Η πρώτη δημόσια σύγκρουση Μακαρίου – Γρίβα, στο στόχαστρο του Μακαρίου ο Φώτης Παπαφώτης

Η πρώτη δημόσια σύγκρουση Μακαρίου – Γρίβα

Στο στόχαστρο του Μακαρίου ο Φώτης Παπαφώτης

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Μέρος 23^ο

Με την αποκάλυψη της επιστολής Ρένου Κυριακίδη προς τον Φώτη Παπαφώτη και τον Παύλο Παυλάκη, με την οποία τους ενημέρωνε για τις επόμενες κινήσεις του Γρίβα στην Κύπρο, η κατάσταση στο εσωτερικό άρχισε να παίρνει νέα τροπή.

Ο Μακάριος κατάλαβε ότι έπρεπε πλέον να αντιδράσει και να αφήσει στην άκρη τα περί μη ύπαρξης διαφορών με τον Γρίβα.

 

Στο προηγούμενο σημείωμα αναφέραμε ότι υπάρχει ο ισχυρισμός ότι μέσα στο κλίμα έντασης που επικρατούσε, η επιστολή Κυριακίδη ως προς τις προθέσεις του Γρίβα και ως προς το τι σχεδιαζόταν να γίνει στην Κύπρο από τους οπαδούς του Γρίβα και του μητροπολίτη Κυπριανού, παρερμηνεύθηκε.

Όπως υποστηρίζει ο δημοσιογράφος και ερευνητής Παναγιώτης Παπαδημήτρης η επιστολή «αποκαλύπτει, στη χειρότερη περίπτωση, πρόθεση άσκησης από το Γρίβα και τους υποστηρικτές του, έντονης αντιπολίτευσης για να μη υπάρξουν υποχωρήσεις σε θέματα που βρίσκονταν υπό διαπραγμάτευση με τους Άγγλους και τίποτε περισσότερο»[1].

 

Διφορούμενες αναφορές της επιστολής

Πάντως πρέπει να σημειώσουμε ότι ορισμένες αναφορές στο κείμενο είναι διφορούμενες. Πέραν του ότι χαρακτηρίζεται ο Μακάριος ως ανόητος, κατηγορείται ότι «παίζει εναντίον του Αρχηγού, νομίζοντας ο ανόητος, ότι είναι δυνατό να εξουδετερώσει τον Αρχηγό, ώστε όταν δεν θα υπάρχει αντίπαλος, να βαδίσουν στο ανοσιούργημά τους»

Αυτή η αναφορά, όπως και δύο αναφορές που ακολουθούν, και γνωρίζοντας τον χαρακτήρα και τη μόνη οδό που ήξερε ο Γρίβας για να «εκφράζεται», ίσως να υπονοούνται άλλα πράγματα. Όπως το ότι «Εύχεται ο Αρχηγός να μην έλθει τέτοια κατάσταση. Μα αν υπάρξει, θα πρέπει να την κτυπήσουμε και θα την κτυπήσουμε» ενώ στη συνέχεια αναφέρεται πως αν ο αρχηγός «διαβλέψει επικείμενο κίνδυνο θα εκδηλωθεί».

Πρέπει να θυμίσουμε πως ο Γρίβας είχε ήδη εκδηλωθεί με την πρόθεση του να πολιτευθεί και γι’ αυτό προκλήθηκε η κρίση μεταξύ του ίδιου, της Ελληνικής κυβέρνησης και του Μακαρίου.

 

Ο Μακάριος αναλαμβάνει δράση

Ο Μακάριος είχε πλέον ενδείξεις ότι μέσα στο ΕΔΜΑ, το κόμμα το οποίο ο ίδιος ουσιαστικά ίδρυσε και χρηματοδοτείτο από τον ίδιο, υπήρχαν άνθρωποι που στήριζαν τον Γρίβα, τον αντιπολιτεύονταν κρυφά ή φανερά και ότι ενδεχομένως να μην έμεναν μόνο στα λόγια.

Στις 6 Αυγούστου ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος κάλεσε στην Αρχιεπισκοπή μέλη της Διοικούσης Επιτροπής του ΕΔΜΑ σε μια δραματική σύσκεψη. Παρών ήταν και ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, παρ’ όλον που δεν ήταν μέλος της Επιτροπής.

Στο μάτι του κυκλώνα βρέθηκε ο Φώτης Παπαφώτης, στέλεχος του ΕΔΜΑ και πρώην τομεάρχης της ΕΟΚΑ στην περιοχή Αμμοχώστου – Καρπασίας. Το όνομα του Παπαφώτη είναι συνδεδεμένο με το όργιο τρομοκρατίας που εξαπέλυσε η ΕΟΚΑ μέσα στο 1958 και αρκετές δολοφονίες, ιδιαίτερα Αριστερών της περιόδου εκείνες, χρεώνονται στον Παπαφώτη, ιδιαίτερα η δολοφονία του Σάββα Μένοικου, για την οποία φέρεται να έχει αναλάβει και την ευθύνη της έκδοσης διαταγής. Ο ίδιος πάντως δήλωνε ότι έδωσε διαταγή για εκφοβισμό του και όχι για δολοφονία του Μένοικου.

 

Σύμφωνα με τον Πέτρο Πετρίδη[2], εκείνες τις μέρες ο Φώτης Παπαφώτης βρισκόταν στο χωριό του, την Ακανθού κι ειδοποιήθηκε να μεταβεί στην Λευκωσία εσπευσμένα.

Σύμφωνα με τον Π. Πετρίδη, «Κατά τον Παπαφώτη- που υποστηρίζει ότι την πληροφορία του την αποκάλυψε αργότερα άλλο μέλος της Διοικούσης Επιτροπής του ΕΔΜΑ, η σύσκεψη εκείνη είχε σκοπό να τον εξαναγκάσει σε παραίτηση από τη θέση του Ταμία του ΕΔΜΑ.

Ο Αρχιεπίσκοπος μίλησε για τη δημιουργία παρανόμων ενόπλων ομάδων που στρέφονται κατά του ιδίου με σκοπό την ανατροπή των συμφωνιών και άφησε υπονοούμενα για το Γρίβα και τον Παπαφώτη.

Στις επόμενες μέρες τα πράγματα σημείωσαν ραγδαία εξέλιξη.

Τη νύκτα της 12ης Αυγούστου κυκλοφόρησαν φυλλάδια κατά του Αρχιεπισκόπου με την υπογραφή “Κυπριακό Ενωτικό Μέτωπο” (ΚΕΜ) που κατάγγελλαν τη δημιουργία οργάνωσης για να στραφεί εναντίον εκείνων που θεωρούσε σαν υπεύθυνους για την “προδοσία” του κυπριακού αγώνα.

Ο Γρίβας, που βρισκόταν στην Κέρκυρα, δήλωσε ότι δεν είχε καμιά γνώση για το σχηματισμό του ΚΕΜ, και χαρακτήρισε την υπόθεση σαν μια από τις συνηθισμένες συκοφαντίες που χρησιμοποιούσαν οι εχθροί του για να υπονομεύσουν το γόητρο του.

Στη Λευκωσία όμως κυκλοφόρησαν πληροφορίες ότι το ΚΕΜ οργανώθηκε από φανατικούς φίλους του Στρατηγού, ενώ στην Αθήνα η Ελληνική Κυβέρνηση δήλωνε ότι έπαιρνε όλα τα αναγκαία μέτρα για να παρεμποδίσει τη λαθραία αποστολή όπλων στο ΚΕΜ».

 

Φήμες για προγραφές 60 ατόμων

Η κυκλοφορία των φυλλαδίων συνοδεύθηκε από φήμες ότι είχε ετοιμασθεί κατάλογος προγραφών με 60 ονόματα υποψηφίων για εκτέλεση, περιλαμβανομένου και του Μακαρίου, που κατά το ΚΕΜ, ήταν αντίθετοι στη γραμμή της ένωσης.

 

Και συνεχίζει ο Π. Πετρίδης: «Ταυτόχρονα οι αρχές ανακάλυψαν μια κρύπτη με όπλα. Έτσι τα γεγονότα έσμιγαν με τις φήμες και προσλάμβαναν νέες διαστάσεις, σε σημείο που να δημιουργηθεί επικίνδυνη ένταση. Ωστόσο πολύ λίγες απτές αποδείξεις δόθηκαν ότι πράγματι υπήρχε κάποια συνωμοσία της σοβαρότητας που είχε γίνει προσπάθεια να προσδοθεί σ’ αυτήν.

Χαρακτηριστικό της περιόδου ήταν οι απότομες μεταπτώσεις στις σχέσεις Μακαρίου και Γρίβα και φυσικά και του περιβάλλοντος και των δυο.

Λίγες μέρες νωρίτερα ο Στρατηγός είχε δηλώσει στην Αθήνα, ότι ανέστελλε τις δημόσιες συζητήσεις με το Μακάριο. Ακόμα συμβούλευσε τον Αντώνη Γεωργιάδη να μη προχωρήσει στην πραγματοποίηση της πρόθεσης του να παραιτηθεί από τη θέση του σαν Υπουργού Συγκοινωνιών, όπως είχε πληροφορήσει σχετικά τον Αρχιεπίσκοπο.

Και για ν’ αμβλύνει ακόμα περισσότερο την ένταση διευκρίνισε ότι δεν στρεφόταν εναντίον των συμφωνιών και των συνομιλιών για την εφαρμογή τους, αλλά απλώς προσπαθούσε να παρεμποδίσει τις υποχωρήσεις μπροστά μάλιστα στον κίνδυνο που δημιουργούσε ο συνεχής εξοπλισμός των Τούρκων.

Ο Στρατηγός δεν δέχτηκε, ωστόσο να συναντηθεί με το Μητροπολίτη Κιτίου Ανθιμο που πήγε στην Αθήνα στις 10 Αυγούστου, 1959, για να μεσολαβήσει στη διένεξη.

“Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου του 1959 ήταν μια περίοδος δραματικών εξελίξεων».

 

Αυτά που αναφέρονται από τον Π. Πετρίδη πιστοποιούνται και από τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής εκείνης, τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδας

Η σύσκεψη στην Αρχιεπισκοπή

Κάτω από το βάρος των αποκαλύψεων και των πληροφοριών που κυκλοφορούσαν, ο Μακάριος συγκάλεσε σύσκεψη στην Αρχιεπισκοπή. Η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στις 10 Αυγούστου και σε αυτήν έλαβαν μέρος 150 αντιπρόσωποι του ΕΔΜΑ από την περιοχή Αμμοχώστου.

 

Στη σύσκεψη ο Μακάριος κατηγόρησε ανοικτά το Φώτη Παπαφώτη ότι συνωμοτούσε με το Γρίβα και τους “Κυρηνειακούς”- τους οπαδούς του Μητροπολίτη Κερύνειας Κυπριανού- για τη δολοφονία του ιδίου, Υπουργών και υποστηρικτών του.

 

«Σαν αποδεικτικά στοιχεία παρουσίασε μια επιστολή που είχε στείλει από την Αθήνα ο Ρένος Κυριακίδης, αδελφός του Μητροπολίτη Κυπριανού, προς τον Παπαφώτη κι ένα καταλογο από εξήντα περίπου πρόσωπα και δήλωσε ότι είχε αποδείξεις, για την εισαγωγή όπλων από την Ελλάδα.

“Από τα στοιχεία που ανακοίνωσε ο Αρχιεπίσκοπος μόνο η επιστολή Κυριακίδη δόθηκε, αργότερα, στη δημοσιότητα, Ούτε ο κατάλογος προγραφών δημοσιεύθηκε ποτέ, σε φωτοτυπία ή διαφορετικά, ούτε και διευκρινίστηκε ποτέ ποιος τον ετοίμασε και ούτε δόθηκε ποτέ καμμιά συγκεκριμένη απόδειξη για εισαγωγή όπλων.

Γι’ αυτό και από την πλευρά του Γρίβα και του περιβάλλοντος του υποστηρίχθηκε ότι η όλη υπόθεση ήταν φτιαχτή», συμπληρώνει ο Π. Πετρίδης[3].

 

Εντούτοις, όπως θα δούμε στη συνέχεια, τέσσερις μήνες μετά, στην Αθήνα έγιναν συλλήψεις Κυπρίων, περιλαμβανομένου και του Ρένου Κυριακίδη, για παράνομη κατοχή όπλων.

 

Στη σύσκεψη που προαναφέραμε, ο Μακάριος δήλωνε ότι ήταν πεπεισμένος γι’ αυτά που έλεγε, και για το λόγο αυτό έπαυσε τον Παπαφώτη από τη Διοικούσα Επιτροπή του ΕΔΜΑ.

 

Δύο μέρες αργότερα, στις 12 Αυγούστου, θα γινόταν «δίκη» για τον Παπαφώτη ενώπιον 35 στελεχών του ΕΔΜΑ της επαρχίας Αμμοχώστου και μελών της διοικούσας επιτροπής του ΕΔΜΑ.

Η «δίκη» έγινε στην παρουσία Παπαφώτη, ενώ ο Μακάριος διάβασε την επιστολή Ρένου Κυριακίδη και παρουσίασε τα άλλα στοιχεία που είχε.

 

Στο επόμενο σημείωμα θα δούμε την εξέλιξη των πραγμάτων.

[1] Βλ. Π. Παπαδημήτρη, «17.9.1959: Ο Μακάριος καταγγέλλει τον Γ. Γρίβα-Διγενή ότι καταρτίζει σχέδια για ανατροπή του, Ηλεκτρονική ιστορία της Κύπρου, http://www.papademetris.net.

[2] Οι αναφορές προέρχονται από την «Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου», περίοδος 1960-73, του δημοσιογράφου Πέτρου Πετρίδη.

 

[3] Πέτρου Πετρίδη, «Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου», περίοδος 1960-73.