ΠΩΛ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΣΤΡΟΓΓΟΣ: Να τιμηθούν οι εθελοντές της Ισπανίας

Εστω και τώρα η Κύπρος οφείλει να τιμήσει τα παιδιά της, τα οποία πολέμησαν το φασισμό του Φράνκο

Εστω και τώρα, δεκαετίες μετά, η Κύπρος οφείλει να τιμήσει τα παιδιά της, τα οποία εντάχθηκαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες και πολέμησαν το φασισμό στην Ισπανία την περίοδο του εμφυλίου πολέμου του 1936-39, τονίζει στη «Χ» ο ιστορικός Πωλ Φιλίππου Στρόγγος. Ο Αγγλοκύπριος ερευνητής υπογραμμίζει ότι εάν η κυπριακή πολιτεία στο πλαίσιο της παγκόσμιας αναθεώρησης της Ιστορίας δεν είναι έτοιμη να προχωρήσει σε αναγνώριση αυτών των 59 κομμουνιστών εθελοντών εκ των οποίων τουλάχιστον 19 έδωσαν τη ζωή τους για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, τότε το Λαϊκό Κίνημα θα πρέπει να πάρει την υπόθεση στα χέρια του και να δημιουργήσει ένα μνημείο προς τιμήν τους. Ο Στρόγγος που είναι ο μόνος που έχει γράψει βιβλίο (στην αγγλική γλώσσα) αποκλειστικά για τους Κύπριους εθελοντές στις Διεθνείς Ταξιαρχίες μιλά για τους στόχους αυτών των πρωτοπόρων αγωνιστών που ταξίδευσαν σε μια ξένη χώρα, για να υπερασπιστούν ιδανικά και αξίες.

Συνέντευξη στον Νικόλα Νικόλα

Bρεθήκατε στην Κύπρο για το συνέδριο με θέμα «Ο Ισπανικός Εμφύλιος: Κύπρος, Ελλάδα και Ευρώπη» που συνδιοργάνωσαν το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου και το Ινστιτούτο Ερευνών «Προμηθέας» στις 20-21 Φεβρουαρίου. Είστε ο μόνος που έχει γράψει εξειδικευμένο βιβλίο για τη συμμετοχή των Κυπρίων εθελοντών στον ισπανικό εμφύλιο;

Είμαι ο μόνος που έγραψε αποκλειστικά για την κυπριακή ανάμειξη στον ισπανικό εμφύλιο. Υπήρχαν προηγούμενα έργα Ελλήνων ιστορικών, οι οποίοι αναφέρονται στην ελληνική ανάμειξη και περιλαμβάνουν μικρές αναφορές και στη συμμετοχή των Κυπρίων χωρίς φυσικά τις λεπτομέρειες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο μου «Spanish Thermolylae: Cypriot Volunteers in the Spanish Civil War 1936-39» (Ισπανικές Θερμοπύλες: Κύπριοι Εθελοντές στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο 1936-39) που κυκλοφόρησε το 2009.

Είναι φανταστικό που έγινε αυτό το συνέδριο τώρα στην Κύπρο, έτσι ώστε να γίνει πιο γνωστή αυτή η ιστορία στην ίδια την πατρίδα των εθελοντών.

Τι σας ώθησε σ’ αυτή την έρευνα;

Προφανώς το γεγονός ότι δεν υπήρχαν πολλές πληροφορίες για την κυπριακή συμβολή στην Ισπανία. Ηθελα να ερευνήσω το θέμα, για να γίνει πλατύτερα γνωστή η κυπριακή συμμετοχή και για να αποτίσω φόρο τιμής στους Κύπριους εθελοντές και ειδικότερα σ’ αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους στην Ισπανία πολεμώντας το φασισμό.

Είμαι ιστορικός και ασχολήθηκα κυρίως με τη βρετανική εργατική ιστορία. Μέσα από αυτό ενδιαφέρθηκα για τους συνδικαλιστές, σοσιαλιστές και κομμουνιστές από τη Βρετανία που πήγαν στην Ισπανία τη δεκαετία του ’30. Σ’ αυτή την έρευνα πρόσεξα αρκετά ελληνικά ονόματα. Εμεινε στο μυαλό μου και όταν ολοκλήρωσα τη συγκεκριμένη εργασία επέστρεψα, για να ασχοληθώ με το θέμα των Κύπριων εθελοντών. Αρχικά θα έκανα κάτι μικρό. Οσο έμπαινα, όμως, στο ζήτημα υπήρξε αρκετό υλικό και τελικά βγήκε το βιβλίο, αν και αρχικά δεν ήταν αυτή η πρόθεσή μου. Οταν άρχισα είχα στο μυαλό μου ότι ο πατέρας μου είναι Κύπριος και έγινε τελικά καθήκον μου να τελειώσω αυτή την έρευνα.

Υπήρχε σχέση του πατέρα σας με κάποιους εθελοντές;

Ο πατέρας μου ήταν μέλος του ΑΚΕΛ για πάνω από 50 χρόνια και ήταν πολύ δραστήριος στο παράρτημα του κόμματος στο Λονδίνο. Ηξερε κάποιους από τους εθελοντές που πολέμησαν στην Ισπανία. Πλέον συνειδητοποιώ ότι όταν ήμουν παιδί γνώρισα αρκετούς από αυτούς τους ανθρώπους, αλλά τότε δεν ήξερα. Μόνο τώρα σκέφτομαι ότι έχασα κάποια πράγματα που θα μπορούσα να πάρω από αυτούς τους ανθρώπους. Από την πρωτογενή πηγή.

Ολοι οι Κύπριοι εθελοντές στην Ισπανία προέρχονταν από τη Βρετανία και τη βόρειο Αμερική; Δεν υπήρξε κανείς που να ταξίδευσε απευθείας από το νησί στην Ισπανία;

Η συντριπτική πλειοψηφία πήγε στην Ισπανία από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ ενώ τέσσερις ξεκίνησαν από τον Καναδά. Ο Ευάνθης Νικολαΐδης ήρθε από την ΕΣΣΔ. Ο Νικολαΐδης ήταν σημαντική προσωπικότητα. Hταν ταγματάρχης στο Βαλκανικό Λόχο των Διεθνών Ταξιαρχιών και είχε ηγετικό ρόλο προερχόμενος και από την ΕΣΣΔ. Ηταν ο Κύπριος με τον υψηλότερο βαθμό στην Ισπανία και ακολούθησε ο Μ. Οικονομίδης και ο Κώστας Λαπηθιώτης (σ.σ. μέλος της ΚΕ του ΚΚΚ προτού μεταναστεύσει στη Βρετανία το 1935) που έγιναν πολιτικοί Κομισάριοι.

Δεν βρήκα κανένα στοιχείο ότι υπήρξε εθελοντής που ήρθε απευθείας από την Κύπρο. Πρέπει φυσικά να λάβουμε υπ’ όψιν τις πολύ δύσκολες συνθήκες στο νησί. Το ΚΚΚ βρισκόταν υπό παρανομία και καταδιώξεις. Η βρετανική κυριαρχία ήταν τότε δεσποτική (σ.σ. Παλμεροκρατία). Πλέον υπάρχουν έγγραφα που αποδεικνύουν ότι σε ειδική συνεδρία του Π.Γ. της Κομιντέρν (Γ’ Διεθνής) αποφασίστηκε η σύσταση των Διεθνών Ταξιαρχιών. Η διοργάνωση της αποστολής εθελοντών των Διεθνών Ταξιαρχιών γινόταν μέσα από την Κομιντέρν και τα τοπικά ΚΚ. Κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό από το ΚΚΚ στις συνθήκες που υπολειτουργούσε. Είναι πιθανόν κάποιοι να πήγαν στη Βρετανία και μετά στην Ισπανία για το σκοπό αυτό, αλλά το θεωρώ απίθανο. Εάν τα πράγματα ήταν διαφορετικά στην Κύπρο και το ΚΚΚ λειτουργούσε πιο ελεύθερα, θα υπήρχε ακόμη πιο μεγάλη συμμετοχή.

Οι Κύπριοι εθελοντές ήταν όλοι στις αποστολές των αντίστοιχων ΚΚ των χωρών, όπου ήταν μετανάστες;

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία. Με τη θεσμοθέτηση των Διεθνών Ταξιαρχιών, όποιος ήθελε να γίνει εθελοντής πήγαινε στο τοπικό ΚΚ για τη δύσκολη τότε μετάβαση στην Ισπανία. Οσον αφορά τους Κύπριους εθελοντές, σύμφωνα με τα στοιχεία που βρήκα το 75% ήταν μέλη κομμουνιστικού κόμματος. Μιλάμε για άτομα που βρήκα έγγραφα και πιστοποιητικά ότι υπήρξαν μέλη. Είναι το υψηλότερο ποσοστό μελών ΚΚ σε σχέση με τους Βρετανούς και Αμερικανούς εθελοντές. Φυσικά στην Κύπρο δεν υπήρχε άλλη αριστερή επιλογή από το ΚΚΚ. Τότε στη Βρετανία για παράδειγμα υπήρχαν και άλλες ομάδες. Από την αριστερή πτέρυγα των «Εργατικών» μέχρι τους τροτσκιστές. Αρκετοί Βρετανοί εθελοντές πήγαν στην Ισπανία μέσω του συνδικαλιστικού κινήματος, ενώ οι Κύπριοι απευθείας μέσα από το κομμουνιστικό κίνημα.

Ολοι οι Κύπριοι εθελοντές ήταν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες;

Ναι. Δεν βρήκα κανένα στοιχείο για Κυπρίους που πήγαν ως εθελοντές στις τάξεις των αναρχικών ή του τροτσκιστικού POUM.

Υπήρξαν Τ/κ εθελοντές;

Δεν βρήκα καμιά απόδειξη για Τ/κ εθελοντή. Τότε ήταν λίγοι οι Τ/κ μετανάστες σε Βρετανία και ΗΠΑ. Βρήκα ένα πολύ μικρό αριθμό Τούρκων εθελοντών στις Διεθνείς Ταξιαρχίες. Είναι πιθανό κάποιος εξ αυτών των έξι εθελοντών που δήλωσαν τουρκική υπηκοότητα να ήταν Τ/κ.

Εχει γραφτεί ότι η Κύπρος κατά αναλογία πληθυσμού είχε τη μεγαλύτερη συμμετοχή εθελοντών και νεκρών στις Διεθνείς Ταξιαρχίες. Ποιοι είναι οι αριθμοί;

Νιώθω άσχημα όταν το αναφέρω αυτό, γιατί δεν είναι διαγωνισμός. Είναι αλήθεια όμως ότι αυτό ισχύει σε σχέση με τον τότε πληθυσμό της Κύπρου. Υπήρξαν 57 Κύπριοι εθελοντές, 59 με τα αδέρφια Αυγερινός που ήταν από την Κων/πολη αλλά πάντοτε συγκαταλέγονταν ανάμεσα στους Κυπρίους αφού πολεμούσαν στον κυπριακό λόχο. 19 ή 20 σκοτώθηκαν στην Ισπανία, καθώς υπάρχει αμφιβολία για την τύχη ενός εθελοντή.

Το 68% των Κυπρίων εθελοντών σκοτώθηκε ή τραυματίστηκε. Με εξαίρεση τον Νικολαΐδη και τον Παναγιώτη Κατσαρώνα, οι Κύπριοι εθελοντές σε σχέση με άλλες εθνικότητες δεν είχαν προηγούμενη στρατιωτική εμπειρία, κάτι που ενδεχομένως να συνέβαλε στο ψηλό ποσοστό των νεκρών και των τραυματιών. Δυο ακόμη Κύπριοι ήταν αιχμάλωτοι των δυνάμεων του Φράνκο και απελευθερώθηκαν. Ηταν τυχεροί.

Η πλειοψηφία των αιχμαλώτων εκτελείτο ακόμη και πριν καταγραφούν ως αιχμάλωτοι και αρκετοί μπαίνουν στα θύματα του μετώπου. Από τους Αμερικανούς αιχμαλωτίστηκαν 287 και 173 εξ αυτών εκτελέστηκαν. Συνήθως γλίτωναν οι αιχμάλωτοι πολέμου που συλλαμβάνονταν από τις ιταλικές δυνάμεις του Μουσολίνι που ενίσχυαν τον Φράνκο. Και αυτό γιατί οι Ιταλοί κρατούσαν τους αιχμαλώτους πολέμου και τους αντάλλαζαν με δικούς τους αιχμαλώτους.

Ποιο θεωρείτε ότι ήταν το κίνητρο των Κύπριων εθελοντών;

Πιστεύω ότι όλοι οι εθελοντές ως σοσιαλιστές και κομμουνιστές πήγαιναν στην Ισπανία να πολεμήσουν το φασισμό και τον ιμπεριαλισμό υπερασπιζόμενοι τη δημοκρατία. Οι Κύπριοι είχαν και επιπρόσθετο λόγο. Είχαν το εθνικό ζήτημα και διασύνδεαν την υποστήριξη στον ισπανικό λαό με την επιθυμία τους για μια ελεύθερη Κύπρο. Πολεμούσαν συμβολικά και ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία.

Δεν ήταν μισθοφόροι, όπως κάποιοι ισχυρίζονται;

Τότε ο Φράνκο και η φασιστική προπαγάνδα έλεγε ότι οι εθελοντές ήταν μισθοφόροι. Ηταν ανοησίες. Οχι μόνο δεν υπήρχαν χρήματα, αλλά οι εθελοντές έκαναν θυσίες, για να πάνε στην Ισπανία. Οι Κύπριοι που ήταν μετανάστες άφησαν πίσω τους δουλειές, για να πολεμήσουν για τη δημοκρατία στην Ισπανία.

Υπήρχαν και συνέπειες για τους εθελοντές. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα υπήρξαν διώξεις όσων επέστρεφαν, ενώ τους αρνήθηκε το δικαίωμα κατάταξης στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου πολλοί ήθελαν να παλέψουν ξανά κατά του χιτλεροφασισμού στην Ευρώπη…

Πώς βλέπετε τη μη αναγνώριση του ρόλου αυτών των εθελοντών στην ίδιά τους την πατρίδα;

Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει άμεσα κάποιο μνημείο για τους Κύπριους εθελοντές. Υπάρχουν κάποια υλικά στο Μουσείο Εζεκία Παπαϊωάννου περιλαμβανομένου του αρχείου του Μ. Οικονομίδη που δώρισε πέρσι ο γιος του. Στις περισσότερες χώρες της Δύσης υπάρχουν μνημεία για τους εθελοντές της Ισπανίας και ίσως είναι καιρός κάτι τέτοιο να υπάρξει και στην Κύπρο. Το φετινό Συνέδριο μπορεί να είναι η αρχή για κάτι τέτοιο.

Πέραν από τον Εζεκία Παπαϊωάννου, ο οποίος επέστρεψε στην Κύπρο και έγινε και ΓΓ του ΑΚΕΛ, οι υπόλοιποι εθελοντές δεν ήρθαν πίσω στο νησί και έτσι δεν υπήρξε η δημιουργία συνδέσμου, όπως έγινε σε άλλες χώρες. Τα ονόματα μερικών Κύπριων νεκρών βρίσκονται χαραγμένα σε κάποια μνημεία στη Μαδρίτη και στη Βρετανία.

Πιστεύετε ότι το κυπριακό κράτος θα έπρεπε να κάνει κάτι προς τιμήν τους;

Πιστεύω ότι κάτι θα έπρεπε να γίνει είτε από την πολιτεία είτε από τον ίδιο τον κυπριακό λαό. Θα έπρεπε να υπάρχει αναφορά στα σχολικά βιβλία, όπως γίνεται για τους εθελοντές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν και τα πράγματα ανά το παγκόσμιο γίνονται δυσκολότερο με την παραχάραξη και την αναθεώρηση της Ιστορίας. Ηρθε η ώρα και εάν δεν το κάνει το κυπριακό κράτος, πρέπει το Λαϊκό Κίνημα να φτιάξει ένα μνημείο γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Πολύ αργά λόγω της δικτατορίας το ισπανικό κράτος έδωσε τιμητικά υπηκοότητα στους ξένους εθελοντές και στην τελετή τη δεκαετία του ’90 είχαν πάει οι Κύπριοι Μ. Οικονομίδης και Κ. Λαπηθιώτης.