Θήο Κυριάκου
Αυτό που µε εξέπληξε όταν διάβασα το βιβλίο σας, ήταν οι τακτικές που χρησιµοποίησε η κυβέρνηση του Ηνωµένου Βασιλείου για να διατηρήσει την παράνοµη κατοχή των νησιών Chagos. Για να δώσω ένα µόνο παράδειγµα, µετά τον πόλεµο στο Ιράκ ο David Milliband (τότε Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας) ανακοίνωσε τη δηµιουργία µιας Θαλάσσιας Προστατευόµενης Περιοχής (MPA) γύρω από τα νησιά για την προστασία της άγριας ζωής. Η κίνηση αυτή, όµως, δεν ήταν παρά προπέτασµα καπνού…
∆εν νοµίζω ότι ο Miliband µπορούσε να φανταστεί τις συνέπειες από τη δηµιουργία της MPA που έγινε για να διαλύσει τις πολύ αρνητικές ιστορίες σχετικά µε τη χρήση του Ντιέγκο Γκαρσία στον λεγόµενο «πόλεµο κατά της τροµοκρατίας».
Αυτή η απόφαση ώθησε τον τότε Πρωθυπουργό του Μαυρικίου να ανανεώσει τις προσπάθειές του για την ανάκτηση των νησιών. Και το έκανε προσφεύγοντας στο νόµο. Με επέλεξε τότε, αφού προσέγγισε αρκετούς δικηγόρους, επειδή είχα νωρίτερα γράψει ένα βιβλίο («Lawless World», «Άνοµος Κόσµος») που αφορούσε την παρανοµία του πολέµου στο Ιράκ. Ήθελε έναν δικηγόρο που να είναι ανεξάρτητος και να µη φοβάται να τα βάλει µε το βρετανικό κατεστηµένο.
Ακόµα κάτι που πρόσεξα στο βιβλίο σας… Στις διαπραγµατεύσεις, πριν παραχωρηθεί στον Μαυρίκιο η ανεξαρτησία, το Ηνωµένο Βασίλειο είπε, εν ολίγοις: «Εντάξει, θα σας δώσουµε την ανεξαρτησία σας, αλλά µε την προϋπόθεση ότι θα αποδεχτείτε την απόσπαση των νησιών Chagos». Αυτό από πολλές απόψεις µοιάζει µε αυτό που συνέβη στην Κύπρο στα τέλη της δεκαετίας του ’50: «Ναι, θα σας δώσουµε την ανεξαρτησία σας, αλλά πρέπει να αποδεχτείτε τις βρετανικές κυρίαρχες βάσεις».
Υπήρξε µια συνάντηση το 1965 µεταξύ του Harold Wilson και του ηγέτη του Μαυρίκιου, Anerood Jugnauth. Εκεί ο Harold Wilson στηρίχθηκε σε ένα έγγραφο που είχαν ετοιµάσει οι σύβουλοί του -την τακτική τού «φόβισέ τους µε την ελπίδα», την ελπίδα ότι θα αποκτήσουν ανεξαρτησία, αλλά και το φόβο ότι δεν θα το πετύχουν αν δεν δεχτούν τις βρετανικές απαιτήσεις. Το ICJ αποφάσισε τελικά ότι αυτή η συµφωνία επιτεύχθηκε υπό πίεση και εποµένως δεν είχε καµιά νοµική ισχύ.
Αντιλαµβάνοµαι ότι η Κύπρος ήταν µια από τις λίγες χώρες της ΕΕ που, όταν έγινε η ψηφοφορία στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ψήφισε υπέρ του να οδηγηθεί το όλο θέµα στο ICJ για συµβουλευτική γνωµοδότηση.
Η Κύπρος έπαιξε πολύ βασικό ρόλο. Ήταν πολύ υποστηρικτική στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και συµµετείχε στη συνέχεια στις ακροάσεις στο ICJ µε επικεφαλής τον τότε Γενικό Εισαγγελέα της Κύπρου. Και ο Μαυρίκιος ήταν εξαιρετικά ευγνώµων. Η διασύνδεση αυτού που συνέβη στον Μαυρίκιο τη δεκαετία του ’60 και αυτού που συνέβη στην Κύπρο ήταν πολύ έντονη.
Μιλάτε επίσης για ζητήµατα δηµοκρατίας στο Ηνωµένο Βασίλειο, ή µερικές φορές έλλειψης δηµοκρατίας. Αναφέρετε ότι τα νησιά Chagos καθιερώθηκαν ως νέα και διακριτή (βρετανική) επικράτεια µε εντολή του Συµβουλίου. Προφανώς αναφέρεστε στο Privy Council (σώµα συµβούλων του Βρετανού μονάρχη).
Ήταν ο τρόπος µε τον οποίο το κατεστηµένο παρέκαµψε τη νοµοθετική διαδικασία. ∆εν κατατέθηκε στη Βουλή και δεν υπεβλήθη σε δηµόσιο ή κοινοβουλευτικό έλεγχο. Την ίδια τακτική ακολούθησαν ξανά το 2004, αφού τα δικαστήρια είχαν αποφασίσει ότι τα νησιά Chagos µπορούσαν να επιστραφούν στον Μαυρίκιο. Η τότε κυβέρνηση των Εργατικών υπό τον Μπλερ και τον Στρο κατέφυγαν στο Privy Council για να παρακάµψουν όσα είχαν αποφασίσει τα δικαστήρια.
Το άλλο σηµείο που επισηµαίνετε στο βιβλίο σας είναι ότι η Βρετανία προσπαθούσε να βρει τρόπους για να αποφύγει την προσφυγή στα διεθνή δικαστήρια. Ο Μαυρίκιος δεν µπορούσε να µηνύσει τη Βρετανία απευθείας στο ICJ, επειδή η Βρετανία είχε αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου, νοουµένου ότι δεν θα προέκυπταν διαφορές µε χώρες της Κοινοπολιτείας…
…ή διαφορές µε πρώην χώρες της Κοινοπολιτείας. Η Βρετανία, δηλαδή, τροποποίησε την αποδοχή της δικαιοδοσίας του δικαστηρίου για να εµποδίσει τον Μαυρίκιο από το να εγκαταλείψει την Κοινοπολιτεία και να ασκήσει αγωγή κατά του Ηνωµένου Βασιλείου. Στην πραγµατικότητα, το 2010 πιστεύαµε ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να περάσει το θέµα από τη Γενική Συνέλευση. Με το Brexit, το 2016, λίγο πολύ κατέρρευσε η διεθνής επιρροή του Ηνωµένου Βασιλείου, έτσι, όταν ήρθε το ψήφισµα το 2017, πέρασε µε πολύ µεγάλη πλειοψηφία.
Γράψατε επίσης στο βιβλίο σας ότι ορισµένες χώρες στον ΟΗΕ ανησυχούσαν για το πλαίσιο διεξαγωγής των συζητήσεων για τα νησιά Chagos…
Το θέµα ήταν κατά πόσο το θέµα θα οδηγείτο προς ψήφιση στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ως διαµάχη για την κυριαρχία ή ως εδαφική διαµάχη. Στην αρχή, τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία ήταν αρκετά επιφυλακτικές, λόγω των αντίστοιχων καταστάσεων στη θάλασσα της Νότιας Κίνας και στην Κριµαία. Ήταν σαφές ότι για να περάσει το θέµα από τον ΟΗΕ, χρειαζόταν να πεισθούν τα µέλη του ΟΗΕ ότι δεν αφορούσε την επίλυση µιας εδαφικής διαφοράς, για την οποία η Γενική Συνέλευση δεν έχει αρµοδιότητες, αλλά την αποτυχία του Ηνωµένου Βασιλείου να ολοκληρώσει την αποαποικιοποίηση του Μαυρικίου. Η ψηφοφορία το 2017 στο τέλος πέρασε πολύ εύκολα -94 ψήφοις υπέρ, µόλις 16 κατά. Έτσι το Ηνωµένο Βασίλειο έχασε δραµατικά.
Όµως, ακόµα και µετά την απόφαση του ICJ κατά της Βρετανίας, η βρετανική κυβέρνηση και η Τερέζα Μέι απλώς επέλεξαν να την αγνοήσουν.
Μέρος της εικόνας που θέλει να προβάλλει η Βρετανία, του brand Britain, είναι η δέσµευση για το κράτος δικαίου, συµπεριλαµβανοµένων των διεθνών σχέσεων. Η στάση τότε της βρετανικής κυβέρνησης ήταν εξαιρετικά απογοητευτική. Άλλαξε, βέβαια, έκτοτε τη θέση της και τον Νοέµβριο του 2022 ανακοίνωσε ότι έχοντας υπόψη διάφορες διεθνείς αποφάσεις, θα ξεκινήσει διαπραγµατεύσεις µε τον Μαυρίκιο για την άσκηση της κυριαρχίας. Και αυτές οι διαπραγµατεύσεις βρίσκονται σε εξέλιξη αυτή τη στιγµή.
Τι έφερε την αλλαγή αυτή;
Νοµίζω ότι ο λόγος που άλλαξαν γνώµη είναι επειδή πληρώνουν τροµερό τίµηµα σε σχέση µε την Ουκρανία. ∆ύσκολα µπορείς να πείσεις τον υπόλοιπο κόσµο ότι η Ρωσία πρέπει να τερµατίσει την παράνοµη κατοχή της Ουκρανίας, όταν κατέχεις παράνοµα ένα µέρος της Αφρικής.
Ένα τελευταίο σηµείο. ∆εν υπάρχει και το φυλετικό στοιχείο σε αυτό που συνέβη µε τους κατοίκους των νησιών Chagos;
Οι Βρετανοί απέλασαν βίαια 2000 άτοµα που έτυχε να είναι όλοι µαύροι και κατάγονταν από σκλάβους. Αυτό ήταν εξωφρενικό και αυτό το λάθος πρέπει να διορθωθεί, και µπορεί να διορθωθεί µόνο εν µέρει επιτρέποντας στους κατοίκους των νησιών να επιστρέψουν. Ο Olivier Bancoult (ακτιβιστής και ηγέτης της Οµάδας Προσφύγων του Chagos) λέει συχνά και µου το είπε και µένα: «Αν ήµασταν λευκοί, αυτό δεν θα είχε συµβεί». Και είναι αδύνατο να διαφωνήσεις.
Η κυπριακή εµπειρία σε ό,τι αφορά τις κυρίαρχες βάσεις έχει γίνει µάθηµα
Σε µια ενότητα του βιβλίου, λέτε ότι ελπίζετε ότι οι δύο χώρες -το Ηνωµένο Βασίλειο και ο Μαυρίκιος- θα συνάψουν µια µακροπρόθεσµη στρατηγική σχέση που θα επιτρέπει τη διατήρηση της στρατιωτικής βάσης των ΗΠΑ στο Ντιέγκο Γκαρσία. Μπορείτε να οραµατιστείτε το κλείσιµο της βάσης στο µέλλον;
Ο Μαυρίκιος έχει καταστήσει σαφές ότι η βάση θα παραµείνει, και αυτό είναι, νοµίζω, σηµαντικό. Αλλά σε αντάλλαγµα αναµένει αναγνώριση της κυριαρχίας του Μαυρικίου σε όλα τα νησιά Chagos και το δικαίωµα επιστροφής των κατοίκων του σε όλα τα νησιά εκτός από το Ντιέγκο Γκαρσία.
Η περίπτωση αυτή δεν είναι σαν την Κύπρο, έτσι; ∆εν είναι µια κυρίαρχη βάση. Τα πράγµατα θα µπορούσαν να αλλάξουν στο µέλλον.
Θα είναι ενδιαφέρον να δούµε τις συνθήκες υπό τις οποίες παραµένει η βάση.
Εάν µετατραπεί σε κυρίαρχη βάση, ενδεχοµένως θα έχετε µια επανάληψη του τι συνέβη στην Κύπρο, όπου οι ντόπιοι δεν µπορούν να κάνουν τίποτα γι’ αυτό, ποτέ.
Αυτό (το καθεστώς των βάσεων) είναι θέµα συµφωνίας των χωρών και οι διαπραγµατεύσεις γίνονται υπό συνθήκες εµπιστευτικότητας. Ας πούµε όµως, και είµαι σίγουρος, ότι ο Μαυρίκιος γνωρίζει πολύ καλά τις δυσκολίες που έχουν προκύψει σε σχέση µε την Κύπρο. Η θέση του Μαυρικίου είναι πολύ σαφής: έχει κυριαρχία σε όλα τα νησιά Chagos και αυτή η θέση δεν µπορεί να υπονοµευτεί µε κανέναν τρόπο. Νοµίζω ότι η κυπριακή εµπειρία έχει γίνει µάθηµα.
Phillipe, ευχαριστώ για αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη.
Aκολουθήστε μας στο Google News
