Σεισµοί: Η ιστορία του Κυπριακού Τόξου και οι ζώνες σεισµικότητας

Όλα τα σεισµολογικά δεδοµένα του νησιού από το Τµήµα Γεωλογικής Επισκόπησης

 

Του

Τάσου Περδίου

Τα ιστορικά στοιχεία, όπως καταγράφονται από το Τµήµα Γεωλογικής Επισκόπησης, δείχνουν ότι η Κύπρος έχει τις δικές της σελίδες στο βιβλίο της σεισµολογικής ιστορίας του κόσµου µε σεισµούς που σε αρκετές περιπτώσεις ισοπέδωσαν πόλεις. 20 καταστροφικοί σεισµοί έγιναν µεταξύ 26 π.Χ. και 1900 µ.Χ.

Το 16 π.Χ. έγινε σεισµός 6,5 βαθµών που ερήµωσε την Πάφο την οποία έκτισαν ξανά οι Ρωµαίοι µε την ονοµασία Αυγούστα. Το 76 µ.Χ. σηµειώθηκε καταστροφικός σεισµός στην κεντρική Κύπρο, ενώ το 300, 332 και 341 µ.Χ., ακολουθία σεισµών άνω των 6 βαθµών κατέστρεψαν τη Σαλαµίνα. Το 342 µ.Χ. η Πάφος καταστράφηκε ολοκληρωτικά από δόνηση 6,8 βαθµών, ενώ µεταξύ 365 µ.Χ. και 375 µ.Χ. ισοπεδώθηκε το Κούριο.

Σύµφωνα µε το ΤΓΕ, το 1222 µ.Χ. εκδηλώθηκε ένας από τους πιο ισχυρούς σεισµούς των ιστορικών καταλόγων, µεγέθους 7 βαθµών, µε εκτεταµένες καταστροφές σε Λεµεσό και Πάφο και σοβαρές απώλειες ανθρώπινων ζωών. Ενδεικτικό είναι ότι από το φαινόµενο η ακτογραµµή της Πάφου µετακινήθηκε προς τη θάλασσα, ενώ προκλήθηκε επίσης τσουνάµι µε καταστροφικές συνέπειες κυρίως για την Πάφο. Από το 1222 µέχρι το 1896 είναι καταγραµµένοι άλλοι εννέα ισχυρότατοι σεισµοί µε τεράστιες υλικές καταστροφές και ανθρώπινες απώλειες σε κάποιες περιπτώσεις.

Ακριβέστερα στοιχεία για τους σεισµούς που σηµειώνονται στον κυπριακό χώρο άρχισαν να συλλέγονται από το 1896, όταν σεισµολογικοί σταθµοί άρχισαν να λειτουργούν στις γειτονικές χώρες. Από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 λειτουργούν και στην Κύπρο σεισµολογικοί σταθµοί. Κατά τον τελευταίο αιώνα, εκατοντάδες σεισµοί µε επίκεντρο στην Κύπρο και τη γύρω περιοχή έγιναν αισθητοί στο νησί. Από αυτούς, δεκάδες προκάλεσαν ζηµιές και µερικοί είχαν θύµατα.

Η χρονική κατανοµή της σεισµικής δραστηριότητας είναι ακανόνιστη. Υπάρχουν περίοδοι έντονης δραστηριότητας ακολουθούµενες από περιόδους σεισµικής ύφεσης. Για παράδειγµα, κατά τα έτη 1995-1999 παρατηρήθηκε αύξηση της σεισµικής δραστηριότητας µε ισχυρούς σεισµούς µεγέθους 5,6 – 6,8 βαθµών στην κλίµακα Ρίχτερ, ενώ κατά τις προηγούµενες τέσσερις δεκαετίες επικρατούσε σχετική ύφεση.

Πόσο κινδυνεύει η Κύπρος από τσουνάµι;

Από το 2004, όταν η ανθρωπότητα έµαθε µε σκληρό τρόπο τι εστί τσουνάµι, κάθε φορά που σείεται η γη, η σύνδεση µε πιθανή εκδήλωση τσουνάµι είναι αυτόµατη. Το Τµήµα Γεωλογικής Επισκόπησης διαθέτει ξεχωριστές καταγραφές για το φαινόµενο τσουνάµι που δεν είναι άγνωστο για την ιστορία του νησιού µας. Σύµφωνα µε τα στοιχεία, καταστροφικά τσουνάµι έχουν πλήξει την Κύπρο στην ιστορία της, έχουν προκαλέσει απώλεια ανθρώπινων ζωών και έχουν καταστρέψει τις τότε παραθαλάσσιες πόλεις και λιµάνια της, όπως επιβεβαιώνουν ιστορικές µαρτυρίες ανθρώπων που διασώθηκαν µέσα από τους αιώνες. Κάθε τσουνάµι όµως, αφήνει πίσω του και γεωλογικά τεκµήρια αφού όταν πλήττει τις ακτές, µεταφέρει µαζί του διάφορα υλικά από τον θαλάσσιο πυθµένα, τα οποία εναποθέτει στην ξηρά και αποτελούν, µεταγενέστερα, τις γεωλογικές ενδείξεις του φαινοµένου.

Σε σχετικό χάρτη του ΤΓΕ φαίνονται οι καταγεγραµµένες και επιβεβαιωµένες πηγές τσουνάµι παγκόσµια από το 1610 π.Χ. µέχρι το 2014. Οι πηγές αυτές περιλαµβάνουν σεισµούς, ηφαιστειακές εκρήξεις, υποθαλάσσιες  κατολισθήσεις και άλλες άγνωστες αιτίες. Στην περιοχή της Μεσογείου εκδηλώνεται το 16% της παγκόσµιας δραστηριότητας. Το βάθος της Μεσογείου στην περιοχή της Κύπρου φτάνει µέχρι τα 3 χιλιόµετρα, µε αποτέλεσµα η ταχύτητα διάδοσης των τσουνάµι, η οποία εξαρτάται άµεσα από το βάθος, να είναι περίπου της τάξης των 500-600km/h στην ανοικτή θάλασσα, σε αντίθεση µε τον Ειρηνικό Ωκεανό όπου οι ταχύτητες είναι µέχρι και διπλάσιες.

Παρ’ όλα αυτά επειδή οι ακτές της Κύπρο βρίσκονται σε πολύ µικρές αποστάσεις από τις πηγές τσουνάµι, o χρόνος προειδοποίησης είναι πολύ µικρός και κυµαίνεται από µερικά δευτερόλεπτα µέχρι µιάµιση ώρα για τις πιο αποµακρυσµένες πηγές, σε αντίθεση µε άλλα µέρη του πλανήτη, όπου ο χρόνος προειδοποίησης είναι της τάξης αρκετών ωρών, σύµφωνα πάντα µε το ΤΓΕ.

Το ΤΓΕ αναφέρει ότι στην Κύπρο ο κίνδυνος από τσουνάµι προέρχεται από τοπικούς, ισχυρούς, υποθαλάσσιους και επιφανειακούς σεισµούς, υποθαλάσσιες κατολισθήσεις στην ακτή της Λεβαντίνης και περιφερειακούς, ισχυρούς, υποθαλάσσιους και επιφανειακούς σεισµούς στο Ελληνικό Τόξο.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία, τσουνάµι έπληξαν την Κύπρο το 1202, το 1222, το 1303 και το 365 σε ό,τι αφορά την αρχαιότητα. Στη σύγχρονη ιστορία, πρόσφατοι σεισµοί προκάλεσαν µικρά, µη καταστροφικά τσουνάµι ως εξής:

– Το 1941, σεισµός στην Αµµόχωστο µεγέθους 6,5 βαθµών προκάλεσε µικρό τσουνάµι που παρατηρήθηκε στις ακτές του Ισραήλ.

– Το 1953, σεισµός στην Πάφο µεγέθους 6,5 βαθµών προκάλεσε µικρό τσουνάµι που παρατηρήθηκε στις ακτές της Πάφου.

Όσον αφορά τον κίνδυνο από τσουνάµι από ιστορικά στοιχεία, Ελλαδίτες ερευνητές (Fokaefs & Papadopoulos, 2007) έχουν υπολογίσει ότι στην ευρύτερη περιοχή της Κύπρου και Λεβαντίνης ένα πολύ ισχυρό τσουνάµι (ύψος κύµατος στην ακτή 4m) αναµένεται κάθε 375 χρόνια, ένα ισχυρό τσουνάµι (ύψος κύµατος στην ακτή >1m) αναµένεται κάθε 120 χρόνια και ένα µέτριο τσουνάµι (µε ύψος κύµατος <1m) αναµένεται κάθε 30 χρόνια.

Το Τµήµα Γεωλογικής Επισκόπησης διευκρινίζει όµως ότι τα ελλιπή ιστορικά στοιχεία δεν αντιπροσωπεύουν ολοκληρωτικά τον κίνδυνο από τσουνάµι για την Κύπρο. Για µια πιο ακριβή εκτίµηση του κινδύνου, όπως σηµειώνεται, θα πρέπει να χρονολογηθούν τα γεωµορφολογικά στοιχεία, τα οποία πιστεύεται ότι σχετίζονται µε δράση τσουνάµι στις ακτές της.

Το σύστηµα έγκαιρης προειδοποίησης για τσουνάµι στη Μεσόγειο

Τον Ιούνιο του 2005, µετά το τσουνάµι της 26ης ∆εκεµβρίου 2004 στον Ινδικό Ωκεανό, αποφασίστηκε η δηµιουργία συστηµάτων προειδοποίησης στον Ινδικό Ωκεανό, στην Καραϊβική και στην περιοχή του Βόρειου Ατλαντικού και της Μεσογείου. Στην περιοχή του Βόρειου Ατλαντικού και της Μεσογείου λειτουργούν τέσσερα πιστοποιηµένα κέντρα για προειδοποίηση και ενηµέρωση για τσουνάµι, και πιο συγκεκριµένα στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Τουρκία και στην Ελλάδα.

 

Το «Κυπριακό Τόξο» και οι τεκτονικές πλάκες 

Σύµφωνα µε το Τµήµα Γεωλογικής Επισκόπησης, η Κύπρος βρίσκεται στη σεισµογόνο ζώνη των Άλπεων-Ιµαλαΐων, µέσα στην οποία εκδηλώνεται το 15% των σεισµών παγκοσµίως. Η σεισµικότητα της Κύπρου αποδίδεται κατά κύριο λόγο στο «Κυπριακό Τόξο», που αποτελεί το τεκτονικό όριο µεταξύ της αφρικανικής και ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η αφρικανική πλάκα κινείται βόρεια προς την πλάκα της Ευρασίας, µε αποτέλεσµα τη σύγκρουση των δύο πλακών και την κατάδυση της αφρικανικής πλάκας κάτω από τη µικροπλάκα της Ανατολίας (τµήµα της ευρασιατικής πλάκας όπου βρίσκεται και η Κύπρος).

Όπως καταγράφεται στους χάρτες του Τµήµατος Γεωλογικής Επισκόπησης, το «Κυπριακό Τόξο» χωρίζεται κατά κύριο λόγο σε τρία τµήµατα, µε το δυτικό του τµήµα να βρίσκεται δυτικά της χερσονήσου του Ακάµα και να παρουσιάζει την εντονότερη δραστηριότητα µε σεισµούς ενδιάµεσου βάθους (µέχρι 130km). Το κεντρικό τµήµα εµφανίζεται νότια της Κύπρου και παρουσιάζει επίσης έντονη σεισµικότητα, κυρίως µε επιφανειακούς σεισµούς. Το ανατολικό τµήµα του τόξου, που αναφέρεται στη βιβλιογραφία και σαν «Το Ρήγµα της Λατάκιας», αποτελεί ένα αριστερόστροφο ρήγµα ολίσθησης και παρουσιάζει χαµηλή σεισµικότητα µε απουσία σεισµών ενδιάµεσου βάθους, πιθανόν λόγω µη-ενεργής καταβύθισης.

Σε ό,τι αφορά στις ζώνες σεισµικότητας, το ΤΓΕ σηµειώνει ότι η πιο έντονη σεισµικότητα της Κύπρου παρατηρείται στο κεντρικό-δυτικό µέρος του «Κυπριακού Τόξου» και σε χερσαία ρήγµατα στην Πάφο, Λεµεσό και Λάρνακα.