Η προσπάθεια του Γρίβα για ανατροπή του Μακαρίου κατά τη μεταβατική περίοδο – Μέρος 1ο

Η προσπάθεια του Γρίβα για ανατροπή του Μακαρίου κατά τη μεταβατική περίοδο

Η πρώτη δημόσια σύγκρουση Μακαρίου – Γρίβα

 

Του Μιχάλη Μιχαήλ

 

Μέρος 1^ο

 

Στο σημείωμα του περασμένου Σαββάτου δώσαμε επιγραμματικά κάποια στοιχεία που αφορούσαν την προσπάθεια του Γρίβα να ανατρέψει τον Μακάριο, πριν ακόμα από τις πρώτες προεδρικές εκλογές του Δεκεμβρίου του 1959. Επρόκειτο ουσιαστικά για μεταφορά των όσων περιλαμβάνει στο βιβλίο του «Μακάριος Πορεία δια πυρός και σιδήρου», ο Σπύρος Παπαγεωργίου, στενός συνεργάτης του Γεώργιου Γρίβα, θεωρητικός της ΕΟΚΑ Β και ο οποίος διορίστηκε ως «διευθυντής» του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών κατά την περίοδο του πραξικοπήματος της χούντας και της ΕΟΚΑ Β.

 

Από τις συζητήσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ύστερα από τη δημοσίευση του σχετικού σημειώματος, προέκυψε η ανάγκη για την παράθεση περισσότερων στοιχείων.

Σήμερα κάποιοι προσπαθούν να αμφισβητήσουν ότι υπήρξε μια τέτοια διαμάχη, νομίζοντας πως όσα αναδημοσιεύσαμε είναι τα μόνα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν. Άλλοι, ιδιαίτερα νεότερων ηλικιών, εκπλήττονται διότι δεν έχουν ξανακούσει για κάτι για το θέμα αυτό. Γι’ αυτό και στο προηγούμενο σημείωμα αναφέραμε ότι πρόκειται ουσιαστικά για ένα άγνωστο γεγονός για τον περισσότερο κόσμο.

 

Μικρές ή μεγάλες αναφορές υπάρχουν σε διάφορα βιβλία. Εμείς θα χρησιμοποιήσουμε ως πηγές το δίτομο έργο του Άντρου Παυλίδη «Μακάριος» (τ.1^ος), το βιβλίο του Σπύρου Παπαγεωργίου «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν» (τ.1^ος), το βιβλίο του Μακάριου Δρουσιώτη «ΕΟΚΑ η σκοτεινή όψη» και το βιβλίο του Γλαύκου Κληρίδη «Η κατάθεση μου» στο οποίο γίνεται μια σχετική αναφορά. Επίσης, πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλές αναφορές για τη διαμάχη Μακαρίου και Γρίβα υπάρχουν στις εφημερίδες της εποχής.

 

Για να γίνει κατανοητό το τι ακριβώς συνέβη, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

 

Η χρονική στιγμή

Βρισκόμαστε στη μεταβατική περίοδο, δηλαδή την περίοδο όπου η εξουσία ετοιμάζεται να παραδοθεί στους Κύπριους αφού με την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου η Κύπρος μετατρεπόταν από βρετανική αποικία σε ανεξάρτητο κράτος. Οι προεδρικές εκλογές ορίστηκαν για τις 13 Δεκεμβρίου 1959.

Έτσι, πριν την διεξαγωγή των πρώτων προεδρικών εκλογών του νέου κράτους, έπρεπε να προετοιμαστεί το έδαφος για τη μεταβίβαση της εξουσίας μέσω επιτροπών που προνοούσαν οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Στο διάστημα που μεσολάβησε από την ημέρα της υπογραφής των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου (19 Φεβρουαρίου 1959) έως τις 16 Αυγούστου 1960 που η Κύπρος ανακηρύχθηκε επίσημα ανεξάρτητο κράτος, την ευθύνη της διακυβέρνησης κράτησε ο Άγγλος κυβερνήτης σερ Χιου Φουτ[1]. Με βάση τις συμφωνίες και για να καταστεί δυνατή η μεταβίβαση της εξουσίας στην Κυπριακή Δημοκρατία εγκαθιδρύθηκε μεταβατική επιτροπή, που είχε ως στόχο να καταρτίσει σχέδια προσαρμογής και αναδιοργάνωσης της κυβερνητικής μηχανής για τη μεταβίβαση της εξουσίας στην ανεξάρτητη Κυπριακή Δημοκρατία.

Η μεταβατική επιτροπή αποτελείτο από τον κυβερνήτη, τους ηγέτες της ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής κοινότητας και άλλους Έλληνες και Τούρκους της Κύπρου.

Η μεταβατική επιτροπή σχηματίστηκε στις 2 Απριλίου 1959 και είχε θέση προσωρινής κυβέρνησης.

Απαρτιζόταν από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ΄ (πρόεδρος) και τον Φαζίλ Κιουτσούκ (αντιπρόεδρος) και δέκα υπουργούς (7 Ελληνοκύπριους και 3 Τουρκοκύπριους). Τα μέλη της επιτροπής είχαν συμβουλευτική μόνο ψήφο, μετείχαν όμως στη λήψη αποφάσεων για τις διευθετήσεις για τη μεταβίβαση της διακυβέρνησης του νησιού.

 

Ο Γρίβας καλεί σε ενότητα, ομοψυχία και στήριξη στον Μακάριο

Όταν υπογράφηκαν οι συμφωνίες για την ανεξαρτησία στις 18 Φεβρουαρίου 1959 στο Λονδίνο, λίγες μέρες αργότερα, στις 9 Μαρτίου, ο στρατιωτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ Γεώργιος Γρίβας-Διγενής εξέδιδε την τελευταία προκήρυξη του προς τον κυπριακό λαό, ως αρχηγός της ΕΟΚΑ.

 

Σ’ εκείνη την προκήρυξη έγραφε μεταξύ άλλων ότι:

«Ήδη κατόπιν της μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδος και Τουρκίας συμφωνίας της Ζυρίχης, η οποία επεκυρώθη εν Λονδίνω και υπό του Εθνάρχου Μακαρίου, είμαι υποχρεωμένος ΝΑ ΔΙΑΤΑΞΩ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΑΥΣΙΝ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ»[2].

 

Τόνιζε επίσης τα εξής αξιοσημείωτα:

«Εκείνος ο οποίος δεν θα εδέχετο την συμφωνίαν και θα  συνέχιζε τον αγώνα, θα ΕΔΙΧΑΖΕ όχι μόνον τον Κυπριακόν λαόν, αλλά πιθανώς και ολόκληρον το έθνος, τα δε αποτελέσματα του εθνικού διχασμού θα ήσαν απείρως καταστρεπτικώτερα από τα τοιαύτα, τα  οποία τινές νομίζουν, ότι θα επιφέρη η δοθείσα λύσις (συμβιβασμού, η οποία ασφαλώς δεν ικανοποιεί τους πόθους μας).

Το κατ’ εμέ, είναι προτιμωτέρα η λύσις αυτή, έστω και εάν δεν είναι εκείνη, που αναμέναμεν και η οποία θα ικανοποιεί τους πόθους μας, παρά ο εθνικός διχασμός, γιατί σ’ ένα τέτοιο διχασμό, ΘΑ ΤΑ ΧΑΣΩΜΕΝ ΟΛΑ.

Αντί του πολεμικού παιάνος, θα σημάνω σήμερον ΟΜΟΝΟΙΑΝ, ΕΝΟΤΗΤΑ, ΑΓΑΠΗΝ ίνα επί των ερειπίων και της τέφρας της απαστραπτούσης από δόξαν και εθνικόν μεγαλείον Κυπριακής εποποιΐας ανοικοδομήσετε το νέον  οικοδόμημα της νεαράς Δημοκρατίας.

Εις τους πρωτεργάτας αυτής εναπόκειται ήδη να την οδηγήσουν εις την οδόν της ευημερίας και της προόδου».

 

Έγραφε και τα εξίσου σημαντικά ο Γρίβας, όσον αφορά το τι θα έπραττε ο ίδιος:

«Όσον αφορά εμέ, αποφασισμένος να μην αναμιχθώ εις την πολιτικήν και την δημόσιαν ζωήν, τόσον εν Κύπρω όσον και εν Ελλάδι, θα παρακολουθώ με αγωνίαν εκ του μακρόθεν τα βήματα της πολυβασανισμένης και αιματοβρέκτου Πατρίδος και θα συμμερίζωμαι μαζί σας την χαράν και τον πόνον σας (και εις την οποίαν, παρά τας προσπαθείας μου, η πολιτική δεν κατόρθωσε να δώση εις το ακέραιον εκείνο, που επεθύμουν, ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΚΑΙ ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ ΤΗΣ.)»

 

Σημείωνε επίσης ότι:

«Η Κύπρος είναι πολύ μικρά εις έκτασιν δια να επιτελέσω μόνος έργον μεγαλύτερον εναντίον μιας  πανισχύρου αυτοκρατορίας.

Έχω την συνείδησιν ήσυχον, ότι έπραξα  το καθήκον μου. Έργον της πολιτικής ήτο να εκμεταλλευθή τους επικούς αγώνας του Κυπριακού Λαού… και αύτη τους εξεμεταλλεύθη όπως ηδυνήθη ή όπως  ενόμισε καλύτερον.

ΝΥΝ ΟΦΕΙΛΩΜΕΝ ΝΑ ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΩΜΕΝ.

Συσπειρωθείτε ΟΛΟΙ, ΗΝΩΜΕΝΟΙ πέριξ του ΕΘΝΑΡΧΟΥ, ο οποίος αποτελεί σήμερον σύμβολον ΕΝΟΤΗΤΟΣ και ΙΣΧΥΟΣ και βοηθήσατε  τούτον εις το δύσκολον έργον του.

Αύτη είναι η  επιθυμία μου, προς την οποίαν καλώ πάντας  να  συμμορφωθούν».

 

Ξεκάθαρες και σωστές οι επισημάνσεις του Γρίβα, παρότι είχε ενδοιασμούς σε ότι αφορά τις πρόνοιες των συμφωνιών που ανακήρυσσαν την Κύπρο σε ανεξάρτητο κράτος.

Γρίβας: Ο διχασμός θα είναι η καταστροφή της Κύπρου…

Όπως σημειώνει ο Σπύρος Παπαγεωργίου, κατά τη λήξη του αγώνα της ΕΟΚΑ, ο Διγενής σκεφτόταν το ενδεχόμενο ενός «αδελφοκτόνου διχασμού» μεταξύ των Κυπρίων, ο οποίος πάντως δεν φαινόταν εκείνη την στιγμήν να διαγράφεται.

Σε διαταγή του προς του τομεάρχες την ίδια περίοδο έγραφε μεταξύ άλλων:

«Εξορκίζω τους πάντας: Μακράν ο αδελφοκτόνος διχασμός. Θα είναι η καταστροφή της Κύπρου. Έζησα τοιούτον εν Ελλάδι από του 1914 με τα καταστρεπτικά αποτελέσματά του: Μικρασιατική καταστροφή, εγκατάλειψις του οράματος της Μεγάλης Ιδέας κλπ. Με ανατριχίασιν αναλογίζομαι τα πιθανά αποτελέσματα ενός τοιούτου διχασμού εν Κύπρω. Προς Θεού μακράν!».

 

Τομεάρχης Πιτσιλιάς: Η ΕΟΚΑ θα υφίσταται ως κόμμα…

Ο Παπαγεωργίου παραθέτει μια σημαντική πληροφορία, ότι απηχώντας τις απόψεις του Γρίβα, ο τομεάρχης Πιτσιλιάς σε διαταγή του (τέλος Μαρτίου 1959) προς τας ομάδας της ζώνης του τόνιζε και τα εξής:

«Ένα είναι βέβαιον, πως η Οργάνωσις Ε.Ο.Κ.Α δεν διελύθη, ούτε θα διαλυθή, άλλα θα υφίσταται ως κόμμα, πιθανώς υπό άλλο όνομα, αλλ’ όχι υπό άλλην γραμμήν»[3].

 

Αγαστές οι σχέσεις Μακαρίου Γρίβα

Η αρχή της μεταβατικής περιόδου βρήκε του Μακάριο και Γρίβα να βρίσκονται σε μια αγαστή συνεργασία. Ο Αρχιεπίσκοπος τον ενημέρωνε δι’ αλληλογραφίας γύρω από τις διαβουλεύσεις που γίνονταν στην Κύπρο για το σχηματισμό της μεταβατικής κυβέρνησης, ενώ έθεσε υπόψη του και τον κατάλογο των υπουργών που είχε προτείνει.

 

Ενδεικτικές αυτής της αγαστής συνεργασίας είναι οι δύο πιο κάτω περιπτώσεις:

Η πρώτη αφορά την πρώτη – κατά τη μεταβατική περίοδο – επέτειο από την έναρξη της δράσης της ΕΟΚΑ. ο Μακάριος στέλνει επιστολή στον Γρίβα, ημ. 1 Απριλίου 1959 στην οποία του έγραφε ύμνους για την ΕΟΚΑ και την προσωπική συμβολή του Διγενή στην όλη δράση της ένοπλης Οργάνωσης, τονίζοντάς του ότι «Το όνομά σας έχει ήδη χαραχθή με χρυσά γράμματα εις τας δέλτους της Κυπριακής ιστορίας»[4].

 

Η δεύτερη περίπτωση αφορά τη συγγραφή των απομνημονευμάτων του Γρίβα. Εκείνη την περίοδο ζήτησε τη συνεργασία του Μακαρίου, γράφοντάς του την 1^η Μαρτίου 1959 ότι οι εκδοτικοί Οίκοι προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν την αποκλειστική διάθεση του βιβλίου. Ανέφερε επίσης ότι τα έσοδα από τα συγγραφικά δικαιώματα θα διατίθεντο για τα θύματα του απελευθερωτικού αγώνα και εξέφραζε ανησυχία για εμπορική εκμετάλλευση του αγώνα της ΕΟΚΑ από κινηματογραφικές εταιρίες.

Ο Μακάριος του απάντησε συγχαίροντάς τον για τη συγγραφή των απομνημονευμάτων του καθώς και για τον σκοπό που θα διέθετε τα έσοδα και του έγραφε ότι θα έστελνε στην Αθήνα τον Νίκο Κρανιδιώτη για να επιμεληθεί το βιβλίο, ενώ τον διαβεβαίωνε ότι δεν θα επέτρεπε σε κανένα κινηματογραφικό οίκο να γυρίσει ταινίες σχετικά με τον αγώνα της ΕΟΚΑ.

 

Τα πράγματα όμως δεν θα έμεναν μέχρι εδώ…

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] Βλ. Γιάννη Κ. Λάμπρου «Μακάριος Γ΄, Αρχιεπίσκοπος Κύπρου και πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας», https://churchofcyprus.org.cy/20803

[2] Τα κεφαλαία είναι στο κείμενο.

[3] Σπ. Παπαγεωργίου: «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν», τ. 1^ος, σελ.93.

[4] Βλ. ο.π.