Πώς θα σταματήσει η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από επιχειρήσεις

Αρκετές επιχειρήσεις βαρύνονται με πα­ραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιβαλλοντικές ζημιές μέσω των παγκόσμι­ων δραστηριοτήτων τους ή κατά τις αλυσί­δες εφοδιασμού τους.

Η βιομηχανία κλωστο­ϋφαντουργίας συγκαταλέγεται μεταξύ των επιχειρήσεων που είναι πιο εμφανώς συν­δεδεμένες με παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ιστορίες τρόμου για την εκ­μετάλλευση της εργασίας στις αναπτυσσόμε­νες χώρες αναδύονται τακτικά, εμπλέκοντας δημοφιλείς μάρκες όπως Zara της Ισπανίας και Adidas της Γερμανίας.

Η τραγωδία με την κατάρρευση του εργο­στασίου κλωστοϋφαντουργίας Rana Plaza, στην Μπαγκλαντές, στην οποία το 2013 έχα­σαν τη ζωή τους 1.138 εργαζόμενοι, είναι εμ­βληματική του πόνου και της δυστυχίας που μπορούν να προκαλέσουν οι επιχειρήσεις στο όνομα του κέρδους.

Η κλωστοϋφαντουργία δεν είναι όμως μόνη στο ντροπιαστικό αυτό μητρώο. Οι πα­ραβάτες προέρχονται από όλους τους τομείς. Η Ferrero International, με έδρα το Λου­ξεμβούργο, οι γνωστοί κατασκευαστές των γλυκών Ferrero Rocher και Nutella, προμη­θεύεται τις πρώτες ύλες της, το κακάο και τα φουντούκια, από φυτείες που απασχολούν παιδιά και μετανάστες εργαζόμενους που πληρώνονται κάτω από τον ελάχιστο μισθό.

Η γερμανική αγροτική επιχείρηση Bayer – Monsanto κατηγορήθηκε ότι δηλητηρίασε χιλιάδες στις αγροτικές κοινότητες της Βραζι­λίας με φυτοφάρμακα.

Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ παραδέχεται ότι τα θύματα εταιρικής κακοποίησης σπάνια βρίσκουν δικαιοσύνη, αφού η υφιστάμενη νομοθεσία είναι ανεπαρ­κής και συχνά παρατηρείται ελλιπής επιβολή.

Οι οργανώσεις που απαιτούν εδώ και και­ρό δεσμευτικούς κανόνες που θα αναγκάζουν τις επιχειρήσεις να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να προστατεύουν το περιβάλ­λον, έχουν πετύχει ένα μικρό βήμα μπροστά, αφού η ΕΕ προτίθεται τώρα να εισαγάγει την υποχρεωτική επιμέλεια αλυσίδας εφοδια­σμού για τις επιχειρήσεις.

Η αποτυχία της αυτορρύθμισης

Αρκετές επιχειρήσεις έχουν προωθήσει πρωτοβουλίες αυτορρύθμισης στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Οι μεγα­λύτερες εταιρείες του κόσμου καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια για την προβολή της στήριξης τους σε θέματα ανθρωπίνων δικαι­ωμάτων, το περιβάλλον και την ηθική.

Ωστόσο, πολύ συχνά, αυτά καταλήγουν σε ασκήσεις ξεπλύματος που καθυστερούν τη ρύθμιση και τη δικαιοσύνη. Η Shell, για παράδειγμα, κατηγορήθηκε για συνενοχή σε φόνο, βιασμό και βασανιστήρια, μεταξύ άλλων καταχρήσεων στις χώρες που δρα­στηριοποιείται. Η ίδια εταιρεία προβάλλει σε περίοπτη θέση στην ιστοσελίδα της τη «στή­ριξή» της στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ομοίως, τα Ηνωμένα Έθνη φιλοξενούν δύο εθελοντικές πρωτοβουλίες: Το Παγκό­σμιο Σύμφωνο του ΟΗΕ ενθαρρύνει τις εται­ρείες να υιοθετήσουν βιώσιμες και κοινωνικά υπεύθυνες πρακτικές, ενώ οι Κατευθυντήριες Αρχές του ΟΗΕ για τις Επιχειρήσεις και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα επικεντρώνονται στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ενώ οι πρωτοβουλίες αυτές βοηθούν την αναβάθ­μιση αυτών των ζητημάτων στη διεθνή σκη­νή, στην πραγματικότητα έχουν περιορισμέ­νο αντίκτυπο στην ουσιαστική διακοπή των παραβιάσεων ή τη λογοδοσία των δραστών.

Εταιρική ευθύνη

Πολλές οργανώσεις διεξάγουν εκστρατεία για μια δεσμευτική Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τις διεθνείς εταιρείες και το σε­βασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ αποτελούν τα κύρια εμπόδια στην προώθηση αυτής της πρωτοβουλίας.

Στην απουσία κυβερνητικής δράσης, οι λαϊκές κινητοποιήσεις κατάφεραν, κατά και­ρούς, να τερματίσουν τις εταιρικές καταχρή­σεις. Η γαλλική εταιρεία Veolia αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις δραστηριότητές της στο Ισραήλ μετά από συνεχή εκστρατεία. Ακτι­βιστές αποκάλυψαν τις επιχειρηματικές της συναλλαγές σε παράνομους ισραηλινούς οι­κισμούς, συμπεριλαμβανομένης της λειτουρ­γίας λεωφορείων αποκλειστικά για εποίκους. Η εικόνα της εταιρείας υπέστη ως αποτέλε­σμα σοβαρή ζημιά, με αποτέλεσμα η εταιρεία να χάσει άλλα προσοδοφόρα συμβόλαια.

Πρόσφατα, ολλανδικό δικαστήριο διέταξε τη Shell να καταβάλει αποζημίωση σε γεωρ­γούς της Νιγηρίας για τη μόλυνση της γης τους.

Όσο ενθαρρυντικές όμως και αν είναι οι επιτυχίες αυτές, παραμένουν λίγες.

Μια οδηγία της ΕΕ για την εταιρική δέ­ουσα επιμέλεια, αν και δεν είναι αρκετή, θα αναδείκνυε τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα περιβαλλοντικά εγκλήματα και την κακή διαχείριση από πλευράς αρκε­τών εταιρειών. Μέχρι πού θα μπορούσε να φτάσει μια οδηγία για τη λογοδοσία των εται­ρειών; Η «δέουσα επιμέλεια» θα απαλλάσσει στη συνέχεια τις εταιρείες από τυχόν ευθύ­νη; Θα έχουν τα θύματα πρόσβαση σε ένδικα μέσα στα δικαστήρια της ΕΕ;

Η Δεξιά εργάζεται σκληρά για να αμβλύνει την οδηγία εξαιρώντας ορισμένες εταιρείες και αποδυναμώνοντας τις διατάξεις περί ευ­θύνης τους, μετατρέποντάς την έτσι σε μια τυπικότητα με ασθενή εφαρμογή ή αποτελέ­σματα.

Η άποψη της Αριστεράς

Η Αριστερά πιστεύει ότι οι εταιρείες πρέπει να λογοδοτούν για τα εγκλήματά τους και τα θύματα πρέπει να έχουν πρόσβαση στη δικαι­οσύνη. Η ΕΕ πρέπει να σταματήσει να εμπο­δίζει μια δεσμευτική διεθνή συνθήκη.

Εν τω μεταξύ, μια οδηγία της ΕΕ για τη δέ­ουσα επιμέλεια πρέπει να είναι ευρεία ώστε να είναι αποτελεσματική, να εφαρμόζεται σε όλες τις πολυεθνικές με παρουσία στην ΕΕ και να καλύπτει ολόκληρη την αλυσίδα εφο­διασμού, όχι μόνο τους άμεσους προμηθευ­τές. Τα θύματα πρέπει να έχουν πρόσβαση στα δικαστήρια της ΕΕ, ώστε να μπορούν να μηνύσουν τις επιχειρήσεις για παραβιάσεις του περιβάλλοντος και των ανθρωπίνων δι­καιωμάτων που διαπράττονται στις χώρες τους.

Τέλος, οι παραβάτες πρέπει να αντιμετω­πίζουν κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένης της ποινικής ευθύνης και μεγάλων προστίμων, να αποκλείονται από τη λήψη δημόσιας χο­ρηγίας και να αποκλείεται η συμμετοχή τους σε δημόσιες προσφορές.

Η συμπρόεδρος της Ομάδας της Αριστεράς (GUE/NGL) στο Ευρωκοινοβούλιο, Manon Aubry, αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Χωρίς δημόσια εποπτεία, οι πολυεθνικές εταιρείες είναι εκτός ελέγχου. Το επιχειρη­ματικό μοντέλο τους, είτε πρόκειται για βιο­μηχανίες εξόρυξης, μεταποίησης ή κλωστο­ϋφαντουργίας, βασίζεται στη συστηματική παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην περιβαλλοντική επιβάρυνση στις αλυσί­δες εφοδιασμού.

Για όσο διάστημα η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη-μέλη της αρνούνται να επεκτείνουν την εταιρική ευθύνη στους ανθρώπους και το περιβάλλον στις αλυσίδες εφοδιασμού ή να παρέχουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη για τα θύματα, θα είναι συνένοχοι σε αυτήν την παγκόσμια εκμετάλλευση».