Συστηματική στήριξη παιδιών-μεταναστών από το νηπιαγωγείο μέχρι το Λύκειο

Σε αλλαγές προχωρά το Υπουργείο Παιδείας για την ένταξη μαθητών/τριων με μεταναστευτική βιογραφία στο εκπαιδευτικό σύστημα

Της Ελένης Κωνσταντίνου

Με αλλαγές για την ένταξη των μαθητών και μαθητριών με μεταναστευτική βιογραφία στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα και τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερη γλώσσα προχωρεί το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. Mάλιστα έχει συντάξει και σχετικό κείμενο πολιτικής σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για την ένταξη των παιδιών ́ που έχουν τα ίδια βιώσει μετανάστευση ή έχουν μετανάστες γονείς και το οποίο απεστάλει στις Διευθύνσεις των σχολείων δημοτικής και μέσης (Γυμνασίων, Λυκείων και Τεχνικών Σχολών).

Συγκεκριμένα ως προτεραιότητες τίθενται η εφαρμογή και όχι απλώς η διαμόρφωση πολιτικών, η έμφαση στην πρόσβαση, στη μάθηση και στην ένταξη των μεταναστών στο σχολείο και η έμφαση στην υποστήριξη των εκπαιδευτικών συστημάτων από την περιβάλλουσα κοινότητα.

Για το σκοπό αυτό έγινε και διερεύνηση στο πλαίσιο του Προγράμματος SIRIUS της Ε.Ε το οποίο όμως κατέδειξε πως το εκπαιδευτικό σύστημα δυσκολεύεται να αναδιαμορφώσει πρακτικές και καταστάσεις για διευκόλυνση της ένταξης των παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία.

Με βάση τα πιο πάνω, τόσο το Υ.Π.Π. όσο και οι σχολικές μονάδες συνειδητοποιούν ότι απαιτείται επικέντρωση στον στόχο της συστηματικής στήριξης για ένταξη των παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία από το Νηπιαγωγείο μέχρι τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, μέσα σε ένα ευρύτερο και ολιστικό πλαίσιο. Ο στόχος αυτός δεν αποτελεί μια βραχυπρόθεσμη αλλαγή, αλλά μια μακροπρόθεσμη επένδυση και γι’ αυτό η αλλαγή της προσέγγισης στο ζήτημα θα πρέπει να καλύψει τόσο το επίπεδο της εθνικής πολιτικής όσο και το επίπεδο της σχολικής μονάδας, όπως επίσης το επίπεδο της διαπροσωπικής σχέσης μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή.

Χαρτογράφηση του μεταναστευτικού πληθυσμού
Είναι απαραίτητη η χαρτογράφηση του μεταναστευτικού πληθυσμού ανά σχολική μονάδα (π.χ. σχολικές μονάδες με συνεχή ροή προσφύγων/μεταναστών και σχολικές μονάδες με μετανάστες εγκατεστημένους) κατά ενιαίο τρόπο, ώστε να είναι δυνατή η διαφοροποίηση των μέτρων που εφαρμόζονται με κοινούς άξονες για όλες τις βαθμίδες. Στο πλαίσιο αυτό, είναι χρήσιμη η συγκέντρωση πληροφοριών για το προφίλ των μαθητών/τριών (επικοινωνία με τους γονείς/κηδεμόνες, με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, διερεύνηση του κοινωνικοπολιτικού συγκειμένου της χώρας προέλευσης), για τις συνθήκες διαβίωσής τους στη χώρα υποδοχής και την πρόοδό τους σε ποικίλες δεξιότητες.

Καταπολέμηση ρατσιστικών περιστατικών
Η επιτυχής ένταξη των μαθητών/τριών με μεταναστευτική βιογραφία στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα εξαρτάται παράλληλα από την καταπολέμηση τυχόν ρατσιστικών περιστατικών στα οποία μπορεί να υπόκεινται ως θύματα, μέσα από την αντιρατσιστική πολιτική του Υ.Π.Π. «Κώδικας Συμπεριφοράς κατά του Ρατσισμού και Οδηγός Διαχείρισης και Καταγραφής Ρατσιστικών Περιστατικών».10 Καθώς το σχολείο αποτελεί φορέα πολιτικής του κράτους, η εφαρμογή της αντιρατσιστικής πολιτικής συνάδει με διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις που έχει επικυρώσει η Κύπρος και αποτελεί επίσημη τοποθέτηση του κράτους κατά του ρατσισμού. Η αξιολόγηση της εφαρμογής της αντιρατσιστικής πολιτικής σε σχολεία, κατά τις σχολικές χρονιές 2014-2015 και 2015-2016, έχει καταδείξει θετικά αποτελέσματα στον βαθμό ευαισθητοποίησης όλων των μελών της σχολικής κοινότητας σε θέματα ρατσισμού και διακρίσεων, στον βαθμό αναφορών ρατσιστικών περιστατικών απο θύματα και θεατές και στην αποτελεσματικότητα των παιδαγωγικών μέτρων που προβλέπονται ως κυρώσεις στον Κώδικα και Οδηγό.

Αναθεώρηση της επίσημης ρητορικής του ΥΠΠ
Παράλληλα προκύπτει η αναγκαιότητα και για αναθεώρηση των όρων που χρησιμοποιούνται στην επίσημη ρητορική του Υ.Π.Π. σε σχέση με τους μαθητές/τις μαθήτριες με μεταναστευτική βιογραφία. Συγκεκριμένα, η υιοθέτηση του όρου «αλλόγλωσσος» έχει δεχθεί κριτική σε δημοσιεύσεις στη διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με το ελληνοκυπριακό εκπαιδευτικό πλαίσιο, κατά την τελευταία δεκαετία. Ετσι καλείται το ΥΠΠ να υιοθετήσει μια άλλη και ενιαία ορολογία σε όλο το φάσμα της εκπαίδευσης. Ως εκτούτου, προτείνεται η υιοθέτηση του όρου «παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία».

Διαφοροποίηση της διδασκαλίας της ελληνικής στις βαθμίδες εκπαίδευσης
Επίσης όπως επισημαίνεται ο συνδυασμός των φάσεων προπαρασκευής, μετάβασης και ένταξης – στήριξης, όπως επίσης η εφαρμογή ενός συστήματος που να συνδυάζει την ταχύρρυθμη διδασκαλία και τις ώρες στήριξης για την εκμάθηση της γλώσσας του σχολείου φαίνεται ότι λειτουργούν θετικά σύμφωνα και με παραδείγματα άλλων χωρών.
Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να στηρίζεται στη διαφοροποίηση των δράσεων για διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας ανάμεσα σε Νηπιαγωγείο – Δημοτικό – Γυμνάσιο – Λύκειο – Εσπερινό Γυμνάσιο. Οι ανάγκες, οι εμπειρίες, οι ασυνέχειες είναι διαφορετικές και ως εκ τούτου απαιτείται διαφοροποίηση της μεθοδολογίας, των εγχειριδίων και του προγράμματος σπουδών.

• Γίνεται εισήγηση για λειτουργία προπαρασκευαστικής φάσης που θα έχει διάρκεια 1 έως 3 μήνες και θα μπορεί να λαμβάνει χώρα εντός ή/και εκτός του σχολικού χώρου και χρόνου (λ.χ. θερινά σχολεία που θα καλύπτουν τα επίπεδα Α1 και Α2, σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Κ.Ε.Π.Α.).
• Η μεταβατική φάση προτείνεται όπως λαμβάνει χώρα εντός του σχολικού χρόνου και χώρου και έχει διάρκεια ενός σχολικού έτους. Η φάση αυτή θα περιλαμβάνει ένταξη των παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία στη γενική τάξη συμφοίτησης σε συνδυασμό με εντατική διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας, με ειδικές ρυθμίσεις στο σχολικό πρόγραμμα ανάλογα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης. Νοείται ότι είναι απαραίτητη η συνεχής παρακολούθηση της προόδου των παιδιών στη γλώσσα με τη χρήση φακέλου επιτευγμάτων (portfolio). Η μεταβατική φάση θα καταλήγει στην αξιολόγηση στη γλώσσα, ώστε να διασφαλίζεται και να πιστοποιείται η ικανότητα των παιδιών να παρακολουθήσουν το περιεχόμενο των μαθημάτων του σχολικού προγράμματος.
• Η φάση ένταξης μπορεί να έχει διάρκεια μέχρι δύο σχολικά έτη. Κατά τη φάση αυτή προτείνεται όπως τα παιδιά εντάσσονται στη γενική τάξη σε ισότιμη βάση με τους/τις υπόλοιπους/ες συμμαθητές/τριές τους και δέχονται στήριξη διάρκειας μέχρι 5 διδακτικών ωρών εβδομαδιαίως, εντός ή/και εκτός του σχολικού χρόνου. Εάν κριθεί αναγκαίο, μπορεί να προσφερθεί πρόσθετη ενισχυτική διδασκαλία σε επιμέρους γνωστικά αντικείμενα/μαθήματα, εντός ή/και εκτός του σχολικού χρόνου (π.χ. μετά το τέλος των μαθημάτων).

Διδασκαλία μητρικών γλωσσών
Λόγω του ότι θεωρείται ανέφικτη η παροχή ενός δίγλωσσου προγράμματος για κάθε μετανάστη προτείνεται η δημιουργία ευκαιριών εντός και εκτός σχολικού προγράμματος για αξιοποίηση και διδασκαλία των μητρικών γλωσσών. Αυτό θα μπορούσε να υλοποιηθεί με την εισαγωγή επιλογών γλωσσών στα μαθήματα των Επιμορφωτικών Κέντρων ή σε ένα διευρυμένο αναλυτικό πρόγραμμα ολοήμερου σχολείου στη Δημοτική Εκπαίδευση, όπως επίσης στα Κ.Ι.Ε. στην περίπτωση της Μέσης Εκπαίδευσης.

Είναι σημαντικό τα προγράμματα να διέπονται από κανόνες, στόχους, αρχές και συνεχή παρακολούθηση, καθώς και αρχική και συνεχή αξιολόγηση των συμμετεχόντων. Η εφαρμογή μεθόδων και πρακτικών θα πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς με τη χρήση ερευνητικών εργαλείων.

Εξειδίκευση εκπαιδευτικών
Τέλος, είναι σημαντικό να υπάρχει εξειδίκευση των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν τον ρόλο της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, ώστε να μπορούν να ενισχύουν και να ενισχύονται μέσα και από τη διδασκαλία με τον εκπαιδευτικό της τάξης. Αυτό συνεπάγεται θεσμοθέτηση της επιμόρφωσης σε ζητήματα διδασκαλίας της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας και επίσημη ένταξή της στα προγράμματα βασικής εκπαίδευσης/προϋπηρεσιακής κατάρτισης και ενδοϋπηρεσιακής κατάρτισης και επαγγελματικής μάθησης.

Δίκτυο μεντόρων
Η εφαρμογή του Κώδικα Αντιρατσιστικής Συμπεριφοράς είναι απαραίτητο να διευρυνθεί και να εφαρμοστεί οπωσδήποτε σε όλα τα σχολεία στα οποία θα λειτουργήσουν προπαρασκευαστικά/μεταβατικά τμήματα.

Στο επίπεδο της σχολικής μονάδας είναι σημαντικό να καθοριστεί η ομάδα και ο επικεφαλής εκπαιδευτικός υποδοχής μαθητών/τριών με μεταναστευτική βιογραφία, καθώς επίσης να διαμορφωθεί ένα δίκτυο «μεντόρων» (μέντορας-συμμαθητής, μέντορας-εκπαιδευτικός, μέντορας από την κοινότητα που θα μπορεί να εμπλακεί κυρίως στην πρώτη προπαρασκευαστική φάση).

Έχει αποδειχθεί ότι η εμπλοκή των γονέων ή μελών της μειονότητας ως διαμεσολαβητών ή μεντόρων μπορεί να έχει θετική επίδραση στην επίδοση των παιδιών21. Έτσι το ζήτημα μετακινείται και στο επίπεδο της σχολικής μονάδας και στον τρόπο υλοποίησης του πλαισίου που θα διαμορφωθεί ως εθνική πολιτική για τα παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία.

Η συνεργασία της σχολικής μονάδας με την τοπική αυτοδιοίκηση για άνοιγμα του σχολείου στην κοινότητα, με στόχο την εκπαίδευση και εμπλοκή των γονέων, την υποδοχή πληθυσμών (π.χ. προσφύγων) και τη συμμετοχή σε επιμορφωτικά προγράμματα, είναι απαραίτητη και ουσιαστικά αναμένεται να ενεργοποιείται από το σχολείο. Όλα τα πιο πάνω καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα της διαπροσωπικής σχέσης μεταξύ εκπαιδευτικών και παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία.