Πώς οι δασικές πυρκαγιές επηρεάζουν τη βιοποικιλότητα

Πώς οι δασικές πυρκαγιές επηρεάζουν τη βιοποικιλότητα και πώς η βιοποικιλότητα μπορεί να μειώσει την πιθανότητα εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών και να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση των συνεπειών των δασικών πυρκαγιών;

Πρόγραμμα «Νέοι Δημοσιογράφοι για το Περιβάλλον»
Γυμνάσιο Αθηένου
2021-2022

Μαθήτριες:
1. Καρακίτη Άντρια, Α1
2. Νικόλα Ιωσηφίνα, Β4
3. Νικολάου Καρολίνα, Β4
Εκπαιδευτικός:
Μαριλένα Νεοκλέους, Βιολόγος

Αίτια πρόκλησης δασικών πυρκαγιών
Η φωτιά είναι αποτέλεσμα μιας χημικής διεργασίας για την οποία απαιτείται η συνύπαρξη τριών θεμελιωδών στοιχείων: της καύσιμης ύλης, της θερμότητας και του οξυγόνου. Αν ένα από αυτά τα στοιχεία αφαιρεθεί, η φωτιά παύει να υπάρχει και έτσι επιτυγχάνεται η πρόληψη ή η κατάσβεση μιας δασικής πυρκαγιάς.
Παγκόσμια ένα μικρό ποσοστό δασικών πυρκαγιών προκαλείται από φυσικά αίτια, όπως οι κεραυνοί. Οι περισσότερες, όμως, πυρκαγιές προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Συγκεκριμένα στην Κύπρο, το 84% των δασικών πυρκαγιών για την περίοδο 2000-2020 προκλήθηκε από ανθρωπογενή αίτια, εκ των οποίων το 67% οφειλόταν σε ανθρώπινη αμέλεια, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια γεωργικών δραστηριοτήτων, όπως το καψάλισμα ξερών χόρτων.
Αύξηση στην έκταση και στην ένταση των δασικών πυρκαγιών
Τα τελευταία είκοσι χρόνια παρατηρείται αύξηση στην έκταση και την ένταση των δασικών πυρκαγιών στην Κύπρο και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου. Το 2021, ο αριθμός των πυρκαγιών ξεπέρασε τον αριθμό του προηγούμενου έτους, ενώ ο Ιούλιος ήταν ο χειρότερος μήνας παγκοσμίως από το 2003. Στην Κύπρο η έκταση της καμένης δασικής γης ήταν 733 εκτάρια το 2019, 1305 εκτάρια το 2020, ενώ το 2021 υπολογίζεται στα 6508 εκτάρια.
Το πιο πάνω φαινόμενο οφείλεται κυρίως σε δύο παράγοντες. Ο πρώτος παράγοντας είναι η κλιματική αλλαγή (μικρή βροχόπτωση τον χειμώνα και καύσωνες το καλοκαίρι) που οδηγεί στην έλλειψη υγρασίας στα δάση το καλοκαίρι ευνοώντας έτσι την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Ο δεύτερος παράγοντας είναι η αυξημένη ποσότητα καύσιμης ύλης. Λόγω της εγκατάλειψης της υπαίθρου, έχει σταματήσει η βόσκηση στα δάση και στα παρακείμενα χωράφια, ενώ τα χωράφια παραμένουν ακαλλιέργητα γεμίζοντας με άγρια βλάστηση.
Πυρκαγιά στην επαρχία Λεμεσού, Σεπτέμβριος 2021

Επιδράσεις των δασικών πυρκαγιών στη βιοποικιλότητα
Οι φυσικές πυρκαγιές θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος της εξέλιξης της χλωρίδας και πανίδας. Η φυσική φωτιά μικρού μεγέθους βοηθά στην ανανέωση και αύξηση των φυτών και στην ισορροπία της φύσης. Η φωτιά θερμαίνει το χώμα, ραγίζει τα στρώματα σπόρων και προκαλεί βλάστηση. Η νέα βλάστηση δίνει τροφή στα ζώα και οι κοιλότητες που δημιουργούνται σε κορμούς δέντρων χρησιμοποιούνται ως φωλιές ζώων. Επιπρόσθετα, τα νεκρά φυτά δε συσσωρεύονται, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα εξάπλωσης και τη δυσκολία κατάσβεσης μιας μεγάλης πυρκαγιάς.
Η κλιματική αλλαγή και οι κακόβουλες ενέργειες των τελευταίων χρόνων καθιστούν πλέον τις πυρκαγιές απειλή για τη βιοποικιλότητα, οδηγώντας στην εξαφάνιση φυτών και ζώων. Οι ρίζες των φυτών που συγκρατούν το έδαφος καταστρέφονται και με τη βροχή και τον άνεμο προκαλείται ερημοποίηση του εδάφους. Στο έδαφος δεν μπορούν να αναπτυχθούν φυτά για να δημιουργηθεί ξανά το δάσος και ένας βιότοπος για τους ζωικούς οργανισμούς, με αποτέλεσμα η βιοποικιλότητα να μειώνεται σημαντικά. Η βιοποικιλότητα κινδυνεύει ακόμη περισσότερο σε περίπτωση που στο δάσος υπάρχουν σκουπίδια (π.χ. πλαστικά) τα οποία καίγονται. Η βροχή θα μεταφέρει τοξικές ουσίες στο νερό και ακολούθως στους οργανισμούς που καταναλώνουν το νερό. Τέλος, τοξικές ουσίες στον καπνό θα μεταφερθούν σε μεγάλη απόσταση επηρεάζοντας τους οργανισμούς και τελικά τη βιοποικιλότητα.
Πρόληψη εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών – Συνεισφορά της βιοποικιλότητας
Ένας σημαντικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη για την πρόληψη εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών είναι η μείωση της καύσιμης ύλης κοντά στα δάση. Σύμφωνα με τον Δρ. Δημήτριο Σαρρή, ειδικό στη διαχείριση χερσαίων αγρο-οικοσυστημάτων και στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης, οι αγρότες αντί να καίνε άγρια χόρτα, μπορούν να τα κόβουν και να κάνουν κομποστοποίηση εμπλουτίζοντας έτσι το έδαφος. Μια δεύτερη εισήγηση του Δρ. Σαρρή είναι η βόσκηση με ελεγχόμενο τρόπο, ώστε να μην υποβαθμίζεται η βλάστηση και να μη διαβρώνεται το έδαφος.
Σημαντική συνεισφορά, όμως, στην πρόληψη της εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών μπορεί να έχει η ποικιλία και το είδος των φυτών που υπάρχουν κοντά και μέσα στα δάση. Σε αυτές τις περιοχές δε θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται μόνο φυτά που περιέχουν εύφλεκτα (πυρόφιλα) υλικά και βοηθούν στην εξάπλωση της πυρκαγιάς οπως τα πεύκα έχουν κουκουνάρια και ρητίνη και οι ευκάλυπτοι που έχουν έλαιο. Αντίθετα, θα έπρεπε να προτιμώνται φυτά που, ενώ είναι ανθεκτικά και μπορούν να βλαστήσουν ξανά μετά από μια πυρκαγιά, δε βοηθούν στην εξάπλωσή της, όπως χαρουπιές, ελιές και τρεμιθιές. Μπορεί, επίσης, να φυτευτούν φυτά τα οποία το καλοκαίρι ρίχνουν ένα μέρος από τα φύλλα τους, όπως οι αμυγδαλιές. Με αυτό τον τρόπο, μειώνεται η επιφάνεια του φυτού που μπορεί να καεί σε περίπτωση πυρκαγιάς. Τέλος, φυτά που περιέχουν μεγάλη ποσότητα υγρασίας όπως οι φραγκοσυκιές, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εμποδίσουν την εξάπλωση των πυρκαγιών.

Αντιμετώπιση συνεπειών δασικών πυρκαγιών – Συνεισφορά της βιοποικιλότητας
Αν μια πυρκαγιά δεν έχει μεγάλη ένταση και δεν κάψει τις ρίζες και τους σπόρους των φυτών, το δάσος μπορεί να αναγεννηθεί σε 20-30 χρόνια. Σε περίπτωση όμως πυρκαγιών πολύ μεγάλης έντασης χρειάζεται ανθρώπινη παρέμβαση. Για την αντιμετώπιση των συνεπειών των δασικών πυρκαγιών, απαιτείται η προστασία των νέων φυτών με την απαγόρευση της βόσκησης και την προσεκτική παρουσία μας στο δάσος. Καθοριστικό, όμως, ρόλο στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης έχει η ποικιλία και το είδος των φυτών που θα φυτευτούν στις καμένες περιοχές. Αρχικά, το έδαφος θα πρέπει να καλυφθεί μετά την πυρκαγιά με τη χρήση θαμνωδών φυτών και ετήσιων ψυχανθών φυτών, όπως το τριφύλλι. Το τριφύλλι, εκτός από την εδαφοκάλυψη, δεσμεύει άζωτο από την ατμόσφαιρα, δημιουργώντας λίπασμα στο έδαφος. Στη συνέχεια, απαιτείται αναδάσωση με φυτά τα οποία έχουν την ικανότητα της αναβλάστησης, όπως χαρουπιές, ελιές κ.ά. Αποφεύγονται τα κωνοφόρα φυτά, διότι, εκτός από τα πυρόφιλα στοιχεία που έχουν, ξεκινούν να αναπτύσσονται από το στάδιο του σπόρου.

Συμπεράσματα – Εισηγήσεις
Συμπερασματικά, οι πυρκαγιές λόγω της κλιματικής αλλαγής και της εγκατάλειψης της υπαίθρου αποτελούν τεράστια απειλή για τη βιοποικιλότητα των δασών της Κύπρου. Συνεπώς, είναι επιτακτική ανάγκη να δοθεί έμφαση στην πρόληψη της έναρξης και της εξάπλωσής τους. Η βιοποικιλότητα μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην παρεμπόδιση της εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών και στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης που προκαλούν. Για μείωση της εξάπλωσης των πυρκαγιών το Τμήμα Δασών δημιουργεί αντιπυρικές λωρίδες που διακόπτουν τη συνέχεια της βλάστησης και προβαίνει σε δασοκομικούς χειρισμούς (π.χ. κλαδεύσεις). Εμείς, ως Νέοι Δημοσιογράφοι, εισηγούμαστε επιπρόσθετα τον εμπλουτισμό της βιοποικιλότητας των περιοχών κοντά και εντός του δάσους με χρήση φυτών ανθεκτικών στη φωτιά (που αναβλασταίνουν) και τα οποία δεν είναι εύφλεκτα. Αυτά τα φυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και μετά από μια καταστροφική πυρκαγιά για εδαφοκάλυψη και αναδάσωση ώστε να αντιμετωπισθεί η ερημοποίηση.