Συνεργατισμός: Μία ιδέα κτισμένη με γρόσια και σελίνια

Μία ιδέα κτισμένη με γρόσια και σελίνια,  ιδρώτα και φροντίδα για τον φτωχό και κατατρεγμένο

 Η ιστορία του Συνεργατισμού πάει πολύ πίσω, όταν κάποιοι οραματιστές τα έβαλαν με την τοκογλυφία και την εκμετάλλευση.
Με τη βοήθεια κάποιων εκδόσεων της Συνεργατικής Τράπεζας, κάνουμε μια αναδρομή στο χρόνο, κι ανακαλύπτουμε ιστορίες ξεχασμένες και θυμίζουμε γεγονότα με ιδιαίτερη σημασία

 

 

Του Κωνσταντίνου Ζαχαρίου

 

 

• Ο Συνεργατισμός πέρασε από τα δεινά της βρετανικής αποικιοκρατίας και του κατεστημένου των τοκογλύφων, δύο παγκόσμιους πολέμους, τις δικοινοτικές ταραχές του 1963, την τουρκική εισβολή και τον πόλεμο του 1974, αλλά βγήκε στην πώληση το 2018 με την οικονομία να κινείται σε ρυθμούς ανάπτυξης 4%

Συνεργατισμός: Μία ιδέα που κτίστηκε γρόσι με γρόσι και σελίνι με σελίνι, πολύ ιδρώτα, εντιμότητα και ανιδιοτέλεια.
Η ιστορία του Συνεργατισμού πάει πίσω, σχεδόν 110 χρόνια, όταν 23 πρωτοπόροι αποφάσισαν στις 22 Νοεμβρίου 1909 να προχωρήσουν στην ίδρυση της «Χωρικής Τράπεζας Λευκονοίκου». Προηγήθηκαν κάποιες προσπάθειες για δημιουργία συνεργατικών εταιρειών, οι οποίες όμως διαλύθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα αφού δεν ήταν εύκολο να εξασφαλίσουν κεφάλαια, ενώ από την άλλη επικρατούσε φόβος στις τάξεις των αγροτών μήπως οι ενέργειές τους ερμηνευτούν ως πράξεις αντίθετες στα συμφέροντα των τοκογλύφων, που ήταν κράτος εν κράτει.
Την υπό αναφορά περίοδο, οι αγρότες ξεπερνούσαν το 80% του πληθυσμού. Η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, αφού η βρετανική αποικιοκρατία επέβαλε βαριά φορολογία για να εξασφαλίσει την καταβολή στην Τουρκία ποσού 92.800 λιρών ετησίως, ως «φόρο υποτελείας». Παράλληλα συνέχισαν να ισχύουν αρκετές από τις φορολογικές επιβαρύνσεις που επιβλήθηκαν επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως η δεκάτη, ο κτηματικός φόρος, ο στρατιωτικός φόρος και ο επαγγελματικός φόρος, ενώ προστέθηκαν και κάποιες καινούριες φορολογίες από τη βρετανική αποικιοκρατία, ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στις συμβατικές υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει.
Η κατάσταση επιδεινωνόταν ακόμη περισσότερο όταν οι κλιματικές αλλαγές δεν ήταν ευνοϊκές, με αποτέλεσμα οι φτωχοί αγρότες να καταφεύγουν συχνά στους τοκογλύφους που χρέωναν τόκο μέχρι 600%.

Οι πρώτες συνεργατικές κινήσεις

Οι πρώτες συνεργατικές κινήσεις στην Κύπρο άρχισαν να εκδηλώνονται στις αρχές του 20ού αιώνα, ακολουθώντας άλλες χώρες, όπου η ιδέα ξεκίνησε από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Ωστόσο, η τότε αποικιοκρατική κυβέρνηση δεν ήταν πρόθυμη να βοηθήσει τον αγροτικό κόσμο, ενώ παράλληλα ήταν ταυτισμένη με τα συμφέροντα του οικονομικού κατεστημένου της εποχής, δηλαδή των τοκογλύφων.

22 Νοεμβρίου 1909: Και εγένετο «Χωρική Τράπεζα Λευκονοίκου»

Το ημερολόγιο έγραφε 22 Νοεμβρίου 1909 όταν 23 πρωτοπόροι προχώρησαν στην ίδρυση της «Χωρικής Τράπεζας Λευκονοίκου».
Τα πρώτα κεφάλαια για τη δημιουργία της Τράπεζας προήλθαν από ένα δάνειο ύψους 300 λιρών από το Ταμιευτήριο Λευκωσίας, το οποίο μετεξελίχθηκε στη συνέχεια στη σημερινή Τράπεζα Κύπρου. Το καταστατικό της εταιρείας γράφτηκε από τον Ιωάννη Οικονομίδη και η υλοποίηση της ιδέας έγινε πράξη, χάρη σε ένα δάσκαλο, τον Μάρκο Χαραλάμπους.
Η εταιρεία παραχωρούσε δάνεια μέχρι 10 λίρες σε κάθε μέλος της. Το Ταμιευτήριο Λευκωσίας χρέωνε τη Χωρική Τράπεζα Λευκονοίκου με επιτόκιο 9%, και η τελευταία δάνειζε τα μέλη της με επιτόκιο 10%. Για την εποχή το επιτόκιο του 10% θεωρείτο ευνοϊκό, αφού οι τοκογλύφοι χρέωναν τόκο μέχρι 600%.

1914: Η πρώτη νομοθεσία περί Συνεργατικών Πιστωτικών Εταιρειών

Η ίδρυση της Χωρικής Τράπεζας Λευκονοίκου έσπασε τον μύθο που καλλιεργούσε την εποχή η αστική τάξη, ότι οι γεωργοί δεν μπορούσαν να αναλάβουν συλλογική δραστηριότητα, ενώ παράλληλα επέφερε ένα ισχυρό ρήγμα στο κατεστημένο των τοκογλύφων.
Ωστόσο, η Τράπεζα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, με πιο σημαντικά την έλλειψη νομοθεσίας που να διέπει τη λειτουργία των Συνεργατικών Πιστωτικών Εταιρειών, κάτι που διατηρούσε το φόβο στις τάξεις των αγροτών ότι οι τοκογλύφοι παρέμεναν οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού, καθώς και τη στενότητα κεφαλαίων.
Το Φθινόπωρο του 1913, η βρετανική αποικιοκρατία απέστειλε στο Λευκόνοικο ανώτερο υπάλληλο, ο οποίος αφού αντάλλαξε απόψεις με παράγοντες της περιοχής πείστηκε και υπέβαλε έκθεση με την οποία εισηγείτο τη σύσταση νομοθεσίας, κάτι που έγινε τελικά το 1914 με τη ψήφιση του «Νόμου 13 Περί Συνεργατικών Πιστωτικών Εταιρειών». Αυτή ήταν η πρώτη ουσιαστική παρέμβαση της βρετανικής αποικιοκρατίας που συνέβαλε στην ανάπτυξη του Συνεργατισμού.
Παρέμεινε όμως το πρόβλημα της χρηματοδότησης των Συνεργατικών, αφού οι φτωχοί αγρότες δεν ήταν σε θέση να αποταμιεύουν μεγάλα ποσά. Αυτό λύθηκε τελικά το 1923 όταν η βρετανική αποικιοκρατία παραχώρησε δάνειο 20.000 ευρώ με επιτόκιο 5% σε συνεργατικές εταιρείες που είχαν δημιουργηθεί. Αυτή ήταν η δεύτερη σημαντική παρέμβαση της βρετανικής αποικιοκρατίας.

Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος: Η ευμάρεια και η μεγάλη πτώση

Η ψήφιση του νόμου Περί Συνεργατικών Πιστωτικών Εταιρειών που συνέβαλε στην ανάπτυξη του Συνεργατισμού, συνέπεσε χρονικά με την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η αποχή της Κύπρου από τον πόλεμο και η συγκέντρωση πολυάριθμων στρατευμάτων στις χώρες της Μέσης Ανατολής, ανέβασαν κατακόρυφα τη ζήτηση γεωργικών προϊόντων καθώς και τις τιμές. Τα υψηλά εισοδήματα ώθησαν τους γεωργούς να προβούν σε νέα δάνεια, για ανάπτυξη των προϊόντων τους. Επειδή όμως δεν υπήρχαν επαρκή κεφάλαια στις Συνεργατικές για να καλύψουν τις ανάγκες, οι αγρότες κατέφυγαν ξανά στους τοκογλύφους.
Η λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε τους αγρότες καταχρεωμένους, ενώ το εισόδημα τους μειώθηκε δραστικά αφού δεν υπήρχε πλέον τόσο μεγάλη ζήτηση για προϊόντα.
Η ευμάρεια έδωσε τη θέση της στη φτώχεια, ενώ οι εκποιήσεις περιουσιών έγιναν καθημερινό φαινόμενο.

1925: Ανάσα από τη ρύθμιση αγροτικών χρεών

Η άθλια κατάσταση των αγροτών διήρκεσε περισσότερα από εφτά χρόνια. Το 1925 η βρετανική αποικιοκρατία αποφάσισε τελικά να λάβει μέτρα, με πιο σημαντικό τη ρύθμιση των αγροτικών χρεών. Έτσι προχώρησε στην ίδρυση της Γεωργικής Τράπεζας, την οποία χρηματοδότησε με 250.000 λίρες, με σκοπό να δώσει μακροπρόθεσμα δάνεια στους αγρότες για να αποδεσμευτούν από τους τοκογλύφους.
Η δημιουργία της Γεωργικής Τράπεζας ώθησε τους γεωργούς να δημιουργήσουν συνεταιρικές εταιρείες, ώστε να εξασφαλίσουν δάνεια από τη Γεωργική Τράπεζα για να σταθούν ξανά στα πόδια τους. Αυτή την εποχή παρατηρήθηκε μεγάλη ανάπτυξη του Συνεργατισμού. Πριν την ίδρυση της Γεωργικής Τράπεζας το 1925 υπήρχαν μόλις 29 συνεργατικές εταιρείες, ενώ μέχρι το 1930 έφτασαν στις 326.

1930: Νέο χτύπημα από τη διεθνή οικονομική κρίση

Με πολύ κόπο οι αγρότες κατάφεραν να σταθούν ξανά στα πόδια τους, παρά τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα που συνέχισαν να αντιμετωπίζουν.
Αυτό όμως δεν διήρκεσε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το 1930 ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση ενώ τη διετία 1931-32 η Κύπρος βρέθηκε αντιμέτωπη με πρωτοφανή ανομβρία.

1936: Ιδρύεται το Τμήμα Συνεργατικής Ανάπτυξης

Η βρετανική αποικιοκρατία δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον για τα προβλήματα των αγροτών, ενώ η Γεωργική Τράπεζα βρισκόταν πλέον σε καθημερινή αντιπαράθεση με τους αγρότες των οποίων τα χρέη είχαν εκτοξευτεί ξανά στο ύψη.
Αυτό άλλαξε εν μέρη το 1936 όταν ιδρύθηκε το Τμήμα Συνεργατικής Ανάπτυξης, το οποίο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του Συνεργατικού κινήματος.

1938: Ιδρύεται η Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα

Ο πιο σημαντικός σταθμός για την πορεία του Συνεργατισμού είναι η ίδρυση της Συνεργατικής Κεντρικής Τράπεζας, το 1938.
Από εκείνο το σημείο ξεκίνησε η ραγδαία ανάπτυξη της Συνεργατικής. Σε τρία χρόνια δημιουργήθηκαν περίπου 36 Ταμιευτήρια και 49 εταιρείες στον μη πιστωτικό τομέα.

3 Ε/κ και 2 Τ/κ στην πρώτη Επιτροπεία

Η πρώτη Επιτροπεία της Συνεργατικής Κεντρικής Τράπεζας απαρτιζόταν από πέντε πρόσωπα, τρεις Ε/κ και 2 Τ/κ. Τα μέλη της Επιτροπείας ήταν οι Νικόλαος Αργυρόπουλος, Βασίλης Χατζησταύρου, Νεοκλής Ιωάννου Διάκος, M. Hakki και Hassan Nourettin.

1959: Διαχωρισμός Ε/κ – Τ/κ

Η ενότητα του Συνεργατικού Κινήματος συνεχίστηκε και στα χρόνια αγώνα του 1955-59, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Ωστόσο, στη συνέχεια οι Βρετανοί εφάρμοσαν την πολιτική του «διαίρει και βασίλευε». Μάλιστα φρόντισαν ώστε στο σύνταγμα της νεοσύστασης Κυπριακής Δημοκρατίας να βάλουν ρήτρες για διαχωρισμό του Συνεργατικού Κινήματος, σε Ε/κ και Τ/κ.
Μέχρι το διαχωρισμό η Συνεργατική Κυπριακή Τράπεζα αριθμούσε 469 εταιρείες διάφορων τύπων, εκ των οποίων 341 ήταν αμιγώς ε/κ, 115 τ/κ και 13 μεικτές.

Η τραγωδία του 1974

Παρά το διαχωρισμό και τις δικοινοτικές ταραχές του 1963, ο Συνεργατισμός συνέχισε να αναπτύσσεται.
Ακολούθησε όμως η μεγάλη καταστροφή με την εισβολή της Τουρκίας και τον πόλεμο του 1974. Συνολικά 225 Συνεργατικές εταιρείες εκτοπίστηκαν χάνοντας περιουσίες δεκάδων εκατομμυρίων λιρών.

 

Δάνειο 66,5 εκ. λιρών το 1990
Παρά ταύτα ο Συνεργατισμός κατάφερε να σταθεί ξανά στα πόδια του. Μάλιστα το 1990 η Πολιτεία παραχώρησε στον Συνεργατισμό ειδικό χαμηλότοκο δάνειο ύψους 66,5 εκ. λιρών.

360 ΣΠΙ το 2005

Ο Συνεργατισμός γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη στα χρόνια που ακολούθησαν, φτάνοντας το 2005 στα 360 Συνεργατικά Πιστωτικά Ιδρύματα.
Ωστόσο μετά την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ την 1η Μαΐου 2004 και πολύ περισσότερο μετά την ένταξη μας στην Ευρωζώνη την 1η Ιανουαρίου 2008, παρουσιάστηκε η ανάγκη συγχωνεύσεων. Παρά ταύτα τα ΣΠΙ διατήρησαν το συνεργατικό τους χαρακτήρα και την κοινωνική τους ευαισθησία.
Το 2012 βρήκε τον Συνεργατισμό με 96 ΣΠΙ. Ωστόσο τον Σεπτέμβριο του 2013 ο Συνεργατισμός πέρασε στα χέρια της Κυβέρνησης, η οποία μείωσε τον αριθμό των ΣΠΙ σε 18. Επίσης τον Δεκέμβριο του 2016 αποφάσισε τη συγχώνευση όλων των ΣΠΙ κάτω από μία οντότητα, τη Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα ή οποία αργότερα μετονομάστηκε σε Συνεργατική Κυπριακή Τράπεζα.

 

Πωλείται ή σπάζει

Τη Δευτέρα 19 Μαρτίου 2018 ανακοινώθηκε η έναρξη της διαδικασίας για εξεύρεση επενδυτή. Με βάση τους όρους οι οποίοι τέθηκαν είναι ανοικτά όλα τα σενάρια, από την πώληση της ΣΚΤ ως έχει μέχρι τη διάσπασή της και την πώληση μέρους του ενεργητικού της σε τρίτους.
Όπως ανακοινώθηκε οι υποψήφιοι μνηστήρες καλούνται να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους, μέχρι την προσεχή Πέμπτη 29 Μαρτίου. Στη συνέχεια θα υπάρξουν διαβουλεύσεις οι οποίες αναμένεται να διαρκέσουν μερικές μέρες. Κάπου εδώ έφτασε το τέλος της ΣΚΤ στη μορφή που την αγάπησαν οι παλαιότεροι και τη γνώρισαν οι νεότεροι. Όποια και αν είναι η κατάληξη, η επόμενη μέρα θα είναι διαφορετική.

 

---

 

Ο Γερμανός δήμαρχος πίσω από τον Συνεργατισμό στην Κύπρο

 

Ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Ραιφφάιζεν μάλλον είναι άγνωστος στο ευρύ κοινό της Κύπρου. Ωστόσο είναι ο θεωρητικός που έγραψε τις συνεργατικές κατευθύνσεις πάνω στις οποίες βασίστηκε η ίδρυση του Συνεργατικού Κινήματος στην Κύπρο.
Ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Ραιφφάιζεν ήταν Γερμανός (1818-1888) και προέρχετο από γεωργική οικογένεια. Σε ηλικία 14 ετών αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο αλλά συνέχισε την εκπαίδευσή του σε μία τοπική εκκλησία τα απογεύματα. Σε ηλικία 17 ετών μπήκε στο στρατό, όμως στα 25 του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την καριέρα του, λόγω μίας ασθένειας στα μάτια. Στη συνέχεια εργάστηκε για μερικά χρόνια στη δημόσια υπηρεσία. Η ενασχόλησή του με τα κοινά και το ανήσυχό του πνεύμα οδήγησαν το 1845 στην εκλογή του στη δημαρχία μίας περιοχής, του Βέστερβαλντ. Ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Ραιφφάιζεν ήταν τόσο δημοφιλής που εκλέχθηκε δήμαρχος στην ευρύτερη περιοχή του Χέντεστορφ. Ωστόσο το 1865 σε ηλικία 47 ετών, αναγκάστηκε να διακόψει από τα καθήκοντά του, λόγω επιδείνωσης της κατάστασης της υγείας του. Όμως δεν τα έβαλε κάτω και την ίδια χρονιά ίδρυσε την πρώτη συνεταιριστική τράπεζα δανεισμού, στην περιοχή του. Επίσης επειδή η σύνταξή του ήταν μικρή και δεν μπορούσε να συντηρήσει την οικογένειά του, ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Ραιφφάιζεν ξεκίνησε αρχικά ένα μικρό εργοστάσιο πούρων και αργότερα μια επιχείρηση κρασιού.
Ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Ραιφφάιζεν διατύπωσε τις βασικές συνεργατικές κατευθύνσεις πάνω στις οποίες βασίστηκε και η ίδρυση του Συνεργατικού Κινήματος στην Κύπρο. Στις συνεργατικές κατευθύνσεις ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Ραιφφάιζεν, μεταξύ άλλων, έθεσε ως σκοπό την εξυπηρέτηση των μικρών γεωργών, την αλληλοβοήθεια, την Αρχή ότι κάθε μέλος έχει μία ψήφο και όλα τα μέλη έχουν ίσα δικαιώματα, η περιοχή της κάθε εταιρείας να είναι περιορισμένη για να καθίσταται δυνατή η αλληλογνωριμία των μελών αλλά και για να ασκείται ευχερέστερα κοινωνικός έλεγχος, τα δάνεια να παραχωρούνται με προθεσμία τέτοια που να επιτρέπει την αποπληρωμή τους από το προϊόν της καλλιέργειας για την οποία χρησιμοποιήθηκαν, να καταβάλλεται προσπάθεια για καλλιέργεια αποταμιευτικού πνεύματος, το αξίωμα του μέλους του ΔΣ να είναι τιμητικό και χωρίς αντιμισθία κτλ.

---

 

Η μελέτη του Βρετανού  αποικιοκράτη Ουίλιαμ Μπέβαν

Ο φόβος των αγροτών να συμμετέχουν σε συνεργατικές εταιρείες, μήπως οι ενέργειές τους ερμηνευτούν ως πράξεις αντίθετες στα συμφέροντα των τοκογλύφων και τελικά χάσουν τις περιουσίες τους, διασκεδάστηκε εν μέρη όταν το 1904 ο τότε Διευθυντής Γεωργίας της Βρετανικής αποικιοκρατίας Ουίλιαμ Μπέβαν (William Bevan) δημοσίευσε μία μελέτη με τίτλο «Γεωργικές Τράπεζες», στην οποία περιέγραφε τη δραστηριότητα των αγροτικών τραπεζών, όπως είχαν ιδρυθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η μελέτη βασίστηκε στις συνεργατικές κατευθύνσεις που ανέπτυξε ο Γερμανός Φρειδερίκος Γουλιέλμος Ραιφφάιζεν. Αυτές ήταν και οι κατευθύνσεις πάνω στις οποίες βασίστηκε μερικά χρόνια αργότερα η ίδρυση του Συνεργατικού Κινήματος στην Κύπρο. Μάλιστα ο Ουίλιαμ Μπέβαν επισκέφθηκε διάφορα μέρη της Κύπρου, όπου παρουσίασε και ανέλυσε το περιεχόμενο της μελέτης του καταβάλλοντας ενθουσιώδεις προσπάθειες με στόχο να εμφυτέψει στη συνείδηση των γεωργών, τις συνεργατικές αξίες.
Η μελέτη του Ουίλιαμ Μπέβαν θεωρήθηκε από τους αγρότες ως στροφή της βρετανικής αποικιοκρατίας, αλλά η αλήθεια αποδείχθηκε πολύ διαφορετική. Η βρετανική αποικιοκρατία συνέχισε να είναι απρόθυμη να βοηθήσει τους αγρότες, ενώ παράλληλα στήριζε τα συμφέροντα του οικονομικού κατεστημένου της εποχής, δηλαδή των τοκογλύφων.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι χρειάστηκαν πέντε ολόκληρα μετά τη δημοσιοποίηση της μελέτης του Ουίλιαμ Μπέβαν, για να δημιουργηθεί η πρώτη συνεργατική εταιρεία η οποία κατάφερε να κρατηθεί στο χρόνο.