Τα Χριστούγεννα είναι η μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του χριστιανισμού, ανεξαρτήτως δόγματος ή ομολογίας κι αν αυτά γιορτάζονται σε διαφορετικές ημερομηνίες λόγω των ημερολογιακών κι άλλων διαφορών που έχουν μεταξύ τους οι χριστιανοί.
Για τον χριστιανισμό αυτή η μέρα είναι καθοριστική αφού θεωρείται ότι ενσαρκώθηκε ο Υιός και Λόγος του Θεού, ενανθρωπίστηκε και έφερε σε απευθείας επαφή την ανθρωπότητα με το θέλημα αυτού που ο χριστιανισμός θεωρεί ως δημιουργού των πάντων «ορατών τε πάντων και αοράτων…», σύμφωνα με το «Σύμβολο της Πίστεως», αλλά και τους λόγους των χριστιανών Πατέρων.[1]
Η Βίβλος δεν αναγνωρίζει γενέθλια
Ίσως λίγοι γνωρίζουν ότι η Αγία Γραφή δεν αναγνωρίζει την μέρα της γέννησης κάποιου αλλά τη μέρα του θανάτου του. μάλιστα ο Ιησούς καλεί του μαθητές του να τηρούν την ανάμνηση του θανάτου του[2].
Την ίδια στάση είχαν και προηγουμένως και οι Ιουδαίοι που απέρριπταν τον εορτασμό των γενεθλίων διότι θεωρούσαν ότι ήταν παγανιστική συνήθεια.
Ο χριστιανισμός ως εβραϊκή θρησκεία ακολούθησε αυτή την πορεία κατά τους δύο πρώτους αιώνες.[3]
«Επειδή θεωρήθηκε ότι 6 Ιανουαρίου πλάσθηκε ο Αδάμ, ο πρώτος άνθρωπος. Από τον 4ο αιώνα και μετά, ως ημερομηνία εορτασμού των Χριστουγέννων καθιερώθηκε η 25η Δεκεμβρίου, ημερομηνία που είχε αναφορά και στην γιορτή του αήττητου ήλιου την οποία είτε η Εκκλησία ήθελε να επικαλύψει είτε να τελεί τις ιερές συνάξεις της σε περίοδο που οι ειδωλολάτρες ήσαν απασχολημένοι με τις δικές τους συνάξεις) και στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου».[4]
Μάλιστα, κατά τον 3ο αιώνα, ο Ωριγένης πίστευε ότι ήταν φαύλος όποιος αγαπούσε την ημέρα των γενεθλίων του, προσθέτοντας ότι σε καμιά γραφή δεν υπάρχει αναφορά σε γενέθλια.[5]
O George Douglas[6] αναφέρει σχετικά: “Η ημέρα δεν ήταν μία από τις αρχαίες γιορτές της Χριστιανικής Εκκλησίας. Στην πραγματικότητα η τήρηση των γενεθλίων καταδικάζονταν σαν ένα ειδωλολατρικό έθιμο απεχθές σε Χριστιανούς”.
Έτσι οι πρώτοι πιστοί αναγνώριζαν, πως η τήρηση των γενεθλίων δεν ήταν μία βιβλική πρακτική. Σε όλα τα περιστατικά, όπου αναφέρεται η τήρηση γενεθλίων στις Γραφές, κάποιος πέθανε:
- Ο αρτοποιός κρεμάστηκε κατά τη γιορτή γενεθλίων του Φαραώ στη Γένεση 40ο κεφάλαιο.
- Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής αποκεφαλίστηκε κατά τη γιορτή γενεθλίων του Ηρώδη στον Ματθαίο 14: 6-10.
Συνεορτασμός Χριστουγέννων και Θεοφανίων
Ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός[7] χαρακτηρίζει τη γιορτή της γέννησης ως «αρχαιότατη» γιορτή που «συνεορταζόταν μέχρι την 4η εκατονταετία, και ονομαζόταν Επιφάνεια, την 6η Ιανουαρίου μετά τη γιορτή του βαπτίσματος». Αναφέρει επίσης ότι «Πρώτος κάνει μνεία της γιορτής ο Κλήμης Αλεξανδρεύς».[8]
Όταν ο Γρηγόριος αναφέρεται στην αρχαιότητα, αναφέρεται στον 3ο αιώνα μ.Χ., δηλαδή ένα αιώνα προηγουμένως.[9]
Συνεπώς παρατηρούμε ότι αρχικά η πρώτη Εκκλησία δεν αναγνώριζε τη γενέθλια ημέρα του Ιησού και αργότερα καθιέρωσε την 6η Ιανουαρίου ως ημέρα γέννησης του Ιησού.
Γιατί Δεκέμβριο;
Τελικά επικράτησε να γιορτάζονται τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου. Κι αυτό δεν αποφασίστηκε τυχαία.
Ο χριστιανισμός ήθελε να επιβληθεί και να κυριαρχήσει επί της υφιστάμενης πολυθεϊστικής θρησκείας του ρωμαϊκού κόσμου. Ως υπεύθυνος του ορισμού της 25ης Δεκεμβρίου παρουσιάζεται ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο οποίος το 386 παρότρυνε την εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου.
Η 25η Δεκεμβρίου ήταν μεγάλη μέρα για τον πολυθεϊσμό και έπρεπε να κτυπηθεί. Γιορταζόταν η μέρα της γέννησης του «Ακατανίκητου Ήλιου». Έτσι οι χριστιανοί αντικατέστησαν την ημέρα της γέννησης του Ήλιου με τη γέννηση του Ιησού, δίνοντάς της το δικό τους, χριστιανικό περίβλημα.
Σημαντικός ήταν και ο ρόλος του αυτοκράτορα (Μέγα) Κωνσταντίνου ο οποίος ως ηλιολάτρης που ήταν, βοήθησε στον παραμερισμό των αντιδράσεων και των αντιρρήσεων όσον αφορά τον εορτασμό των γενεθλίων του Χριστού-Θεού, κατά το πρότυπο του εορτασμού των γενεθλίων του θεού Ήλιου στις 25 Δεκεμβρίου.[10]
Αρκετοί ιστορικοί πιστεύουν ότι βοήθησε και το γεγονός ότι οι περισσότεροι χριστιανοί εκτός Παλαιστίνης δεν ήταν Ιουδαίοι και δεν είχαν τις εβραϊκές αντιλήψεις περί γενεθλίων. Και επειδή ήταν εξοικειωμένοι με τη γιορτή της γέννησης του Ήλιου, δεν έφεραν ιδιαίτερες αντιρρήσεις στην αλλαγή.[11]
Η χρονική καθιέρωση των γιορτών
Χρονολογικά οι γιορτές που γνωρίζουμε σήμερα άρχισαν να καθιερώνονται περίπου τρεις αιώνες μετά την ίδρυση της πρώτης Εκκλησίας.Οι πρώτες γιορτές που καθιερώθηκαν ήταν ο ευαγγελισμός της Θεοτόκου και η γέννηση του Χριστού.
Οι ιστορικές πηγές υποδεικνύουν ότι ο εορτασμός των Χριστουγέννων άρχισε να τηρείται στη Ρώμη γύρω στο 335[12], αν και κάποιοι ερευνητές βασιζόμενοι σε αρχαίους ύμνους με χριστουγεννιάτικη θεματολογία θεωρούν ότι τα πρώτα βήματα που οδήγησαν στον εορτασμό αυτό έγιναν μέσα στον 3ο αιώνα[13].
Η παράδοση θεωρεί ότι η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή των Χριστουγέννων εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο στην Καισάρεια της Καππαδοκίας το έτος 376 μ.Χ.[14]
Ο δε διαχωρισμός των Χριστουγέννων από τα Θεοφάνια έγινε επί Πάπα Ιουλίου Α’ (336-332).
Ο συμβολισμός της γέννησης
Οι αρχαίοι λαοί είχαν θεοποιήσει τον Ήλιο. Το χειμερινό Ηλιοστάσιο 22-25 Δεκεμβρίου σημαίνει την αρχή του χειμώνα, και ο αρχίζει βαθμιαία να αυξάνει η ημέρα έως ότου εξισωθεί με την νύχτα, κατά την Ισημερία τον Μάρτιο.
Τότε ο Ήλιος νικά το σκοτάδι, και έρχεται η άνοιξη η εποχή της αναγέννησης για την φύση.
- Οι Αιγύπτιοι στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την γέννηση του θεού-ήλιου Όσιρι.
- Το ίδιο και οι Βαβυλώνιοι, και οι Φοίνικες που ονόμαζαν το θεό-ήλιο Βαάλ .
- Οι Πέρσες λάτρευαν τη γέννηση του Αήττητου ήλιου και θεού Μίθρα Βασιλιά.
- Οι Βραχμάνοι γιόρταζαν την γέννηση του βασιλιά του κόσμου.
- Οι αρχαίοι Έλληνες κατά την χειμερινή τροπή του ήλιου γιόρταζαν την γέννηση του Διονύσου.
Ο Διόνυσος ήταν ο καλός «Ποιμήν», του οποίου οι ιερείς κρατούν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρι. Ανάλογη εικόνα δημιουργήθηκε και για τον Ιησού που όχι μόνο παρουσιάζεται αλλά αναπαρίσταται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο όπως και ο Διόνυσος.
Κυρίως όμως η γιορτές αυτές είχαν ταυτιστεί με τον Φωτοφόρο θεό Απόλλωνα.
Στη Ρώμη γιορτάζονταν τα Σατουρνάλια, προς τιμήν του Κρόνου.
Από αυτές τις γιορτές έχουν την πηγή τους τα περισσότερα έθιμα των Χριστουγέννων όπως τα κάλαντα, η ανταλλαγή δώρων, οι στολισμοί, το Χριστουγεννιάτικο δέντρο και άλλα.
Τέλος, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι η ιστορία της γέννησης του Ιησού όπως και η εικονογράφηση της, μοιάζει με τις γεννήσεις άλλων θεών, ιδιαίτερα του Διόνυσου.
[1] Γρηγορίου Ναζιανζηνού, Λόγος ΛΗ’.
[2] «Και λαβὼν άρτον εχαριστήσας έκλασε και έδωκεν αυτοίς λέγων· τούτο έστι το σώμα μου το υπὲρ υμών διδόμενον· τούτο ποιείτε εις την εμὴν ανάμνησιν», είπε ο Ιησούς κατά τη διάρκεια Μυστικού Δείπνου. Λουκ. 22:19, 20.
Επίσης, «Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι για δύο αιώνες μετά τον θάνατο του Χριστού, κανένας δεν γνώριζε —και λίγοι νοιάζονταν— για το πότε ακριβώς γεννήθηκε. Τα γενέθλια θεωρούνταν ασήμαντα· η ημέρα του θανάτου ήταν η σημαντική. Εκτός αυτού, ο Χριστός ήταν θεϊκός και η σημασία της σαρκικής του γέννησης σκόπιμα υποβιβαζόταν. Στην πραγματικότητα, η Εκκλησία έφτασε έως του σημείου να διακηρύξει ότι ήταν αμαρτία το να σκοπεύει κάποιος να τηρήσει τα γενέθλια του Χριστού “σαν να ήταν Εκείνος ο Βασιλιάς Φαραώ”». Sacred Origins of Profound Things: The Stories Behind the Rites and Rituals of the World’s Religions, Charles Panati, 1996, Penguin publications, σελ. 216.
[3] The Making of the Modern Christmas, J.M. Golby, 2000: «Οι πρώτοι Χριστιανοί δεν γιόρταζαν τη γέννηση του Χριστού. Τα ίδια τα γενέθλια σχετίζονταν με παγανιστικές συνήθειες· τα Ευαγγέλια δεν αναφέρουν τίποτα σχετικά με την πραγματική ημερομηνία της γέννησης του Χριστού». Επίσης, David L. Jeffrey, A Dictionary of Biblical Tradition in English Literature, Grand Rapids, Mich.: W.B. Eerdmans, 1992, λήμμα: Χριστούγεννα, The Christian Book of Why, John C. Mccollister, 2000, σελ. 205 κ.α.
Οκτώβριος 2005, Μητροπολίτης Σύρου Δωρόθεος ο Β’)
[4] «Ιησούς Χριστός)», Έκδοσις Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου.
[5] Ωριγένη, Εις το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον Εξηγητικών 10.22.
[6] George Douglas «The American Book of Days».
[7] Γεννήθηκε το 329μ.Χ και πέθανε το 390 μ.Χ.
[8] “Χριστούγεννα”, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), τόμ. 12, στ. 351.
[9]New Schaff-Herzog Εγκυκλοπαίδεια της θρησκευτικής γνώσης, Τόμ. XII, σ. 490, λέξη «Yuletide».
[10]Hans Förster, Die Anfänge von Weihnachten und Epiphanias (Οι αρχές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων), 2007.
[11] Η Προέλευση των Χριστουγέννων, Joseph F. Kelly, 2004, σ. 53.
[12] Β. Στεφανίδη, Εκκλησιαστική Ιστορία, εκδ. Παπαδημητρίου, 1959, σελ. 313.
[13] Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α’, Αθήνα, 2000, έκδ. 4η, σελ. 474.
[14] Β. Στεφανίδη, Εκκλησιαστική Ιστορία, 1959, σελ. 778.
Aκολουθήστε μας στο Google News
Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy
