Η προσπάθεια του Γρίβα για ανατροπή του Μακαρίου κατά τη μεταβατική περίοδο
Η πρώτη δημόσια σύγκρουση Μακαρίου – Γρίβα
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Μέρος 5ο
Στο προηγούμενο σημείωμα (μέρος 4ο) αναφερθήκαμε στις πολιτικές διεργασίες που γίνονταν στην Κύπρο ενόψει των πρώτων προεδρικών εκλογών που θα γίνονταν τον Δεκέμβριο του 1959.
Τον Μακάριο εγκολπώθηκαν πρώην αγωνιστές της ΕΟΚΑ ελπίζοντας να πάρουν προνόμια και θέσεις, εξαργυρώνοντας έτσι την προσφορά τους (μικρή ή μεγάλη) στον ένοπλο αγώνα.
Αυτό είχε ως συνέπεια τη δυσαρέσκεια πολλών άλλων που έμειναν εκτός και έτρεχαν στον Γρίβα, στην Αθήνα, για να του εκφράσουν παράπονα.
Έτσι άρχισαν να δημιουργούνται οργανώσεις και κόμματα που αντιπολιτεύονταν τον Μακάριο για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Το ΑΚΕΛ ήταν το μόνο κόμμα που είχε καθαρή θέση απέναντι στον Μακάριο, ενώ, όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο σημείωμα, ιδρύθηκαν και παράδοξες συμμαχίες, όπως κοινό κόμμα από τους «αιώνιους» αντίπαλους, τον Ιωάννη Κληρίδη και τον Θεμιστοκλή Δέρβη. Αμέσως μετά όλοι αυτοί ένωσαν δυνάμεις με το ΑΚΕΛ υποστηρίζοντας τον Ι. Κληρίδη, δημιουργώντας έτσι μια παράδοξη συμμαχία στην οποία αντιτάχθηκε ο Γρίβας.
Μακάριος και Γρίβας ιδρύουν το ΕΔΜΑ
Σε αυτή την περίοδο, όπου ακόμα δεν είχαν εμφανιστεί στο προσκήνιο οι διαφωνίες του Γρίβα, ο οποίος δεν είχε αποφασίσει ακόμα ότι θα εμπλεκόταν στην πολιτική, υπήρξε συνεργασία με τον Μακάριο για τη δημιουργία ενός πολιτικού Κόμματος, το οποίο θα αναλάμβανε να αξιοποιήσει και προωθήσει τους αγώνες του Κυπριακού λαού.
Όμως, σημειώνει ο Παναγιώτης Παπαδημήτρης, το νέο Κόμμα, που στηριζόταν βασικά από νέους ανθρώπους, προώθησε και τους νέους ανθρώπους που συγκρούστηκαν με τους παλαιοπολιτικούς της δεξιάς (Θ. Δέρβη και Ι. Κληρίδη), που τέθηκαν στο περιθώριο.
Το νέο Κόμμα πήρε την ονομασία ΕΔΜΑ (Ενιαίο Δημοκρατικό Μέτωπο Αναδημιουργίας) και το αποτέλεσαν αγωνιστές που είχαν πάρει μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ και διεκδικούσαν τώρα μερίδιο στην πολιτική ζωή του τόπου[1].
Ο Νίκος Κρανιδιώτης αναφέρει ότι η ίδρυση πολιτικού κόμματος ήταν μία από τις πρώτες ενέργειες του Μακαρίου, ο οποίος συνειδητοποίησε ότι ύστερα από τον πρώτο ενθουσιασμό για την κατάκτηση της ανεξαρτησίας, «μια σημαντική μερίδα του λαού άρχισε να αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τη νέα πραγματικότητα και να εξετάζει μ’ ένα βαθύτερο κριτικό πνεύμα τα κείμενα των Συμφωνιών» κι έτσι ο Μακάριος επιδίωξε να εξασφαλίσει πολιτικό στήριγμα[2].
Καταγράφει επίσης ότι το πρωί της 9ης Μαρτίου 1959 τον φώναξε ο Μακάριος και του εκμυστηρεύτηκε τους σκοπούς του. Του ζήτησε μάλιστα να ετοιμάσει μια προκήρυξη «στην οποία να εκθέτεις τις επιδιώξεις του νέου Κόμματος που πρέπει νάναι η συνέχιση του αγώνα στο ειρηνικό πεδίο, για την ανάπτυξη των εθνικών μας ιδεωδών και παραδόσεων, την εξυγίανση των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών του τόπου, τη διαμόρφωση νέων πολιτικοοικονομικώ καταστάσεων, την προαγωγή της πολιτικής και οικονομικής ζωής, και τη γενικότερη συμβολή στις απαραίττες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.»
Ο Κρανιδιώτης αναφέρει επίσης ότι στόχος του Μακαρίου ήταν να οργανώσει τα παλιά στελέχη της ΕΟΚΑ σ’ ένα ευρύ μέτωπο, που να εκφράζει όλες τις ιδεολογικές τάσεις από την άκρα Αριστερά μέχρι και την άκρα Δεξιά![3]
Έτσι, προσθέτει, στο νέο κόμμα προσχώρησαν οι περισσότεροι αγωνιστές και άλλα προοδευτικά στοιχεία. Ωστόσο, σημειώνει, όταν λίγο αργότερα εκδηλώθηκε η κρίση μεταξύ Μακαρίου και Γρίβα, ορισμένοι αποχώρησαν και προσκολλήθηκαν στον Γρίβα[4].
Ο Μακάριος ενημερώνει τον Γρίβα για το ΕΔΜΑ
Ο Μακάριος ενημέρωσε αμέσως τον Γρίβα για τις προθέσεις του να ιδρύσει πολιτικό κόμμα. Ο Γρίβας συμφώνησε και ο Γλ. Κληρίδης αναφέρει ότι το κόμμα ιδρύθηκε και με τις ευλογίες του Γρίβα. Ταυτόχρονα όμως σημειώνει ότι το κόμμα αυτό ήταν τελικά βραχύβιο[5].
Για την ενημέρωση του Γρίβα αναφέρεται και ο Κρανιδιώτης (σελ. 413), ενώ ο Σπ. Παπαγεωργίου σημειώνει ότι ο Γρίβας είχε εισηγηθεί την ονομασία «Ειρηνικόν Μέτωπον Αναδημιουργίας» (ΕΜΑ). Την τελική ονομασία την έδωσε ο Θεμιστοκλής Τσάτσος, ενώ όπως αναφέρει, ο Μακάριος χρηματοδοτούσε το νέο κόμμα.
Ο δε Γρίβας έδωσε μία νέα υποθήκη: «Παραμείνατε ηνωμένοι υπό την ηγεσίαν του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, πιστοί εις τα ιδεώδη σας, σταθεροί εις τας επιδιώξεις σας, εργατικοί εις τους τομείς που θα αναλάβετε και δημιουργικοί εις παν έργον εθνικώς άξιον και ηθικώς αγαθόν».[6]
1η Απριλίου 1959 εξαγγέλλεται η δημιουργία του ΕΔΜΑ
Με τη συγκατάθεση του Γρίβα, η ίδρυση κόμματος με το όνομα «Ενιαίο Μέτωπο Αναδημιουργίας» (ΕΔΜΑ) εξαγγέλθηκε την 1η Απριλίου, τέταρτη επέτειο της έναρξης της ένοπλης δράσης της ΕΟΚΑ. Κι αυτό βεβαίως είχε την σημασιολογία του, λαμβάνοντας υπόψη το κλίμα που δημιουργήθηκε στην Κύπρο και τις επιδιώξεις του Μακαρίου που έχουν προαναφερθεί.
Στη διακήρυξη που δόθηκε στη δημοσιότητα την 1η Απριλίου 1959, γινόταν λόγος για την προσήλωση προς την Ελλάδα.
Όπως αναφέρει ο Σπ. Παπαγεωργίου, «Ούτως επιβεβαιούτο, ότι ναι μεν η Κύπρος εγίνετο τόσον απροσδοκήτως ανεξάρτητον κράτος, αλλά μέσα εις τας ψυχάς δεν ήτο δυνατόν να σβήσουν τα μεγάλα ιδανικά του Αγώνος.
Συγκεκριμένως αναφέρετο εις την προκήρυξιν:
Οι δεσμοί μας μετά παντός Ελληνικού θα συνεχισθούν και θα ενταθούν. Αι Ελληνικαί ηθικαί και πνευματικαί αξίαι θα εξακολουθούν να αποτελούν τον γνώμονα της ζωής μας, και Ελληνικόν θα είναι το περιεχόμενον των σκέψεων και των έργων μας»[7].
Το ιδρυτικό συνέδριο του ΕΔΜΑ
Το ιδρυτικό συνέδριο του κόμματος έγινε στη Λευκωσία στις 30 Μαΐου και στο πολιτικό πρόγραμμα του Κόμματος τίθεντο βασικές αρχές που απέρρεαν από τον αγώνα της ΕΟΚΑ.
Του συνεδρίου προήδευσε ο Σπύρος Κυπριανού, αντιπρόσωπος της Εθναρχίας στην Αγγλία, στην παρουσία των μεταβατικών Υπουργών Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, Τάσσου Παπαδόπουλου και άλλων κοινωνικών παραγόντων.
Ως προεδρείο του Συνεδρίου υποδείχθηκαν από το Δήμο Χατζημιλτή οι Παύλος Παυλάκης, Αντης Σωτηριάδης, Φώτης Παπαφώτης, Δήμος Χατζημιλτής, Γιαννάκης Μάτσης, Πέτρος Στυλιανού, Κώστας Χριστοδουλίδης, Κωστάκης Κυριάκου, Λεύκιος Ροδοσθένους, Χριστάκης Τρυφωνίδης, Σταύρος Ποσκώτης, Ελένη Σεραφείμ, Γεώργιος Ιωαννίδης, Φειδίας Καρυόλαιμος, Ανδρέας Παναγιώτου και Γ. Χαραλάμπους, όλοι πρώην μέλη της ΕΟΚΑ.
Τελικά το συνέδριο εξέλεξε Διοικούσα επιτροπή από τους Παύλο Παυλάκη, Φώτη Παπαφώτη, Δήμο Χατζημιλτή, Αντη Σωτηριάδη, Σπύρο Κυπριανού, Λούλλα Κοκκίνου, Ρίνα Χαραλαμπίδου και Μαρούλα Μίτλεττον.
Στο συνέδριο απέστειλαν χαιρετισμούς τόσο ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος όσο και ο Στρατηγός Διγενής[8].
Στον χαιρετισμό του ο Μακάριος ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «Τρέφω την πεποίθησιν ότι με πρωτεργάτας εσάς, η Κύπρος θα βαδίσει την οδόν της αναδημιουργίας και της προόδου και ο λαός μας θα γνωρίση την γαλήνην και ευτυχίαν».
Ο δε Γρίβας ανέφερε στο δικό του μήνυμα μεταξύ άλλων ότι στους κύπριους αγωνιστές δεν χρειάζονταν ξένες ιδεολογικές ουτοπίες, διότι έχουν την πιο λαμπρή και πλέον ένδοξη πατρίδα, την Ελλάδα.
Κλείνοντας τι εργασίες του συνεδρίου, ο Σπύρος Κυπριανού διακήρυξε ότι «θα ακολουθήσουν άλλοι θρίαμβοι υπό την πνοήν του Εθνάρχου Μακαρίου και του θρυλικού Διγενή»[9].
Σημειώνεται επίσης ότι όλες οι ομιλίες που έγιναν στο συνέδριο περιστρέφονταν γύρω από την Ελλάδα και προδιάγραφαν τον «εθνικό» προσανατολισμό του νέου κόμματος.
Το ΕΔΜΑ δημιούργημα της ΕΟΚΑ
Ο Τ. Χατζηδημητρίου, εύστοχα σημειώνει ότι το ΕΔΜΑ ιδρύθηκε, όπως και η ΕΟΚΑ από τα πάνω κι όχι από τα κάτω. «Δεν προήλθε μέσα από κάποια δημοκρατική διαδικασία ή κάποια κοινωνική ζύμωση, αλλά υπήρξε αποτέλεσμα υπολογισμών και σχεδίων της ηγεσίας».
Επισημαίνει ακόμη ότι η εγγραφή μελών δεν ήταν εθελοντική, ούτε επαφιόταν στους πολίτες αν ήθελαν να εγγραφούν ή όχι. Αντίθετα, «αναλήφθηκε εκστρατεία μαζικής εγγραφής μελών, από πόρτα σε πόρτα. Σε αυτό προσχωρούσαν όχι μόνο άτομα αλλά και ολόκληρες οργανώσεις. Η εγγραφή στο νέο κόμμα ισοδυναμούσε περίπου με ομολογία πίστης στην κυβερνητική παράταξη.»[10]
Ο Σπύρος Παπαγεωργίου καταγράφει επίσης μια γενική διαταγή τομεάρχη της ΕΟΚΑ (χωρίς να τον κατονομάζει) στην οποία αναφέρεται ότι «Σ’ αυτόν τον καινούργιον αγώνα για πνευματικήν και οικονομικήν ανασυγκρότησιν και αναδημιουργίαν πρωτοπόροι θα είναι όλοι οι αγωνισταί της ενόπλου επαναστάσεως, δηλαδή τα μέλη όλων των κλάδων της οργανώσεως, ΕΟΚΑ, ΠΕΚΑ, ΑΝΕ, ανδρών και γυναικών. Δια της παρούσης λοιπόν γενικής διαταγής, κοινοποιώ σ’ όλους τους αγωνιστάς και αγωνιστρίας, ότι όλοι και όλαι αυτομάτως και ευθύς ως ληφθή η παρούσα, αποτελούν μέλη του ΕΔΜΑ, εφόσον αισθάνονται τούτο ως καθήκον έναντι της Πατρίδος, η οποία από τους ελευθερωτάς της πρωτίστως αναμένει και την από κάθε άποψιν ανοικοδόμησιν και αναδημιουργίαν της».[11]
Κι ενώ όλα έβαιναν ομαλώς, τα πράγματα δεν είχαν θετική εξέλιξη.
[1] Π. Παπαδημήτρη, «Πρώτη Ηλεκτρονική Ιστορία της Κύπρου», βλ. σχέδιο S-1381.
[2] Ν. Κρανιδιώτη, «Δύσκολα χρόνια», σελ. 410.
[3] Ο.π., σελ. 410.
[4] Ο.π., σελ. 413, 414.
[5] Γλ. Κληρίδη, «Η κατάθεση μου», σελ. 104.
[6] Σπ. Παπαγεωργίου, «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν», τ. 1, σελ. 94.
[7] Ο.π., σελ. 94.
[8] Βλ. ο.π., Π. Παπαδημήτρης.
[9] Σπ. Παπαγεωργίου, ο.π., σελ. 95.
[10] Τάκη Χατζηδημητρίου, «Κυπριακή Δημοκρατία 1959-1964, κράτος και παρακράτος», σελ. 81.
[11] Ο.π., σελ. 82, 93 με παραπομπή σε Παπαγεωργίου, σελ. 180.
Aκολουθήστε μας στο Google News
