Πώς φτάσαμε στο ψήφισμα της Βουλής για την Ένωση το 1967

Μέρος 2ο

Η εμφάνιση διχοτομικών σχεδίων

Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου το σκηνικό άρχισε να αλλάζει με την τ/κ πλευρά να επιδιώκει τη διχοτόμηση και την ε/κυπριακή να παλινδρομεί μεταξύ ανεξαρτησίας και ένωσης. Με το ψήφισμα του ΟΗΕ της 4ης Μαρτίου 1964 (Ψήφισμα αρ. 186) η Κύπρος απέφυγε τη διάλυση του κράτους, αφού ο ΟΗΕ αναγνώρισε την αρμοδιότητα της κυπριακής κυβέρνησης να ελέγχει την επικράτειά της και την αποστολή στην Κύπρο ειρηνευτικής δύναμης για διατήρηση της ειρήνης και αποφυγή ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Του  Μιχάλη Μιχαήλ

Ωστόσο, όπως αναφέραμε στο προηγούμενο σημείωμα, το ψήφισμα ουσιαστικά νομιμοποίησε την (εκ των πραγμάτων) μονοπώληση της εξουσίας από τους Ε/κύπριους λόγω της αποχώρησης των Τ/κυπρίων από κάθε μορφή εξουσίας, τη δημιουργία των τ/κυπριακών θυλάκων και την ανάπτυξη μιας αυστηρής μορφής αυτοδιοίκησης των Τ/κυπρίων (1).

Οι τουρκικές απειλές και η αποστολή της ελληνικής μεραρχίας

Λίγες μέρες μετά το ψήφισμα του ΟΗΕ, στις 13 Μαρτίου η Άγκυρα επιδίδει ανακοίνωση στην κυπριακή κυβέρνηση και αντίγραφό της στην Αθήνα και το Λονδίνο, απειλώντας με εισβολή στην Κύπρο. Εκείνες τις μέρες ο Μακάριος βρίσκεται στην Αθήνα για την κηδεία του βασιλιά Παύλου, η οποία γίνεται στις 12 Μαρτίου και αμέσως μετά την επίδοση της τουρκικής ανακοίνωσης συμμετέχει σε έκτακτη σύσκεψη στην πρωθυπουργική κατοικία στο Καστρί για εξέταση της κατάστασης, όπου γίνεται εισήγηση να επικοινωνήσει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος τηλεφωνικώς με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Λ. Τζόνσον και να ζητήσει την παρέμβασή του για να αποτραπεί ελληνοτουρκικός πόλεμος.

Η κυπριακή κυβέρνηση ζητάει νέα έκτακτη σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο συνέρχεται τις πρωινές ώρες της 14ης Μαρτίου και καλεί πάλι τα ενδιαφερόμενα μέλη να απόσχουν από οποιαδήποτε ενέργεια μπορεί να απειλήσει τη διεθνή ειρήνη.

Η έλευση της ελληνικής μεραρχίας

Η τουρκική εισβολή αποφεύγεται, αλλά η κρίση δεν εκτονώνεται. Η Τουρκία συνεχίζει τις απειλές, ενώ στην Αθήνα πραγματοποιείται νέα σύσκεψη με τη συμμετοχή και του Μακαρίου, όπου αποφασίζεται η μυστική αποστολή στην Κύπρο μιας ελληνικής μεραρχίας. Πάντως, όπως αποδείχθηκε εκ των πραγμάτων, παρά το ότι ενισχύθηκε η στρατιωτική ισχύς των Ε/ κυπρίων, η μεραρχία δεν είχε αποσταλεί για προστασία της Κύπρου. Κι αυτό φάνηκε κυρίως από το ότι δεν είχε εμπλακεί σε καμία στρατιωτική επιχείρηση.

Λέγεται επίσης ότι ο στόχος της ήταν η επιβολή διά της βίας της διπλής ένωσης, όπως αυτή εμφανίστηκε με τα Σχέδια Άτσεσον για τα οποία θα κάνουμε ειδική αναφορά σε άλλα σημειώματα, όπως αναφορά θα κάνουμε και στα Σχέδια Άτσεσον. Στο μεταξύ, οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο πλευρών στην Κύπρο συνεχίζονται ενώ εκδηλώνεται και αντιπαράθεση μεταξύ της κυπριακής και της ελληνικής κυβέρνησης για τον τρόπο χειρισμού της κατάστασης στο νησί.

Η ελληνική κυβέρνηση κατηγορούσε την κυπριακή, κυρίως για πολεμικές ενέργειες χωρίς προηγουμένως να υπάρξει συνεννόηση με την Ελλάδα. Την ίδια ώρα, η Τουρκία ετοιμάζεται ξανά για εισβολή η οποία τελικά αποτρέπεται ύστερα από δυναμικές προειδοποιήσεις τόσο του Αμερικανού Προέδρου Τζόνσον όσο και του Σοβιετικού ηγέτη Νικήτα Χρουτσόφ.

Τα σχέδια Άτσεσον

Παρά το ότι η παρέμβαση του ΟΗΕ ενέτασσε πλέον το Κυπριακό στο δικό του πλαίσιο και αιγίδα, οι Αμερικανοί επιχειρούσαν μεσολάβηση, ιδιαίτερα μετά την επίσκεψη του Γεώργιου Παπανδρέου στις ΗΠΑ και τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο Τζόνσον. Στη συνάντησή τους παρόντες ήταν και ο Υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ Μακναμάρα, ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών και πατέρας του ομώνυμου σχεδίου για το Κυπριακό Ντιν Άτσεσον και ο αρχηγός του κοινού επιτελείου στρατηγός Μάξουελ Τέηλορ. Ο Παπανδρέου αποδέχτηκε μεσολάβηση του Άτσεσον υπό την εποπτεία του ΟΗΕ και με τη σύμφωνη γνώμη του Ου Θαντ.

Αρνείτο όμως ο Παπανδρέου απευθείας συνομιλίες με τον Τούρκο ομόλογό του. Λίγο αργότερα ο Άτσεσον θα καταθέσει δύο σχέδια που στην ουσία θα ήταν διχοτόμηση της Κύπρου. Χοντρικά θα λέγαμε ότι το πρώτο σχέδιο εκχωρούσε τη χερσόνησο της Καρπασίας στους Τούρκους (με χρονικό όριο ή όχι δεν έχει ιδιαίτερη σημασία), ενώ επιπροσθέτως εκχωρούσε και αυτόνομα τουρκοκυπριακά καντόνια στον ελληνικό τομέα του νησιού. Ως αντάλλαγμα η υπόλοιπη Κύπρος θα ενωνόταν με την Ελλάδα.

Το δεύτερο σχέδιο προνοούσε εκμίσθωση της Καρπασίας στην Τουρκία για 50 χρόνια και με κάποια μείωση του τ/κυπριακού καντονίου.

Η τύχη των σχεδίων Άτσεσον

Η Τουρκία αποδέχθηκε το πρώτο σχέδιο και απέρριψε το δεύτερο, ενώ η ελληνική κυβέρνηση απορρίπτει το πρώτο και αντιμετωπίζει πολύ ευνοϊκά την αποδοχή του δεύτερου. Ήταν τότε που ο Γ. Παπανδρέου είχε δηλώσει ότι «μας προσφέρουν μια πολυκατοικία έναντι αντιπαροχής ενός διαμερίσματος».

Ο Μακάριος από την πλευρά του απέρριψε κατηγορηματικά και τις δύο εκδοχές του σχεδίου. Ύστερα από αλλεπάλληλες συσκέψεις υπό τον Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου, ο Μακάριος μιλούσε στους δημοσιογράφους στις 30 Ιουλίου για αυτόκλητους μεσολαβητές που εκτροχίαζαν το Κυπριακό από την ακολουθητέα γραμμή και έκανε αναφορά στη στάση της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία αντιστάθηκε σταθερά στα σχέδια αυτά.

Στις 5 Αυγούστου ο Γ. Παπανδρέου καλεί στην Αθήνα τον στρατηγό Γρίβα, ο οποίος χρησιμοποιείται πλέον ως αντίβαρο, αν όχι ως υπονομευτής του Μακαρίου. Κάτω από ασφυκτικές κυβερνητικές πιέσεις ο Γρίβας αποδέχεται κάποια νέα παραλλαγή των ιδεών του Άτσεσον και επιστρέφει στην Κύπρο την επομένη, 6 Αυγούστου.

Την ίδια μέρα, κλιμακώνονται υπό την ηγεσία του οι στρατιωτικές συγκρούσεις στη Μανσούρα, οι οποίες έχουν αρχίσει το βράδυ της 5ης Αυγούστου. Στις 7 Αυγούστου οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις καταλαμβάνουν το ύψωμα Λωρόβουνου και ο Γρίβας ετοιμάζεται να επιτεθεί για να καταλάβει τα Κόκκινα, όμως η Τουρκία αντιδρά δυναμικά και το πρωί της 8ης Αυγούστου βομβαρδίστηκε η Τηλλυρία.

Νέα δεδομένα στο εσωτερικό μέτωπο

Όλα αυτά τα δεδομένα άλλαξαν το σκηνικό στην Κύπρο και ξεκίνησε μια διαμάχη σε σχέση με τα σχέδια Άτσεσον και το χάσιμο μιας ευκαιρίας για την επίτευξη της Ένωσης. Οι λεγόμενοι «ενωτικοί» θεωρούσαν (μερικοί το πιστεύουν ακόμα και σήμερα) ότι χάθηκε μια καλή ευκαιρία για Ένωση, έστω και με εδαφικά ανταλλάγματα και κατηγορούσαν τον Μακάριο ότι δεν ήταν ειλικρινής στο θέμα της ένωσης.

Ο Γρίβας μάλιστα με πολλές επιστολές του προς την ελληνική κυβέρνηση και τον βασιλιά κατηγορούσε τον Μακάριο και τους συνεργάτες του ότι επιχειρούσαν να αποξενώσουν τους Κυπρίους από την Ελλάδα. Τους κατηγορούσε επίσης ότι ήθελαν να ελέγξουν την Ε.Φ. για να μη σταθεί εμπόδιο στα σχέδια για την Ένωση.

Επιπλέον ζητούσε από τις ελληνικές κυβερνήσεις να αποδυναμώσουν τον Μακάριο και να ενισχύσουν τον ίδιο (2).

Τα χωριά υπό τουρκική κυριαρχία

Με βάση τα σχέδια Άτσεσον, στην Τουρκία θα παραχωρούνταν 31 ε/κυπριακά χωριά στην Καρπασία. Σύμφωνα με τον Γ. Λάμπρου, ο οποίος παραθέτει και χάρτη, υπό τουρκική κυριαρχία θα περνούσαν το Μπογάζι Τρικώμου, η τοποθεσία Περιστέρια, το Γεράνι, Αυγολίδα, Όβγορος, Δαυλός, Γαστριά, Πατρίκι, Κρίδεια, Αγ. Θεόδωρος, Αγ. Ευστάθιος, Κώμη Κεπίρ, Λιβάδια, Βοκολίδα, Ταύρου, Γαλάτεια, Επτακώμη, Κώμα του Γιαλού, Πλατανισσός, Λεονάρισσο, Βασίλι, Κοιλάνεμος, Λυθράγκωμη, Άγιος Ανδρόνικος, Βαθύλακας, Νέτα, Αγ. Συμεών, Γιαλούσα, Αγία Τριάδα, Κορόβεια, Γαληνόπορνη και Ριζοκάρπασο μαζί με το μοναστήρι του Απ. Ανδρέα.

Επιπλέον, υπήρχε εισήγηση από την κυβέρνηση Στεφανόπουλου να μετατραπεί η βρετανική στρατιωτική βάση της Δεκέλειας σε βάση του ΝΑΤΟ με αντάλλαγμα την Ένωση και να σταθμεύουν σε αυτήν και τουρκικά στρατεύματα. Οι Τούρκοι απέρριψαν την πρόταση μαζί με την Ένωση και ζήτησαν πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα επί της συγκεκριμένης βάσης σε καθεστώς ομοσπονδίας των δύο κοινοτήτων σε μια ανεξάρτητη Κύπρο.

Ο Γ. Λάμπρου σημειώνει ακόμα ότι οι Τούρκοι απέρριψαν το ενδεχόμενο Ένωσης ακόμα και όταν η κυβέρνηση Κων/νου Κόλια πρόσφερε στην Τουρκία πλήρη κυριαρχία επί της βάσης της Δεκέλειας (3).

(1)Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μέσα στο 1964 εγκρίθηκαν τα ακόλουθα ψηφίσματα τα οποία ουσιαστικά επιβεβαίωναν το πρώτο: Ψήφισμα 187 (13 Μαρτίου), 192 (στις 20 Ιουνίου), 193 (στις 9 Αυγούστου), 194 (στις 25 Σεπτεμβρίου) και 198 (στις
18 Δεκεμβρίου 1964).

(2) Οι εκθέσεις και επιστολές του Γρίβα είναι δημοσιευμένες σε διάφορες σελίδες του βιβλίου του Σπ. Παπαγεωργίου «Κρίσιμα ντοκουμέντα».

(3) Βλ. Γ. Λάμπρου «Τα χρόνια μετά την Ανεξαρτησία», σελ. 159

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy