Η πρώτη δημόσια σύγκρουση Μακαρίου – Γρίβα
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Μέρος 6ο
Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο σημείωμα, την 1η Απριλίου ιδρύθηκε το «Ενιαίο Μέτωπο Αναδημιουργίας», γνωστό ως ΕΔΜΑ. Το ιδρυτικό συνέδριο έγινε στις 30 Μαΐου 1959 και το κόμμα αυτό ιδρύθηκε με τις ευλογίες του Μακαρίου, ο οποίος ήταν ο χρηματοδότης του και του Γρίβα οι οποίοι έστειλαν μάλιστα και χαιρετιστήρια μηνύματα στο ιδρυτικό συνέδριο. Τη ραχοκοκαλιά του κόμματος αποτελούσαν κατά κύριο λόγο πρώην αγωνιστές της ΕΟΚΑ, «επώνυμοι» και «ανώνυμοι», και στόχο είχε την υποστήριξη προς την πολιτική του Μακαρίου. Στον αντίποδα βρισκόταν το ΑΚΕΛ αλλά και η «Δημοκρατική Ένωση Κύπρου», με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Δέρβη και τον Ιωάννη Κληρίδη, η οποία φιλοδοξούσε να παίξει το ρόλο της αντιπολίτευσης, με πολιτική εναντίον των συμφωνιών Ζυρίχης Λονδίνου. Ήταν ένα ετερόκλητο σχήμα το οποίο δεν απέκτησε απήχηση μέσα στο λαό και γρήγορα διαλύθηκε.
Το ΕΔΜΑ συγκλονίστηκε από ισχυρές διαφωνίες από το ιδρυτικό του κιόλας συνέδριο και λεπτομέρειες θα δώσουμε στη συνέχεια.
Όπως καταγράψαμε στο προηγούμενο σημείωμα, ένας τομεάρχης της ΕΟΚΑ που δεν κατονομάζεται, ανέφερε ότι η ψυχή του ΕΔΜΑ θα ήταν τα μέλη όλων των κλάδων της ΕΟΚΑ και καλούσε τους αγωνιστές να εγγραφούν στο ΕΔΜΑ «εφόσον αισθάνονται τούτο ως καθήκον έναντι της Πατρίδος, η οποία από τους ελευθερωτάς της πρωτίστως αναμένει και την από κάθε άποψιν ανοικοδόμησιν και αναδημιουργίαν της».[1]
Ωστόσο αυτή η προσπάθεια ήταν δίκοπο μαχαίρι διότι ναι μεν από τη μια το ΕΔΜΑ θα υποστήριζε τον Μακάριο και τις συμφωνίες για λύση του κυπριακού αλλά από την άλλη μια μερίδα πρώην αγωνιστών της ΕΟΚΑ παρέμενε πιστή στον στόχο της ένωσης, όπως ενδόμυχα παρέμεινε πιστός ο ίδιος ο Μακάριος, πόσο δε μάλλον ο Γρίβας.
Σκέψεις από τον Γρίβα για τη δημιουργία κόμματος
Το κλίμα στην Κύπρο εκείνη την περίοδο ήταν πολύ φορτισμένο λόγω των εξελίξεων και την μη επίτευξη της ένωσης. Έτσι έπρεπε να δημιουργηθούν νέες συνθήκες, να δοθούν μηνύματα για νέες προοπτικές. Γι’ αυτό και ο Μακάριος συνέλαβε την ιδέα για τη δημιουργία του ΕΔΜΑ και η στράτευση πρώην μελών της ΕΟΚΑ δεν ήταν τυχαία.
Αυτή η εξέλιξη βόλευε και τον Γρίβα ο οποίος παρά τις δοθείσες υποσχέσεις από πλευράς του ευνοούσε τη δημιουργία ενός κόμματος, κομμένο και ραμμένο στα δικά του μέτρα και στο πρότυπο του κόμματος των Χιτών.
Ήδη από το 1957, όταν κατάλαβε ότι η ένοπλη δράση φτάνει στο τέλος της και προφανώς ότι το αποτέλεσμα θα ήταν η ανεξαρτησία και όχι η ένωση, έγραφε για την αναγκαιότητα δημιουργία ενός κόμματος το οποίο θα ήταν ως αντιστάθμισμα προς το ΑΚΕΛ.
Κάτω από τον τίτλο «Οργάνωσις πολιτικού κόμματος» ο Γρίβας έγραφε: Ήδη άρχισε να ωριμάζει εις τον νουν μου η σκέψις περί οργανώσεως ενός πολιτικού κόμματος, το οποίον να είναι εις θέσιν να αντεπεξέλθει κατά του ΑΚΕΛ, εις περίπτωσιν λύσεως του Κυπριακού. Τούτο, εκτός του ότι δεν μου επέτρεπον την ίδρυσίν του αι συνθήκαι, ήτο και εκτός των αρμοδιοτήτων μου. Όμως δεν ήθελον, μετά την ειρήνευσιν της νήσου, να ευρεθεή αύτη εντός του πολιτικού χάους, με μίαν εθνικόφρονα παράταξιν ανοργάνωτον έναντι μιας αριστεράς άριστα οργανωμένης. Επί του σημείου τούτου έγραψα την 20ην Ιουλίου 1957 εις τον Μητροπολίτην Κιτίου επιστολήν, εις την οποίαν διετύπουν τα εξής: “Κύριον προσόν της ηγεσίας είναι το «προβλέπειν» εις βαθμόν ανάλογον του ύψους, εις το οποίον ευρίσκεται αύτη. Συνεπώς πρέπει να προπαρασκευάσωμεν από τούδε την πολιτική μάχην της αύριον εναντίον του ΑΚΕΛ. Ως είναι σήμερον ωργανωμένος – μάλλον ανοργάνωτος – ο πολιτικός κόσμος της Κύπρου, δεν είναι δυνατόν να αντεπεξέλθη ούτος εις εν ωργανωμένον κόμμα, με πρόγραμμα και κατευθύνσεις, ως είναι το ΑΚΕΛ”.
Περαιτέρω εξέθετον κατά ποίον τρόπον έπρεπε να αρχίσωμεν από τούδε. Δυστυχώς, κανείς δεν με ήκουεν. Οι αρμόδιοι δεν είχον καμμίαν διορατικότητα»[2].
Όταν ο Γρίβας έδινε τις ευλογίες του για τη δημιουργία του νέου κόμματος, στο μυαλό του είχε περίπου τα ίδια δεδομένα.
Κι έχει δίκαιο ο Τάκης Χατζηδημητρίου όταν υποστηρίζει ότι όταν ο Γρίβας υποστήριζε τη δημιουργία κόμματος, πριν ακόμα από τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, «εννοούσε ένα κόμμα μονόπλευρο, μονολιθικό, αποτελούμενο μόνο από τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, με αποκλεισμό όλων όσοι δεν διέθεταν περγαμηνές παραχωρημένες από τον ίδιο. Η πολιτικοποίηση για τον Γρίβα σήμαινε εθνικιστικό και αντικομουνιστικό προσανατολισμό του συστήματος, πειθαρχημένο και υποταγμένο στις εντολές του αρχηγού»[3].
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε μια κοινή δήλωση τους (7/11/1959) οι τομεάρχες της ΕΟΚΑ Νίκος Κόσιης, Ανδρέας Δημητρίου και Νίκος Ιωάννου, αναφέρονταν στο θέμα της δημιουργίας κόμματος από τον Γρίβα, πριν από τη λήξη της ένοπλης δράσης της ΕΟΚΑ. Η δήλωση αυτή περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ. Χατζηδημητρίου και αναφέρεται ότι ο στρατηγός Γρίβας «με τη διορατικότητα που τον διέκρινε είχε δώσει από του Οκτωβρίου του 1958 διαταγές εις τρεις τομεάρχας να μελετήσουν την πιθανότητα ιδρύσεως πολιτικού Οργανισμού» και ότι «κατά την πρώτην εβδομάδα του Μαρτίου του 1959, μαζί με την διαταγή του περί καταπαύσεως των εχθροπραξιών ο Αρχηγός Διγενής έστειλεν προς τους τομεάρχας διαταγήν δια της οποίας διέτασσε να προβώμεν αμέσως εις ίδρυσιν πολιτικού οργανισμού δίδων μάλιστα και το όνομα Ε.Μ.Α., ήτοι “Ειρηνικόν Μέτωπο Αναδημιουργίας”». Σημειώνουν επίσης ότι «τόσον το πρόγραμμα, όσον και οι σκοποί του ΕΔΜΑ έτυχον της ρητής και πλήρους εγκρίσεως του στρατηγού Γρίβα-Διγενή».
Γρίβας: Το κόμμα θα ήταν αντίποδας στους πολιτικάντηδες
Στο ίδιο κείμενο οι τρεις τομεάρχες αναφέρουν ότι ο Διγενής, στη σχετική διαταγή, τόνιζε πως «θα είμαστε ανάξιοι αγωνιστές εάν, μετά τον λαμπρόν μας αγώνα, επετρέπαμεν εις τους επιτηδείους πολιτικάντηδες να επανέλθουν εις την προεπαναστατικήν περίοδον της δημοκοπίας και της χρεωκοπημένης πολιτικής των». Και συμπληρώνουν ότι «Η Οργάνωσις έγινε σύμφωνα , όπως πάντοτε με την διαταγήν του Διγενή, και έλαβεν τελικώς το όνομα ΕΔΜΑ»[4].
Ο Γρίβας είχε την έμμονη ιδέα ότι οι πολιτικοί (τους οποίους αποκαλούσε με το υποτιμητικό πολιτικάντηδες) δεν είχαν γνήσια κίνητρα, σε αντίθεση με τον ίδιο. Και όπως είναι γνωστό, μετά τις ήττες που υπέστη και τη διάλυση του κόμματος των Χιτών, εκείνη την περίοδο, μετά τη λήξη της δράσης της ΕΟΚΑ, πείστηκε από συνεργάτες του ότι μπορούσε να πολιτευθεί και μάλιστα με επιτυχία.
Οι αναφορές των τριών τομεαρχών της ΕΟΚΑ περί της πρόθεσης δημιουργίας κόμματος από τον Γρίβα ήταν αληθείς.
Ήδη αναφέραμε τις αναφορές του ίδιου για τις προθέσεις του για την ίδρυση κόμματος από το 1957.
πλήθος κόσμου έλαβε μέρος στις συγκεντρώσεις για τη δημιουργία του εδμα
Ο Γρίβας ήθελε τον έλεγχο του κόμματος
Τις ίδιες θέσεις καταθέτει και λίγο αργότερα, γράφοντας ότι είχε την γνώμη ότι έπρεπε να παρασκευαστεί μια πολιτική οργάνωση, η οποία θα ήταν πρόδρομος πολιτικού κόμματος, το οποίο «θα έδρα μετά την κατάπαυσιν του αγώνος. Ουδείς πολιτικός οργανισμός υπήρχε εκ μέρους της εθνικοφρόνου παρατάξεως», κατέγραφε και πάλι στα απομνημονεύματα του.
Συμπληρώνει δε ότι έθεσε τις θέσεις του στον Μακάριο και στον Έλληνα Πρόξενο «αμφότεροι όμως δεν συνεφώνουν, άγνωστον εις εμέ δια ποία βαθύτερα αίτια. Ίσως, διότι επίστευον, ότι η πολιτική αυτή οργάνωσις θα επειθάρχει εις εμέ».
Σε επιστολή του προς τον Έλληνα Πρόξενο, ημερομηνίας 12 Ιανουαρίου, για την αναβολή των προσπαθειών για ίδρυση πολιτικής κίνησης, ευχόταν να μην είναι αργά «αλλά και να μη θρηνήσωμεν δια της αναβλητικότητάς μας. Εάν εγώ εκλείψω ή αποχωρήσω εκ Κύπρου, χωρίς να συντελεσθή εις το πολιτικόν πεδίον καμμία εργασία, είμαι βέβαιος ότι ανοργάνωτοι πολιτικώς, ως είμεθα, θα επικρατήση χάος και τότε θα χάσωμεν τον πολιτικό αγώνα και η επικράτησις των πολιτικώς ωργανωμένων κομμουνιστών και διαφόρων άλλων κατεργάρηδων δεν αποκλείεται…».
Βλέπουμε και πάλι ότι ο Γρίβας ήθελε τα πρωτεία και τον έλεγχο του κόμματος που δημιουργείτο. Γι’ αυτό και συμπληρώνει ότι τόσο ο Μακάριος όσο και ο Πρόξενος Φρυδάς αναγνώριζαν την ανάγκη για την ίδρυση πολιτικού κόμματος «αλλ’ ήθελον ταύτην μη πειθαρχούσαν αποκλειστικώς εις εμέ, δι’ ο και έσπευσαν να οργανώσουν αμέσως μετά τας συμφωνίας, εν πάση π ρ ο χ ε ι ρ ό τ η τ ι , το ΕΔΜΑ, μολονότι αναγνώριζον ότι τούτο δεν ωργανώθη ως έπρεπε και απεκλείσθησαν πρόσωπα έδει να συμμετάσχουν»[5].
Μέσα από αυτές τις αναφορές διαφαίνονται οι αιτίες των όσων έγιναν αμέσως μετά κατά την μεταβατική περίοδο, όπου εκδηλώθηκαν οι διαφορές Μακαρίου και Γρίβα που παρολίγον να τινάξουν τα πάντα στον αέρα. Επίσης είναι φανερό ότι η εκδήλωση του Γρίβα υπέρ του ΕΔΜΑ δεν ήταν και τόσο… ενθουσιώδης.
[1] Σπ. Παπαγεωργίου, «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν», σελ. 180.
[2] Γρίβας-Διγενής,Απομνημονεύματα Αγώνος ΕΟΚΑ 1955-59, σελ. 198 και Μ. Μιχαήλ «Διμέτωπος ο Αγών», σελ. 72.
[3] Τ. Χατζηδημητρίου, «Κυπριακή Δημοκρατία 1959-1964 κράτος και παρακράτος», σελ. 73.
[4] Τ. Χατζηδημητρίου, ο.π., σελ. 82, 83.
[5] Απομνημονεύματα Γρίβα, σελ. 346, 347.
Aκολουθήστε μας στο Google News
