Η προσπάθεια του Γρίβα για ανατροπή του Μακαρίου κατά τη μεταβατική περίοδο (2)

Η περίπτωση της πρώτης μεγάλης, δημόσιας σύγκρουσης μεταξύ Μακαρίου και Γρίβα δεν είναι και τόσο γνωστή στον κόσμο της Κύπρου.

Του Μιχάλη Μιχαήλ / Μέρος 2ο

Ακόμα κι αυτή που έζησαν την περίοδο δεν την θυμούνται σε όλη την έκτασή της. Από την άλλη, πολλοί ιστορικοί, ερευνητές και μελετητές αποφεύγουν να αναφέρονται σε αυτήν ή κάνουν μια απλή αναφορά χωρίς να δίνουν περισσότερες λεπτομέρειες. Ωστόσο υπάρχουν πολλά δημοσιεύματα της εποχής που αναφέρονται σε αυτή τη σύγκρουση, που έφτασε μέχρι σημείου σχεδιασμού από τον Γρίβα της ανατροπής του Μακαρίου, ακόμα από τη μεταβατική περίοδο, πριν ακόμα από τις πρώτες προεδρικές εκλογές.

Αντλούμε λοιπόν πληροφορίες από τον Τύπο της εποχής, το βιβλίο του Άντρου Παυλίδη «Μακάριος» (τ.1ος), το βιβλίο του Σπύρου Παπαγεωργίου «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν» (τ.1ος), το βιβλίο του Μακάριου Δρουσιώτη «ΕΟΚΑ η σκοτεινή όψη» και το βιβλίο του Γλαύκου Κληρίδη «Η κατάθεσή μου».

Στο πρώτο μέρος είδαμε ότι αμέσως μετά το «παύσατε πυρ» του Γρίβα και για ένα σύντομο χρονικό διάστημα οι σχέσεις μεταξύ των δύο ηγετών ήταν αγαστές. Αυτό όμως δεν κράτησε για πολύ. Είναι επίσης αξιοσημείωτο πως ενώ δεν είχαν ακόμα διεξαχθεί οι προεδρικές εκλογές, θεωρείτο σίγουρο ότι ο Μακάριος θα ήταν ο πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και του ανατέθηκε η ευθύνη να διορίσει το πρώτο μεταβατικό Υπουργικό Συμβούλιο.

Βέβαια, ένας άλλος λόγος που ανατέθηκε στον Μακάριο η πρώτη μεταβατική κυβέρνηση ήταν διότι, ως Αρχιεπίσκοπος, θεωρείτο ο επικεφαλής και ο εκφραστής της ορθόδοξης χριστιανικής κοινότητας στην Κύπρο, των Ε/ κυπρίων όπως επικράτησε να λέγεται.

Κάτι ανάλογο ίσχυε και για τους μουσουλμάνους της Κύπρου, όπου επικεφαλής τους θεωρείτο ο Φαζίλ Κιουτσούκ, που τη συγκεκριμένη περίοδο θεωρείτο ο αντιπρόεδρος της Κύπρου, βάσει του νέου συντάγματος που θα ίσχυε στο εξής στην Κύπρο.

Σχηματίζεται το πολιτικό σκηνικό

Ενόψει των πρώτων προεδρικών εκλογών άρχισαν να σχηματίζονται οι συμμαχίες για την εκλογική μάχη που θα ακολουθούσε. Γύρω από τον Μακάριο συνασπίστηκαν οι δυνάμεις που προέρχονταν από τους κύκλους της Εκκλησίας, πλην της μητρόπολης Κερύνειας που με επικεφαλής τον μητροπολίτη Κυπριανό και ακραίων στοιχείων της ΕΟΚΑ (αναφορά θα γίνει λίγο πιο κάτω).

Επίσης, γύρω από τον Μακάριο συνασπίστηκε και ο κύριος όγκος των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, συγκεντρωμένων κυρίως γύρω από τρεις προσωπικότητες, τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, τον Τάσσο Παπαδόπουλο και τον Αντώνη Γεωργιάδη, οι οποίοι πήραν θέση υπουργού στη μεταβατική κυβέρνηση.

Το ΑΚΕΛ εναντίον του Μακαρίου

Απέναντι στον Μακάριο βρισκόταν ως κύρια δύναμη το ΑΚΕΛ, το οποίο ήταν αντίθετο στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου και θεωρούσε τον Μακάριο ως αντιδραστικό στοιχείο για μια σειρά λόγους που κατέγραψε σε φυλλάδιο που εξέδωσε την περίοδο εκείνη με τον τίτλο «Μαύρο στον Μακάριο», απαριθμώντας 15 λόγους που ξεκινούσαν με τη λέξη «Γιατί».

Ανάμεσα στους λόγους που αναφέρονταν ήταν γιατί υπέγραψε τις συμφωνίες χωρίς την έγκριση του λαού, γιατί επανέφερε (με τις συμφωνίες) την Τουρκία στην Κύπρο και ενταφίασε την ένωση, γιατί από αρχιερέας μεταμορφώθηκε σε κομματάρχη.

Το ΑΚΕΛ κατηγορούσε επίσης τον Μακάριο ότι στο όνομά του «διαπράττονται ακατανόμαστα αίσχη», ότι καταστρέφει την παιδεία μετατρέποντας τα σχολεία σε προεκλογικά κομματικά όργανα. Τον κατηγορούσε επίσης ότι αρνείτο να δώσει γη στους αγρότες και την κατοχύρωση των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων.

Επίσης, ότι «μας έδεσε σε καταστροφικές στρατιωτικές συμμαχίες», εννοώντας τις συνθήκες Συμμαχίας και Εγγυήσεων και ότι «αρνείται φιλικές σχέσεις με όλα τα κράτη του κόσμου», υπονοώντας τις χώρες του τότε σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Στις κατηγορίες περιλαμβανόταν και η βαριά κατηγορία ότι ο Μακάριος οδηγούσε τον τόπο σε μια φασιστική δικτατορία.

Μερίδα της ΕΟΚΑ εναντίον του Μακαρίου

Εκτός από το ΑΚΕΛ, εναντίον του Μακαρίου τάχθηκε και μια ομάδα της άκρας δεξιάς, όπως την κατονομάζει ο Γλ. Κληρίδης , έτοιμη ν’ αντιταχθεί στην εκλογή του Μακαρίου. Και είχε δίκαιο ο Γλ. Κληρίδης, αφού λίγο αργότερα αυτή η ομάδα θα αποτελούσε την αιχμή του δόρατος της ακροδεξιάς στην Κύπρο, θα υποστήριζε στη συνέχεια και τη χούντα των Αθηνών και θα αποτελούσε τον κύριο όγκο της ΕΟΚΑ Β’ που θα ίδρυε ο Γρίβας.

Ο Γλ. Κληρίδης καταγράφει ότι «Η ομάδα αυτή σημείο αναφοράς είχε τον επίσκοπο της Κυρηνείας. Είχε αντιρρήσεις για την εκλογή του Μακαρίου στο αξίωμα του Αρχιεπισκόπου επειδή θεωρούσε τον επίσκοπο της Κυρηνείας αξιότερη προσωπικότητα γι’ αυτή τη θέση. Όταν ο Μακάριος υπέγραψε τις συμφωνίες, η ομάδα αυτή πίστεψε ότι απέτυχε ως εθνάρχης, ότι πρόδωσε τον ιερό σκοπό της Ένωσης δεχόμενος την ανεξαρτησία ως λύση κι ότι με την αποδοχή της στρατιωτικής παρουσίας της Τουρκίας στην Κύπρο και του δικαιώματος μονομερούς επεμβάσεως είχε φράξει διά παντός το δρόμο για την Ένωση.

Κινητήρια δύναμη αυτής της ομάδας ήταν ο γραμματέας της επισκοπής της Κυρηνείας Πολύκαρπος Ιωαννίδης, ένας σκληροπυρηνικός ενωτικός, αντικομμουνιστής, αντιανεξαρτησιακός, αντιμακαριακός και φιλογριβικός. Ήταν ένας άνθρωπος με ισχυρές πεποιθήσεις, ο οποίος είχε μεγάλη επιρροή στον επίσκοπο της Κυρηνείας και την ομάδα της Κυρηνείας».

Αξίζει να σημειωθεί ότι 14 χρόνια μετά, το 1973, ο Κυπριανός θα ήταν από τους πρωταγωνιστές, μαζί με τους Κιτίου Άνθιμο και Πάφου Γεννάδιο, στο εκκλησιαστικό πραξικόπημα, όπως επικράτησε να λέγεται, εναντίον του Μακαρίου. Το όνομα του Κυπριανού θα εμπλακεί, λίγο μετά τη γνωστοποίηση των υποψηφιοτήτων στις πρώτες προεδρικές εκλογές, με την πρώτη προσπάθεια αντικατάστασης του Μακαρίου.

Αψιμαχίες Κυπριανού και Ευάγγελου Αβέρωφ

Ο Μητροπολίτης Κυπριανός επιτέθηκε στον Μακάριο με μήνυμά του που απέστειλε στη Βουλή των Ελλήνων στις 25 του Φεβρουαρίου 1959, στο οποίο ανέφερε ότι:

«Η Κύπρος εγεννήθη και παρέμεινε Ελληνική μέχρι σήμερον» και ότι μετά από έναν τετράχρονο σκληρό αγώνα για την ένωση «φρικιώσα νικήτρια δε επί του πεδίου της μάχης, είδε να καθίσταται –παρά πάσαν αρχήν και δικαίου και ηθικής– και νέος κυρίαρχος, η Τουρκία, να υποτάσσεται δε ο όγκος του ελληνικού πληθυσμού της εις την ελαχίστην τουρκικήν μειονότητα του 18%, από την θέλησιν της οποίας θα εξαρτάται απολύτως και εσαεί το μέλλον του».

Συνέχιζε δε αναφέροντας ότι συνεπεία τούτων «είναι απαγορευμένη πάσα δραστηριότης δυναμένη να ευνοήση αμέσως ή εμμέσως την Ένωσιν», και πως θα δημιουργηθεί «ανάπτυξις δραστηριότητος προς δημιουργίαν “Κυπριακού πατριωτισμού”, με στόχον διαρκή και μοναδικόν τον αφελληνισμόν της νήσου…».

Κάνοντας μια προβολή στο σήμερα, διαπιστώνει κάποιος πως η εθνικιστική και ακροδεξιά αντίληψη στην Κύπρο έχει ως μόνιμη επωδό τον ανθελληνισμό όσων διαφωνούν μαζί της, θεωρώντας η ίδια ότι κατέχει την απόλυτη αντίληψη για το τι είναι ελληνικό και τι προστατεύει τον ελληνισμό στην Κύπρο.

Και το αξιοσημείωτο είναι ότι όσες φορές επιχείρησε να «σώσει» τον ελληνισμό στην Κύπρο, το εγχείρημα κατέληγε σε τραγωδίες, όπως αυτή του 1974. Οι αναφορές του Κυπριανού προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του Yπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελου Αβέρωφ, ο οποίος χαρακτηρίζοντας τον Κυπριανό ως Μητροπολίτη μιας μικρής ενοριακής Μητρόπολης, «όστις άλλοτε ζωηρώς απεδοκίμασε την ΕΟΚΑ», τόνισε ότι δεν έχει ούτε το κύρος ούτε την αρμοδιότητα για να ερμηνεύσει τη γνώμη ολοκλήρου του Έθνους και τη γνώμη της Κύπρου.

Ο ρόλος του Θεμιστοκλή Δέρβη

Απέναντι στον Μακάριο βρέθηκε και μια τρίτη ομάδα με επικεφαλής τον δήμαρχο της Λευκωσίας, Θεμιστοκλή Δέρβη. Σημειώνεται ότι στο Λονδίνο ο Δέρβης είχε υποδείξει στοn Μακάριο να υπογράψει τις συμφωνίες, αλλά όταν επέστρεψε στην Κύπρο στράφηκε εναντίον του Μακαρίου κατηγορώντας τον για την υπογραφή των συμφωνιών.

Είναι χαρακτηριστικό το ότι ο είρωνας Δέρβης, όταν ο Μακάριος ανακοίνωσε το Υπουργικό Συμβούλιό του, με νέους πολιτικούς μόνο, το αποκάλεσε παιδική χορωδία κι άρχισε τις επικρίσεις του για την υπογραφή των συμφωνιών. Υπήρχε τέλος και μια ομάδα πρώην τομεαρχών της ΕΟΚΑ, οι οποίοι, κατά τον Γλ. Κληρίδη, «είχαν μείνει στα κρύα του λουτρού επειδή ήταν γνωστή η αφοσίωσή τους στο Γρίβα κι η δυσαρέσκειά τους για τις συμφωνίες. Οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται, αλλά χρειαζόταν και μια προσωπικότητα αποδεκτή απ’ όλους για να ηγηθεί. Χρειαζόταν όμως κι ένας κοινός στόχος. Ο κοινός στόχος βρέθηκε με κάποια δυσκολία. Ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής ήταν η αντίθεση όλων τους στις συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Στην πραγματικότητα όμως, ακόμα και στον ελάχιστο αυτό κοινό παρονομαστή είχαν τις διαφορές τους».

Αυτό ήταν σε γενικές γραμμές το σκηνικό που διαμορφώθηκε παραμονές των πρώτων προεδρικών εκλογών. Μέχρι τις εκλογές όμως συνέβησαν πολλά, στα οποία θα αναφερθούμε στα επόμενα σημειώματά μας.