Πτυχές από την κήρυξη του ΑΚΕΛ εκτός νόμου

Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ

Το βράδυ μεταξύ της 13ης και 14ης Δεκεμβρίου 1955, οι Βρετανοί αποικιοκράτες κήρυξαν παράνομο το ΑΚΕΛ και τις οργανώσεις του (πλην της ΠΕΟ1 ) και ανέστειλαν την κυκλοφορία των εφημερίδων του κόμματος, του Νέου Δημοκράτη, του Ανεξάρτητου και της Ινκιλαμψί2 .

Όπως αναφέραμε και στο σημείωμα της προηγούμενης βδομάδας, εκείνο το βράδυ συνελήφθησαν 135 κομματικά στελέχη και στελέχη των οργανώσεων3 .

Όπως καταγράφηκε στο προηγούμενο σημείωμα οι Βρετανοί αποικιστές από καιρό σκέφτονταν τρόπους για να θέσουν το ΑΚΕΛ εκτός νόμου, ως τον υπ’ αριθμό ένα κίνδυνο για την αποικία

Γιατί το ΑΚΕΛ ήταν κίνδυνος

Παρά τα όσα λέγονται από διαφόρους οι οποίοι θέλουν να αμφισβητούν την αντιαποικιακή δράση του ΑΚΕΛ4 , οι Βρετανοί ήταν ξεκάθαροι για τους λόγους που έθεσαν εκτός νόμου το κόμμα.

Η επίσημη ανακοίνωση της αγγλικής κυβέρνησης, ημερομηνίας 15/12/1955, αναφερόμενη στους λόγους που επέβαλαν να τεθεί εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, όπως και στις συλλήψεις στελεχών ανέφερε μεταξύ άλλων: «Η τρομοκρατία και η βία έκαμαν αναγκαία την κήρυξη κατάστασης επειγούσης ανάγκης. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να αφήσει ελευθερία δράσης σε μια Οργάνωση που οι πραγματικοί της σκοποί είναι να παρατείνουν τη δυσαρέσκεια και τις ταραχές στην Κύπρο».

«… Οι κομμουνισταί είναι εκείνοι οι οποίοι από το τέλος τους πολέμου είχαν το προβάδισμα εις την προσφυγήν εις οχλαγωγίας, την δολιοφθοράν και τον εκφοβισμό εν τη επιδιώξει των πολιτικών των σκοπών. Είναι αυτοί οι οποίοι ανέπτυξαν ολόκληρον μηχανισμόν “αγώνος” εναντίον της καθεστωκυίας τάξεως, τας μαζικάς διαδηλώσεις, τας πολιτικός απεργίας, την αναγραφή συνθημάτων, την στασιαστικήν προπαγάνδα και τα υπερμεγέθη υπομνήματα».

Και παρακάτω η επίσημη κυβερνητική ανακοίνωση ανέφερε: «Αι απεργίαι διαμαρτυρίας της 2ας Αυγούστου και της 29ης Σεπτεμβρίου αμφότεροι των οποίων έδωσαν αφορμή δι’ οχλαγωγίαν και βίαν, οργανώθηκαν υπό των κομμουνιστών εν συνεργασία με εξτρεμιστάς της δεξιάς. Κομμουνιστής ήτο το πρόσωπον το οποίον εφονεύθη υπό των δυνάμεων ασφαλείας εν Λεμεσώ την 27η Σεπτεμβρίου καθ’ ον χρόνο ηγείτο οχλαγωγίας εκεί5 . Είναι σημαντικό το γεγονός ότι η πόλις όπου έλαβον χώραν οι χειρότεροι και πλέον επί μήνας οχλαγωγίαι και γενική ανομία είναι η Λεμεσός, το κομμουνιστικό οχυρό».

Και η (μακροσκελής) ανακοίνωση κατέληγε: «Ούτω, η εξάλειψη της Κομμουνιστικής επιρροής εις την νήσον αποτελεί αναγκαίαν προϋπόθεση δι’ οιανδήποτε υγειάν συνταγματικήν περίοδον».

Ο αγώνας ενάντια στις στρατιωτικές βάσεις

Ένας άλλος λόγος που το ΑΚΕΛ τέθηκε στο στόχαστρο των Βρετανών ήταν η επιμονή του στην απαλλαγή της Κύπρου από τις στρατιωτικές βάσεις τις οποίες οι αποικιστές δεν ήταν διατεθειμένοι να αφήσουν. Το ΑΚΕΛ είχε αντιταχθεί έντονα στις δηλώσεις που έκανε ο Μακάριος στη διάσκεψη του Μπαντούνγκ.

Στις 24 Απριλίου ο «Νέος Δημοκράτης» δημοσίευσε πληροφορίες που μετέδωσε ο ραδιοσταθμός της Αθήνας, σε ρεπορτάζ κάτω από τον τίτλο «Ο Αρχιεπίσκοπος επανέλαβε στο Μπαντούνγκ ότι είναι υπέρ της παροχής βάσεων στους Βρετανούς», κι επέκρινε τον Μακάριο ότι «αντί να θέσει καθαρά το ζήτημά μας μπροστά στους εκπροσώπους της Ασίας – Αφρικής, μιλά για “ικανοποίηση” των Βρετανών διά της παραχωρήσεως βάσεων».

Η εφημερίδα δημοσίευσε άρθρο του Γενικού Γραμματέα του ΑΚΕΛ, Εζεκία Παπαϊωάννου, με τίτλο «Ο Αρχιεπίσκοπος πάλιν διανέμει βάσεις», με το οποίο ασκείται έντονη κριτική προς τον Μακάριο για τις δηλώσεις του6 .

Έντονη λαϊκή αντίδραση για την παρανομία

Οι εργαζόμενοι αντέδρασαν έντονα μόλις έγινε γνωστή η βρετανική ενέργεια.

Η εφημερίδα «Ελευθερία» έγραφε σχετικά: «Οι πλείστοι των εργατών εγκατάλειψαν χθες τας εργασίας των εις ένδειξη διαμαρτυρίας». Κατά την ίδια εφημερίδα η αποικιακή αστυνομία έριξε δακρυγόνες βόμβες για να διαλύσει τις αυθόρμητες συγκεντρώσεις των εργαζομένων. Στις επόμενες μέρες οι κινητοποιήσεις πήραν πιο οργανωμένο χαρακτήρα και με κύριο αίτημα την απελευθέρωση των συλληφθέντων στελεχών της Αριστεράς7 .

Η δράση στην παρανομία

Συνεπεία της προηγούμενης παρανομίας (του Κ.Κ.Κ.) τα στελέχη του ΑΚΕΛ γνώριζαν τον τρόπο δουλειάς σε συνθήκες παρανομίας.

Έτσι τα μέλη της ηγεσίας που δεν συνελήφθησαν έστησαν γρήγορα έναν παράνομο μηχανισμό και καθόρισαν στόχους. Αυτή η πτυχή της ιστορίας του ΑΚΕΛ δεν είναι πολύ γνωστή γι’ αυτό σε αυτό το σημείωμα θα παραθέσουμε κάποια στοιχεία.

Ανάμεσα στους σχεδιασμούς, οι οποίοι έγιναν πράξη ήταν οι παναπεργίες κατά την εξορία του Αρχιεπισκόπου και το κλείσιμο των καταστημάτων σ’ όλες τις πόλεις, που κράτησαν σχεδόν μια βδομάδα, οι εκδηλώσεις ενάντια στις εκτελέσεις αγωνιστών της ΕΟΚΑ, οι διαδηλώσεις κατά την επίσκεψη του Ράντκλιφ και του Υπουργού των Αποικιών στην Κύπρο, οι εκδηλώσεις της 15ης Ιουλίου 1956, του Νοέμβρη 1956 επέτειο της επιβολής του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης με κύριο αίτημα την απόλυση των πολιτικών κρατουμένων, ήταν μερικές από τις δράσεις αυτές.

Τέθηκε επίσης σε εφαρμογή σχέδιο απόδρασης σημαντικών στελεχών από τις φυλακές, όπως του Ε. Παπαϊωάννου, του Κυριάκου Χρίστου και του Παυλάκη Γεωργίου.

2.015 νέα μέλη σε τρεις μήνες, η αναδιοργάνωση του κόμματος

Η αναδιοργάνωση των σωμάτων του κόμματος από τα πάνω μέχρι κάτω, το στήσιμο του τεχνικού μηχανισμού, η επαφή με τα μέλη και το λαό προωθήθηκαν σχετικά έγκαιρα.

Και το σημαντικό σε αυτή την περίπτωση είναι πως ο παράνομος μηχανισμός ενέταξε στις δράσεις του και μη κομματικά μέλη. Κι αυτοί οι άνθρωποι πρόσφεραν σημαντική βοήθεια διότι ήταν υπεράνω υποψίας. Παράλληλα με αυτό, το κόμμα φρόντισε να εντάξει στις τάξεις του νέο αίμα και να αναπληρώσει τις απώλειες.

Χαρακτηριστικό είναι το αποτέλεσμα ενός πεντάμηνου πλάνου Γενάρη – Μάρτη 1957 όπου στρατολογήθηκαν 2.158 μέλη και στήθηκαν 49 νέες κομματικές ομάδες σε αντίστοιχα χωριά. Στο Θ’ (9ο) Συνέδριο του κόμματος που έγινε παράνομα στην Αμμόχωστο τον Σεπτέμβρη 1959, το ΑΚΕΛ παρουσιάστηκε με τριπλάσιο αριθμό μελών από ό,τι είχε πριν την παρανομία. Από 2.669 τον Δεκέμβρη 1956 είχε τον Ιούλιο 1959, 6.804.8

Όχι άλλες εκτελέσεις

Η Αριστερά πιστή στη θέση για την ανάγκη ενότητας όλου του λαού9 , όχι μόνο αναλάμβανε πρωτοβουλίες, αλλά και συμμετείχε ενεργά σε πρωτοβουλίες της εθναρχίας και άλλων.

Η συμμετοχή αυτή της Αριστεράς έδιδε μαζικότητα στις κινητοποιήσεις, μεγαλύτερο πολιτικό βάρος και έστελνε στους αποικιοκράτες και τον έξω κόσμο το σωστό μήνυμα ότι ολόκληρος ο λαός μάχεται για την αποτίναξη του αποικιακού ζυγού.

Το ΑΚΕΛ ανέπτυξε στην περίοδο της παρανομίας του δράσεις για την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων, αλλά και για να ακυρωθούν οι εκτελέσεις μελών της ΕΟΚΑ.

Οι διαφορές τακτικής και οι διαφορές με την ηγεσία της ΕΟΚΑ δεν εμπόδισαν ποτέ το ΑΚΕΛ από του να δώσει όλες του τις δυνάμεις στην πάλη που γινόταν για το σταμάτημα των εκτελέσεων και την αποτροπή νέων καταδικαστικών αποφάσεων.

Όλες αυτές οι κινητοποιήσεις συχνά κατέληγαν σε συγκρούσεις με την αστυνομία και το στρατό των αποικιστών που δεν δίσταζαν να χρησιμοποιούν βία και να πυροβολούν ακόμα ενάντια στους διαδηλωτές. Πολλοί είναι οι ΑΚΕΛιστές που τραυματίστηκαν σε τέτοιες συγκρούσεις.

Ο Ανδρέας Γεωργίου από τη Διερώνα και ο Αργυρός Νικόλα από την Αφάνεια, στελέχη και οι δύο του ΑΚΕΛ έχασαν τη ζωή τους όταν οι Εγγλέζοι άνοιξαν πυρ ενάντια σε διαδηλώσεις που και οι δύο πρωτοστατούσαν.

Ο Ανδρέας Γεωργίου σκοτώθηκε όταν σε διαδήλωση που έγινε στις 27 Μαρτίου 1955 ενάντια στα έκτακτα μέτρα και με αξίωση την αυτοδιάθεση, μαζί με άλλους επιχείρησε να απομακρύνει συρματοπλέγματα που έστησαν οι αποικιστές για να μην προχωρήσουν οι διαδηλωτές. Πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε. Στις 15 Δεκεμβρίου 1957 το ΑΚΕΛ διοργάνωσε στην Αμμόχωστο μεγάλη διαδήλωση για την αυτοδιάθεση. Ενώ η διαδήλωση διέσχιζε τους κύριους δρόμους της πόλης, δέχτηκε την επίθεση των πάνοπλων Βρετανών, κοντά στο Γυμνάσιο.

Άνοιξαν πυρ και από τους πυροβολισμούς σκοτώθηκε ο Αργυρός Νικόλα, μέλος της Επιτροπής Πόλης του ΑΚΕΛ και υπεύθυνος της κομματικής οργάνωσης των οικοδόμων. Την επόμενη μέρα έγινε παναπεργία σε ένδειξη διαμαρτυρίας και μεγάλη ομάδα ΑΚΕΛιστών ξεκίνησε για να παραστεί στην κηδεία που θα γινόταν στην Αφάνεια. Η ομάδα παρεμποδίστηκε από τους Βρετανούς. Όσοι δεν κατάφεραν να παραστούν, συγκεντρώθηκαν στην Αγκαστίνα και τέλεσαν μια συμβολική κηδεία.

Υπάρχουν πολλές αξιοσημείωτες, αλλά άγνωστες ενέργειες για τις οποίες θα αναφερθούμε σε άλλο σημείωμα.

1 Ο λόγος που δεν κηρύχθηκε παράνομη η ΠΕΟ ήταν διότι προστατευόταν από το νόμο περί Εργατικών Συνδικάτων. Της ίδιας προστασίας τύγχανε και η ΣΕΚ την περίοδο της ΕΟΚΑ.

2 Η «Ινκιλαμψί» («Επαναστάτης) ήταν τ/κυπριακή εφημερίδα.

3 Αν και η ΠΕΟ δεν είχε κηρυχθεί παράνομη, εντούτοις συνελήφθησαν αρκετά στελέχη της με την ιδιότητα του στελέχους του ΑΚΕΛ.

4 Το Κ.Κ.Κ. και στη συνέχεια το ΑΚΕΛ ήταν τα μόνα κόμματα που τέθηκαν επίσημα στην παρανομία από τους Βρετανούς.

5 Πρόκειται για τον Ανδρέα Γεωργίου από τη Διερώνα.

6 Εφ. «Νέος Δημοκράτης» 24 Απριλίου 1955.

7 Εφ. «Ελευθερία» 15 Δεκεμβρίου 1955.

8 Κυριάκος Χρίστου, «Η πάλη του ΑΚΕΛ στην περίοδο της παρανομίας 1955», εφ. «Νεολαία» 28 Μαρτίου 1997.

9 Θυμίζουμε ότι το ΑΚΕΛ διαφωνούσε με τη διεξαγωγή ένοπλου αγώνα και πρότασσε μαζικό πολιτικό αγώνα για την επίτευξη της αυτοδιάθεσης με ενωμένες όλες τις δυνάμεις του τόπου.

Πηγές: Κυριάκου Χρίστου, «Βιογραφικό, 95 χρόνια ζωής και αγώνα», Λεμεσός 2010. Γρηγόρη Σπύρου, «Μνήμες ζωής ενός ΑΚΕΛιστή», Λευκωσία 2006. Μιχάλης Ολύμπιος, «Με τη δύναμη του οράματος», Λευκωσία 2005. Μιχάλη Πουμπουρή, «Μέρες Δοκιμασίας», Λευκωσία 1999. Εφημερίδες της εποχής.