Συνταγματικό, ανθρώπινο δικαίωμα η κατοικία

Της Αργεντούλας Ιωάννου*

Το Σύνταγμα ως ο θεμελιώδης Νόμος κάθε Κράτους κατοχυρώνει τα ατομικά δικαιώματα του ανθρώπου. Με βάση το άρθρο 9 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας «Εκαστος έχει το δικαίωμα αξιοπρεπούς διαβιώσεως και κοινωνικής ασφάλειας» και με βάση το άρθρο 15 «Εκαστος έχει το δικαίωμα όπως η ιδιωτική και οικογενειακή αυτού ζωή τυγχάνει σεβασμού». Η κατοικία ως χώρος επαρκούς στέγασης (ατομικά ή της οικογένειας) αποτελεί συνταγματικό δικαίωμα και περιλαμβάνεται στο δικαίωμα ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Με την έννοια αυτή κάθε ενέργεια, κρατική ή ιδιωτική που κινείται προς την κατεύθυνση απώλειας της κατοικίας αποτελεί άμεση προσβολή του πυρήνα του συνταγματικού δικαιώματος.

Η Κύπρος δεσμεύεται για την προστασία του δικαιώματος κατοικίας και από Διεθνείς Συμβάσεις, τις οποίες έχει επικυρώσει:

Το άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα προβλέπει: «Καθένας έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένεια του υγεία και ευημερία, και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη…». Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα προβλέπει την υποχρέωση των συμβαλλόμενων κρατών να αναγνωρίζουν και να λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα για τη διασφάλιση του δικαιώματος διατροφής και κατοικίας. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, προβλέπει: «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της κατοικίας του…». Στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη τα Κράτη Μέλη αναλαμβάνουν υποχρέωση κοινωνικής προστασίας της οικογένειας και της κατοικίας αυτής.

Ολα τα πιο πάνω, δημιουργούν αντίστοιχες νομικές υποχρεώσεις στο Κράτος.
Στη Νομοθεσία που ίσχυε πριν από τις πρόσφατες τροποποιήσεις, υπήρχαν κάποιες ασφαλιστικές δικλίδες, οι οποίες αποτελούσαν υλοποίηση της συνταγματικής και διεθνούς προστασίας της κατοικίας: για την εκποίηση κατοικίας να μεσολαβεί δικαστική κρίση και αντίστοιχη προστασία.

Η νέα νομοθεσία για τις εκποιήσεις προβλέπει την πώληση υποθηκευμένων ακινήτων με πλειστηριασμό από ιδιώτη δημοπράττη, τον οποίο θα επιλέγει η Τράπεζα. Πρόκειται ουσιαστικά για μια ιδιωτικοποίηση της διαδικασίας, όχι μόνο σε χρόνο αστραπή (ξεκινώντας από τις καθυστερήσεις ως αφορμή), που καταργεί την προστασία που παρείχε ο Νόμος. Οι μόνοι τρόποι για να σταματήσει την ταχεία εκποίηση ο ενυπόθηκος οφειλέτης είναι είτε να κινήσει αγωγή ο ίδιος εναντίον της Τράπεζας, είτε να προβεί σε Σχέδιο Διευθέτησης Οφειλών (εάν έχει τη δυνατότητα να αποπληρώνει). Για όλα αυτά δεν προβλέπεται καμία νομική αρωγή. Επιπρόσθετα δεν υπάρχει επαρκής χρόνος για τους οφειλέτες να προβάλουν τις υπερασπίσεις τους για υπερχρεώσεις. Η γνωστοποίηση της εκποίησης με συστημένη επιστολή (όχι διπλοσυστημένη) δεν εξασφαλίζει ότι ο οφειλέτης έλαβε γνώση, ενώ αντίθετα οι αγωγές χρεών επιδίδονται με επιδότη ώστε κάποιος να λάβει γνώση.

Είναι φανερό ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε οικονομική δυσπραγία θα βρεθούν στους δρόμους «εν μία νυκτί». Η νέα διαδικασία εκποιήσεων εξπρές συνιστά σιωπηλή κατάργηση και παραβίαση της συνταγματικής και διεθνούς προστασίας του δικαιώματος σε αξιοπρεπή διαβίωση και κατοικία.

Το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε στις 31/10/2014 ως αντισυνταγματικούς τους Νόμους που ψήφισε η Βουλή με πρόταση του ΑΚΕΛ για προστασία της πρώτης κατοικίας και απαλλαγή των εγγυητών, θεωρώντας ότι η νομοθεσία αυτή παραβίαζε (κυρίως) την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων. Το Ανώτατο Δικαστήριο αγνόησε ότι στην προηγούμενη νομοθεσία εξισορροπούνται οι δυο αρχές όπως και σε σωρεία άλλων δικαιωμάτων. Η νομοθετική ισοπέδωση του δικαιώματος κατοικίας θα πρέπει να επανεξεταστεί από το Ανώτατο Δικαστήριο ως θέμα παραβίασης συνταγματικού δικαιώματος. Η εξισορρόπηση ίσως τελικά χρειαστεί να γίνει ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και άλλων διεθνών φόρουμ.

Ανεξάρτητα όμως από την πορεία των διαδικασιών αυτών, δεν απαλλάττεται το Κράτος από τις υποχρεώσεις του. Δεν έχουμε ακούσει μέχρι σήμερα τι σκέφτεται και τι προτείνει η Κυβέρνηση για αυτό τον κόσμο; Οι συνοικισμοί και τα αντίσκηνα ήταν η λύση από πόλεμο. Σήμερα θα είναι μια τεράστια ντροπή.

* Δικηγόρος