Σεπτεμβριανά 1955: Στο στόχαστρο το ΑΚΕΛ και οι τούρκοι κομουνιστές –   Μέρος Β’

Όπως αναφέρθηκε στο σημείωμα της περασμένης βδομάδας, ο Σεπτέμβριος του 1955 σημαδεύτηκε από τα βίαια επεισόδια που ξέσπασαν στην Κωνσταντινούπολη από τον τουρκικό εθνικιστικό όχλο.

Κλείνοντας το σημείωμα αναφερθήκαμε στο ότι οι Τ/κύπριοι εθνικιστές δεν είχαν στο στόχαστρο τους τόσο την ΕΟΚΑ αλλά είχαν κυρίως το ΑΚΕΛ στο οποίο προσπάθησαν να φορτώσουν προθέσεις εξόντωσης των Τ/κυπρίων. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και στην Τουρκία όπου μπήκαν στο στόχαστρο οι Τούρκοι κομουνιστές.

 

Ένοχοι οι κομμουνιστές!

Το τουρκικό κράτος μετά τους βανδαλισμούς απέφυγε να αναλάβει τις ευθύνες του, επιρρίπτοντας ευθύνες για όσα έγιναν στην τουρκική αριστερά και στους Τούρκους κομμουνιστές.

Η ιδέα αυτή ξεκίνησε από την Κύπρο και από το κόμμα «Η Κύπρος είναι Τουρκική» το οποίο θεωρούσε το ΑΚΕΛ ως τον μεγαλύτερο εχθρό του τουρκικού εθνικισμού.

Ως εκ τούτου θα έπρεπε να εξευρεθεί τρόπος να ενοχοποιηθεί και να στιγματιστεί.

Με άλλα λόγια, το ΑΚΕΛ βρέθηκε και πάλι ταυτόχρονα στο στόχαστρο του ελληνικού και του τουρκικού εθνικισμού.

Από τη μια οι λεκτικές (αρχικά) επιθέσεις της ΕΟΚΑ και από την άλλη οι ενέργειες των Τουρκοκυπρίων εθνικιστών.

 

Γενοκτονία των τ/κυπρίων από το ΑΚΕΛ

Το κόμμα «Η Κύπρος είναι Τουρκική» θεωρούσε επικίνδυνο το ΑΚΕΛ λόγω της επιρροής που εξακολουθούσε να έχει ανάμεσα στους Τουρκοκύπριους, παρά την σαφή υποστήριξη του προς το αίτημα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.

Όταν μετά την έναρξη της δράσης της ΕΟΚΑ οι Άγγλοι κατάφεραν να εμπλέξουν την Τουρκία στο κυπριακό και να την καταστήσουν ενδιαφερόμενο μέρος με την τριμερή διάσκεψη του Λονδίνου (Σεπτέμβριος 1955), το ΑΚΕΛ αποφάσισε την πραγματοποίηση συλλαλητηρίου διαμαρτυρίας το οποίο ορίστηκε για τις 28 Αυγούστου 1955.

Ο Κουτσιούκ εκμεταλλεύθηκε αυτό το γεγονός και στις 13 Αυγούστου έστειλε επιστολή στον Χικμέτ Μπιλ στην Κωνσταντινούπολη στην οποία του έγραφε ότι εκείνη την ημέρα οι ελληνοκύπριοι θα εξαπολύσουν επίθεση εναντίον των Τουρκοκυπρίων με σκοπό τη γενοκτονία.

Η επιστολή «διέρρευσε» στον τουρκικό τύπο κι έγινε πρωτοσέλιδη.

Αυτή η φήμη έφτασε και στον πρωθυπουργό Μεντερές ο οποίος την υιοθέτησε και στις 24 Αυγούστου 1955 προέβη σε σχετικές δηλώσεις[1].

 

Ουδέν συνέβη

Παρά τις φήμες και τις δηλώσεις, στις 28 Αυγούστου που πραγματοποιήθηκε το συλλαλητήριο του ΑΚΕΛ δεν συνέβη απολύτως τίποτε. Καμιά φασαρία, καμιά ενέργεια εναντίον των Τουρκοκυπρίων. Αντίθετα τόσο στην πρόσκληση του ΑΚΕΛ όσο και στο ίδιο το συλλαλητήριο δεν αναφερόταν το παραμικρό εναντίον των Τουρκοκυπρίων αλλά διακηρύχθηκε η πάγια θέση του ΑΚΕΛ για συνεργασία των δύο κοινοτήτων.

Ωστόσο αυτές οι φήμες συνέτειναν στο ξέσπασμα του πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων της Πόλης.

 

Η Άγκυρα ενοχοποιεί το Κ.Κ. Τουρκίας

Τα Σεπτεμβριανά πρέπει να διασυνδεθούν και με ένα άλλο δεδομένο. Την προσπάθεια της τουρκικής κυβέρνησης να κτυπήσει το Κομμουνιστικό κίνημα μέσα στην ίδια την Τουρκία αλλά και των Τουρκοκυπρίων εθνικιστών να παρουσιάσουν τους αριστερούς και προοδευτικούς ανθρώπους μέσα στην κοινότητα τους ως προδότες των τουρκικών εθνικών επιδιώξεων.

Σε αυτή την προσπάθεια η τουρκική κυβέρνηση εκμεταλλεύθηκε και την έκκληση που είχε απευθύνει ο Τούρκος ποιητής Ναζίμ Χικμέτ από τη Μόσχα και η οποία δημοσιεύθηκε στις 17 Απριλίου 1955 στην εφημερίδα «Αυγή» των Αθηνών. Ο Χικμέτ ανάμεσα σε άλλα τόνιζε ότι η Κύπρος ήταν πάντοτε ελληνική και είχε ταχθεί υπέρ της αυτοδιάθεσης και της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, θέση αντίθετη με την θέση της τουρκικής κυβέρνησης. Καλούσε επίσης τους Τ/κύπριους να συνεργαστούν με τους Ε/κύπριους ενάντια στην αποικιοκρατία.

Εκμεταλλευόμενη και την επιστολή Χικμέτ, η τουρκική κυβέρνηση επέρριψε την ευθύνη στους τούρκους κομουνιστές για το πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων. Και τότε η τουρκική κυβέρνηση εξαπέλυσε επίθεση εναντίον τους συλλαμβάνοντας και φυλακίζοντας τούρκους κομουνιστές, όπως μαρτυρούσε και ο άλλος μεγάλος τούρκος ποιητής Αζίζ Νεσίν.

Ο Νεσίν ανέφερε μεταξύ άλλων ότι κατηγορεί την τουρκική κυβέρνηση για φτιαχτές κατηγορίες εναντίον των Ελλήνων της Πόλης και ότι η κυβέρνηση «έριξε την ευθύνη πάνω σε εξήντα αριστερούς που κατά τύχη συνέλαβε απ’ εδώ κι απ’ εκεί. Έτσι, τους εξήντα αυτούς αριστερούς που δεν είχανε ιδέα γι’ αυτή την καταστροφή, τους έκλεισε έναν προς έναν σε κελιά των στρατιωτικών φυλακών του Χαρμπιγιέ. Τότε ήμουν κι εγώ ένας από τους δήθεν κατηγορούμενους που κλείστηκαν σε μοναχικό κελί με την κατηγορία ότι κάψαμε και ρημάξαμε την Πόλη»[2].

 

Ωστόσο η τουρκική κυβέρνηση δεν περιορίστηκε μόνο στην ευθύνη των Τούρκων κομμουνιστών αλλά έδωσε και προέκταση διασυνδέοντας την υπόθεση και με επιδιώξεις του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος: «Μόνο εξαιτίας συγκεκριμένων σκοπών της Κομινφορμ και της Κομιντέρν έγιναν αντικείμενο επίθεσης οι Έλληνες υπήκοοι μας», ανέφερε μεταξύ άλλων ανακοίνωση της τουρκικής κυβέρνησης.

 

Κατά συνέπεια, η ίδια η Τουρκία, επίσημα, δεν διασύνδεσε το πογκρόμ με την ΕΟΚΑ και ούτε καν αναφέρθηκε στην ΕΟΚΑ και τις διακηρύξεις του Γρίβα.

Αντίθετα, προσπάθησε να αξιοποιήσει τον αγώνα της ΕΟΚΑ και να παρουσιάσει όσα γίνονταν στην Κύπρο ως κομμουνιστικές ενέργειες κατά του τουρκικού στοιχείου στο νησί και αποσκοπούσε στο να βρεθεί ακόμα μια αφορμή για να κτυπηθεί το αριστερό κίνημα στην Τουρκία.

 

Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι η τουρκική κυβέρνηση εκμεταλλεύθηκε την έναρξη της ένοπλης δράσης στην Κύπρο και προσπάθησε να αποκρούσει το στόχο της Ένωσης δημιουργώντας κλίμα φόβου για το μέλλον του ελληνισμού, προκαλώντας το πογκρόμ.

Είναι όμως αξιοσημείωτη η επιμέλεια με την οποία η τουρκική κυβέρνηση δεν αναφέρεται επίσημα στην ΕΟΚΑ αλλά προσπαθεί να ενοχοποιήσει τους Κύπριους και Τούρκους κομμουνιστές.

 

Η Τουρκία χαράζει νέα πολιτική για την Κύπρο

Λίγο μετά την έναρξη της ένοπλης δράσης και εκμεταλλευόμενη πλήρως την ευκαιρία που της έδωσε η Βρετανία για ανάμιξη στο Κυπριακό, η Τουρκία επανακαθορίζει τους στόχους της. Από τη πλήρη αδιαφορία στην οποία βρισκόταν, άρχισε να διεκδικεί δυναμικά το δικαίωμα της να έχει λόγο στην Κύπρο.

Η αντικατάσταση του υπουργού Εξωτερικών Φουάτ Κιοπρουλού από τον Φατίν Ζορλού (μέχρι τότε υπουργό Προεδρίας) που έγινε τον Ιούλιο του 1955, σηματοδότησε τη σκλήρυνση της τουρκικής γραμμής στο κυπριακό.

Το έντονο, πλέον, ενδιαφέρον της Τουρκίας διαφαίνεται από την πρώτη ενέργεια του Ζορλού ο οποίος συγκροτεί ειδική επιτροπή για τη μελέτη και τον καθορισμό της τουρκικής στρατηγικής στο κυπριακό.

Στόχοι της επιτροπής αυτής ήταν α) να αποδειχθεί με τεκμήρια ότι η Τουρκία έχει τα ίδια δικαιώματα με την Ελλάδα πάνω στην Κύπρο και β) να ενισχύσει με κάθε τρόπο τους Τουρκοκύπριους για να έχει το έρεισμα να διεκδικεί επ’ ονόματι τους.

 

Οι εκθέσεις Νιχάτ Ερίμ

Το 1956 ο Τούρκος πρωθυπουργός κάνει ακόμα μια σημαντική κίνηση. Διορίζει τον καθηγητή Νιχάτ Ερίμ ως ειδικό σύμβουλο του για το κυπριακό. Προς τα τέλη του χρόνου ο Νιχάτ Ερίμ παραδίδει στην τουρκική κυβέρνηση δύο εκθέσεις για το κυπριακό που περιλάμβαναν τους στόχους της Τουρκίας για την Κύπρο και τους τρόπους επίτευξης τους.

Κύριο χαρακτηριστικό των εκθέσεων της 24ης Νοεμβρίου και 22ης Δεκεμβρίου ήταν ένα μακρόχρονο πρόγραμμα που θα δημιουργούσε στην Κύπρο τις προϋποθέσεις που θα επέτρεπαν στην Τουρκία να εφαρμόσει την πολιτική της αρκετά χρόνια μετά και να επιβάλει νέα δεδομένα με την τουρκική εισβολή του 1974.

 

Η τύχη τω πρωταίτιων

Όταν τον Μάιο του 1960 η κυβέρνηση Μεντερές ανατράπηκε με πραξικόπημα από τον στρατηγό Τζεμάλ Γκιουρσέλ, συνελήφθησαν 592 μέλη του Δημοκρατικού Κόμματος, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο ίδιος ο Μεντερές, ο τότε πρόεδρος της χώρας Μαχμούτ Τζελάλ Μπαγιάρ, ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών Μεχμέτ Φουάτ Κιοπρουλού, ο υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ρουστού Ζορλού, ο υπουργός Εσωτερικών, Ναμίκ Γκεντίκ, ο Υπουργός Άμυνας Ετχέμ Μεντερές και ο κυβερνήτης της Κων/πολης Φαχρεττίν Κερίμ Γκιοκάυ. Κάποιοι από αυτούς δικάστηκαν και για τα Σεπτεμβριανά.

 

Ο Γκεντίκ αυτοκτόνησε λίγο αργότερα. μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος. Οι Μπαγιάρ και Ετχέμ Μεντερές δεν δικάστηκαν καθόλου για την συμμετοχή τους στην διοργάνωση του πογκρόμ, ενώ ο Κιοπρουλού αθωώθηκε. Ο Γκιοκάυ απλώς στερήθηκε των πολιτικών του δικαιωμάτων. Ένοχοι ευρέθησαν μόνον οι Μεντερές και Ζορλού, γι’ αυτό και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 6 ετών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για άλλη, πολύ πιο ασήμαντη υπόθεση, αυτή της καταχρήσεως κεφαλαίων, ο Μεντερές καταδικάστηκε σε φυλάκιση 14 ετών και 2 μηνών. Αν και οι Αντνάν Μεντερές και Ζορλού καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και απαγχονίστηκαν στην νήσο Ιμραλί, τον Σεπτέμβριο του 1961, εκείνο που εβάρυνε στην θανατική καταδίκη τους ήταν οι κατηγορίες για παραβίαση του Τουρκικού Συντάγματος.

 

Οι Τούρκοι πρόξενοι της Θεσσαλονίκης, ο θυρωρός του Προξενείου που τοποθέτησε την βόμβα και ο φοιτητής Οκτάυ Εγκίν που μετέφερε την βόμβα στην Θεσσαλονίκη αθωώθηκαν. Ο Εγκίν αργότερα διορίστηκε Γενικός Διευθυντής Κρατικής Ασφαλείας και αργότερα Νομάρχης στην Νεάπολη (Nevşehir) της Καππαδοκίας.

 

Ο πρόεδρος του Σωματείου «Η Κύπρος είναι Τουρκική» Χικμέτ Μπιλ κατέθεσε στο δικαστήριο ως μάρτυρας κατηγορίας. Αργότερα απεστάλη από την τουρκική κυβέρνηση ως ακόλουθος τύπου στην Τουρκική Πρεσβεία στην Βηρυτό.

[1] Βλ. Νεοκλή Σαρρή «Η άλλη πλευρά» και Αχμέτ Αν «Πως το κυπριακό μετατράπηκε σε εθνική υπόθεση της Τουρκίας».

[2] Στο ίδιο.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy