Η πρώτη δημόσια σύγκρουση Μακαρίου – Γρίβα (8)

Η προσπάθεια του Γρίβα για ανατροπή του Μακαρίου κατά τη μεταβατική περίοδο

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Μέρος 8^ο

Κατά τη μεταβατική περίοδο, από την αποικιοκρατία στο ανεξάρτητο κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας η κατάσταση ήταν πολύ τεταμένη. Ο Μακάριος προσπαθούσε να συγκεντρώσει γύρω του όση περισσότερη δύναμη μπορούσε και να επιφέρει μια ενότητα μεταξύ των πρώην αγωνιστών της ΕΟΚΑ.

Η προσπάθεια συνένωσης δυνάμεων, απέναντι στην αντιπολίτευση που άρχισε να σχηματίζεται, επιτεύχθηκε μέσω της ίδρυσης του πρώτου κόμματος της Δεξιάς, του ΕΔΜΑ, στο οποίο συνενώθηκαν ενωτικοί και ανθενωτικοί. Ωστόσο οι παλινδρομήσεις του Γρίβα, που από τη μια καλούσε σε ενότητα γύρω από τον Μακάριο και από την άλλη αναιρούσε τον εαυτό του όταν αποφάσισε ότι θα πολιτευθεί, προκάλεσαν αρκετά προβλήματα που στο τέλος οδήγησαν στη διάσπαση του ΕΔΜΑ.

 

Η διάρκεια ζωής του ΕΔΜΑ ήταν ολιγόμηνη ενώ λίγο αργότερα θα διαλυόταν κάτω από το βάρος των προσωπικών διαφορών και αντιπαραθέσεων μεταξύ των πρώην αγωνιστών της ΕΟΚΑ. Κι αυτή η κατάσταση θα έφερνε στο προσκήνιο μια μεγάλη σύγκρουση μεταξύ Μακαρίου και Γρίβα.

Ο Γλ. Κληρίδης σημειώνει ότι «Το ΕΔΜΑ ήταν βραχύβιο λόγω των αντιζηλιών μεταξύ πρώην αγωνιστών και ότι οι διαφωνίες εξελίχθηκαν σε αλληλοκατηγορίες[1], ενώ ο Άντρος Παυλίδης Παυλίδης γράφει επίσης ότι υπήρχαν διαφωνίες και αντιζηλίες μέσα στους κόλπους του ΕΔΜΑ που οδήγησαν σε διχόνοια[2].

Πρέπει να σημειώσουμε ότι κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου συζητούνταν ακόμα διάφορες πτυχές του συντάγματος, όπως το θέμα της έκτασης των βρετανικών βάσεων, η συμμετοχή ή όχι της Κύπρου στην Κοινοπολιτεία κι άλλα.

Και ήταν τότε που ο Γρίβας βρήκε την ευκαιρία να αθετήσει την υπόσχεση του ότι θα αποσυρόταν στο σπίτι του και δεν θα αναμιγνυόταν στην πολιτική. Έτσι, με αφορμή αυτές τις συζητήσεις άρχισε να κάνει παρεμβάσεις από την Αθήνα, να κατηγορεί τον Μακάριο για μυστικές συμφωνίες που αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να προκληθεί ένταση.

 

Δεν έλειψαν μάλιστα και οι κατηγορίες για συνωμοσίες και σχέδια εκτελέσεων, ενώ υπήρξαν και πληροφορίες για μεταφορά παράνομων όπλων από την Ελλάδα από ομάδες του Γρίβα, κάτι που οδήγησε στη διαγραφή του Φώτη Παπαφώτη από το ΕΔΜΑ.

Τελικά το ΕΔΜΑ διαλύθηκε στις 31 Δεκεμβρίου του 1959.

 

 

Ο Γρίβας αναιρεί την υπόσχεση του για ενότητα

Όπως γράψαμε στο πρώτο σημείωμα αυτής της σειράς, ο Γρίβας φεύγοντας από την Κύπρο καλούσε όλους να συσπειρωθούν γύρω από τον Μακάριο και να διαφυλάξουν την ενότητα.

Τόνιζε δε ότι «Εκείνος ο οποίος δεν θα εδέχετο την συμφωνίαν και θα  συνέχιζε τον αγώνα, θα ΕΔΙΧΑΖΕ όχι μόνον τον Κυπριακόν λαόν, αλλά πιθανώς και ολόκληρον το έθνος, τα δε αποτελέσματα του εθνικού διχασμού θα ήσαν απείρως καταστρεπτικώτερα από τα τοιαύτα, τα  οποία τινές νομίζουν, ότι θα επιφέρη η δοθείσα λύσις (συμβιβασμού, η οποία ασφαλώς δεν ικανοποιεί τους πόθους μας).

Το κατ’ εμέ, είναι προτιμωτέρα η λύσις αυτή, έστω και εάν δεν είναι εκείνη, που αναμέναμεν και η οποία θα ικανοποιεί τους πόθους μας, παρά ο εθνικός διχασμός, γιατί σ’ ένα τέτοιο διχασμό, ΘΑ ΤΑ ΧΑΣΩΜΕΝ ΟΛΑ.

Αντί του πολεμικού παιάνος, θα σημάνω σήμερον ΟΜΟΝΟΙΑΝ, ΕΝΟΤΗΤΑ, ΑΓΑΠΗΝ ίνα επί των ερειπίων και της τέφρας της απαστραπτούσης από δόξαν και εθνικόν μεγαλείον Κυπριακής εποποιΐας ανοικοδομήσετε το νέον  οικοδόμημα της νεαράς Δημοκρατίας.

Εις τους πρωτεργάτας αυτής εναπόκειται ήδη να την οδηγήσουν εις την οδόν της ευημερίας και της προόδου».

 

«Όσον αφορά εμέ, αποφασισμένος να μην αναμιχθώ εις την πολιτικήν και την δημόσιαν ζωήν, τόσον εν Κύπρω όσον και εν Ελλάδι, θα παρακολουθώ με αγωνίαν εκ του μακρόθεν τα βήματα της πολυβασανισμένης και αιματοβρέκτου Πατρίδος και θα συμμερίζωμαι μαζί σας την χαράν και τον πόνον σας (και εις την οποίαν, παρά τας προσπαθείας μου, η πολιτική δεν κατόρθωσε να δώση εις το ακέραιον εκείνο, που επεθύμουν, ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΚΑΙ ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ ΤΗΣ.)»

Σημείωνε επίσης ότι:

«Η Κύπρος είναι πολύ μικρά εις έκτασιν δια να επιτελέσω μόνος έργον μεγαλύτερον εναντίον μιας  πανισχύρου αυτοκρατορίας.

Έχω την συνείδησιν ήσυχον, ότι έπραξα  το καθήκον μου. Έργον της πολιτικής ήτο να εκμεταλλευθή τους επικούς αγώνας του Κυπριακού Λαού… και αύτη τους εξεμεταλλεύθη όπως ηδυνήθη ή όπως  ενόμισε καλύτερον.

ΝΥΝ ΟΦΕΙΛΩΜΕΝ ΝΑ ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΩΜΕΝ.

Συσπειρωθείτε ΟΛΟΙ, ΗΝΩΜΕΝΟΙ πέριξ του ΕΘΝΑΡΧΟΥ, ο οποίος αποτελεί σήμερον σύμβολον ΕΝΟΤΗΤΟΣ και ΙΣΧΥΟΣ και βοηθήσατε  τούτον εις το δύσκολον έργον του.

Αύτη είναι η  επιθυμία μου, προς την οποίαν καλώ πάντας  να  συμμορφωθούν».

 

Ο Γρίβας αρχίζει να κινείται εναντίον του Μακαρίου

Ο Γρίβας δεν θα αργούσε να κινηθεί εναντίον του Μακαρίου.

Ξύπνησε μέσα του η επιθυμία να πολιτευτεί, ενώ προς αυτή την κατεύθυνση τον παρότρυναν και άνθρωποι του κύκλου του, τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Κύπρο. Υποκινητής της φιλοδοξίας του Γρίβα ήταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο οποίος «δάνεισε» τους βουλευτές του στον Γρίβα για να τον προωθήσουν, όσο και η εφημερίδα «Ελευθερία» που πρόσκειτο προς τον Βενιζέλο.

Ήδη, το καλοκαίρι του 1959 ο Γρίβας είχε πάρει τις αποφάσεις του και ξεκίνησε τις κινήσεις του, με στόχο να… κυβερνήσει και την Ελλάδα! Μια φιλοδοξία που τον έφερε σε άμεση σύγκρουση με τον Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ.

Ο Σοφοκλής Βενιζέλος ουσιαστικά εκμεταλλεύθηκε την φιλοδοξία του Γρίβα, στην προσπάθεια του να εκδιώξει την κυβέρνηση της ΕΡΕ με επικεφαλής τον Καραμανλή.

 

Αρχικά ο Γρίβας άρχισε να κινείται παρασκηνιακά και να καταφέρεται αρχικά σε κλειστούς και ιδιωτικούς κύκλους, εναντίον των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου και εναντίον του Μακαρίου. Κατ’ επέκταση στο στόχαστρό του έθεσε και την ελληνική κυβέρνηση.

 

Μάλιστα στις 25 Ιουνίου 1959 ο Γρίβας κάνοντας εμφανείς τις προθέσεις του εγκατέλειψε το γραφείο της Εθναρχίας στην Αθήνα, όπου έκανε συνεχείς συσκέψεις με υποστηρικτές του.

 

Έτοιμος για ανοικτό πόλεμο με τον Μακάριο

Ο Γρίβας άρχισε να ισχυρίζεται ότι  ο Μακάριος δεν τον ενημέρωνε για τις εργασίες διαφόρων επιτροπών που είχαν συσταθεί για να ολοκληρώσουν το πλαίσιο των συμφωνιών για τη λειτουργία του κράτους. Π.χ. ο Γρίβας δήλωνε αντίθετος στην ένταξη της Κύπρου στην Κοινοπολιτεία, στη διχοτόμηση των δήμων, στην εδαφική έκταση των Βρετανικών Βάσεων και εξέφραζε δυσαρέσκεια για τον τρόπο που ο Μακάριος και η ελληνική κυβέρνηση αντιμετώπιζαν το θέμα των θυμάτων του αγώνα και γενικά των αγωνιστών[3].

 

Ο Γρίβας προχώρησε κι ένα βήμα παραπάνω, επαναφέροντας τις γνωστές ιδεοληψίες του πως όποιος διαφωνούσε μαζί του ήταν προδότης.

Ο Ν. Κρανιδιώτης καταγράφει μια συνομιλία που είχε με τον Γρίβα στις 28 Ιουλίου 1959.

Γράφει συγκεκριμένα ότι κατά τη συνάντησή τους, ο Γρίβας καταφέρθηκε αμέσως και χωρίς περιστροφές εναντίον του Μακαρίου. «Δεν είμαι διατεθειμένος να τον παρακολουθήσω εις τον κατήφορον της προδοτικής συνεργασίας του μετά των Άγγλων και των Τούρκων και της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Ο Αρχιεπίσκοπος μετεβλήθη πλέον εις τυφλόν όργανον των εδώ Κυβερνώντων, οι οποίοι εξεπούλησαν κυριολεκτικά την Κύπρον εις τους Άγγλους και τους Τούρκους. Δεν μπορώ να ταυτίσω την τύχην μου μαζί του. Ήλθεν η ώρα να αναλάβω ανοικτόν πόλεμον εναντίον του Αρχιεπισκόπου»[4].

 

Ο Κρανιδώτης σημειώνει ότι προσπάθησε να τον μεταπείσει λέγοντας του ότι ο Μακάριος ήταν πάντα ειλικρινείς απέναντί του αλλά ο Γρίβας ήταν ανένδοτος. Ισχυριζόταν μάλιστα ότι ο Μακάριος άρχισε πρώτος να βάλλει εναντίον του.

Κι ενώ ο Κρανιδιώτης, σύμφωνα με τον ίδιο, προσπαθούσε να τον ηρεμήσει, ο Γρίβας άρχισε να κατηγορεί τον Μακάριο ότι έγινε όργανο του Καραμανλή και ότι τον κατηγόρησε σε συνεντεύξεις του στην Ουάσιγκτον Σταρ και την Ντέιλι Εξπρές. Ρώτησε μάλιστα τον Κρανιδιώτη εάν γνωρίζει ότι για να μην θίξει τον Μακάριο ο Γρίβας, δεν παρασιώπησε στα απομνημονεύματα του ότι ο Μακάριος, κατά το πρώτο στάδιο της ΕΟΚΑ, τάχθηκε εναντίον της ένοπλης εξέγερσης και της καθόδου του ίδιου στην Κύπρο. Ο Γρίβας πρόσθεσε ότι μετά από την πίεση όλων, ο Μακάριος αποδέχθηκε να χρησιμοποιηθούν μερικές κροτίδες αλλά όχι βόμβες, ενώ στην πορεία των πραγμάτων προσπάθησε να τον εξαναγκάσει να εγκαταλείψει την προσπάθεια και ότι στο τέλος του είπε ψέματα ότι δεν γνώριζε το περιεχόμενο των συμφωνιών του Λονδίνου[5].

 

Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί πως ο Γρίβας τελικά περιέλαβε στα απομνημονεύματα του αυτά που ανέφερε στον Κρανιδιώτη. Αναφορά στο θέμα αυτό κάνει στη σελ. 19 των απομνημονευμάτων του, όπου κατηγορεί τον Μακάριο ότι είχε ενστάσεις στη συνεδρίαση της Αθήνας της 2ας Ιουλίου 1952. Καυχιέται επίσης ότι ενώ ο Μακάριος του είχε δώσει εντολή να μην μεταβεί στην Κύπρο, αυτός δεν τον άκουσε.

Αργότερα, σημειώνει, «διετυπώθη μάλιστα υπό τινών η σκέψις, ότι πρέπει να αναληφθή ο αγών εν Κύπρω και να αγνοηθεί ούτος», δηλ. ο Μακάριος[6].

 

Μετά τη συνάντησή Γρίβα και Κρανιδιώτη, τα πράγματα θα οδηγούνταν προς τη σύγκρουση.

[1] Γλ. Κληρίδη, «Η κατάθεση μου», τ. 1, σελ. 104.

[2] Α. Παυλίδη, «Μακάριος», τ. 1, σελ. 563.

[3] Ν. Κρανιδιώτη, «Δύσκολα χρόνια», σελ. 418.

[4] Ο.π. σελ. 422.

[5] Ο. π. σελ. 423.

[6] Γ. Γρίβα Διγενή, «Απομνημονεύματα», σελ. 19 έως 22.