Σωφρόνης Σωφρονίου: Η λογοτεχνία για μένα είναι κόσμοι, πολλοί κόσμοι

Συνέντευξη στον Αντώνη Γεωργίου

Ο Σωφρόνης Σωφρονίου ξεχώρισε με τον πρώτο του βιβλίο, τους Πρωτόπλαστους, βραβευμένο σε Κύπρο και Ελλάδα. Στους Πρωτόπλαστους, όπως μας αναφέρει, οι βασικοί άξονες πίσω από την πλοκή ήταν «οι έννοιες της ελεύθερης βούλησης, της προσωπικής και της συλλογικής ευθύνης».

Στο καινούργιο του βιβλίο τον Αργό Σίδηρο, με ένα εντελώς διαφορετικό στιλ γραφής, «επεκτείνει αυτές τις θεματικές προσπαθώντας να τις δει μέσα στην περιδίνηση της μνήμης, του θανάτου και του χρόνου». Στον βασικό ήρωα του βιβλίου «δίνεται μια απρόσμενη συνέχεια της ζωής», αφού μεταφέρεται στη Μικρή Ζωή, μια μεταθανάτια κατάσταση, που τον αναγκάζει όπως και τους υπόλοιπους ήρωες «να επαναπροσδιορίσει τις σταθερές του». Το βιβλίο, με έντονη διακειμενικότητα και πυκνό από εικόνες έχει έναν ιδιαίτερο ρυθμό «σαν σίδηρο που λιώνει και μεταποιείται» με «μη γραμμικές οδούς στην εξέλιξη της ιστορίας και των χαρακτήρων που την απαρτίζουν». Ο αναγνώστης του Αργού Σίδηρου ας μην περιμένει «μια ευθεία εξέλιξη της πλοκής» και ας αφεθεί στο «απόκοσμο περιβάλλον του πλανήτη» τον οποίο περιγράφει.

ΣΩΦΡΟΝΗΣ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ

• Η λογοτεχνία για μένα είναι κόσμοι, πολλοί κόσμοι

• Οι μνήμες στο μέλλον ίσως να λειτουργούν σαν οι απόλυτοι δυνάστες της σκέψης μας

«Από τις αρχικές ιδέες στη συγγραφική πράξη» ήταν το θέμα μιας συζήτησης στο Nicosia Book Fest όπου μετείχες. Οι αρχικές ιδέες πώς έρχονται; Τι ήταν αυτό που σε οδήγησε στους Πρωτόπλαστους και τι στον Αργό Σίδηρο;

Στην περίπτωση των Πρωτόπλαστων δούλευα στο μυαλό μου τη δομή των κεφαλαίων ξεχωριστά, τα έγραφα προσπαθώντας να κρατήσω μια συνθετική ροή μεταξύ τους και στο τέλος τα ενοποίησα σε ένα μεγάλο σύνολο. Στον Αργό Σίδηρο το συνολικό θέμα προέκυψε κάπως ακαριαία, σαν να ήταν ένα πυκνό βιβλίο που χωρούσε σε μια σελίδα, αλλά μετά θα χρειαζόταν χρόνια για να εξελιχθεί σε μεγάλο κείμενο.

Πώς θα περιέγραφες τη συγγραφική πράξη στη δική σου περίπτωση; Έχεις κάποιο δικό σου ιδιαίτερο τρόπο συγγραφής; 

Ο τρόπος συγγραφής του κάθε κειμένου μου καθορίζεται από το αρχικό ύφος που θα αισθανθώ ότι του ταιριάζει. Στην περίπτωση του Αργού Σιδήρου, για να αποδοθεί το απόκοσμο περιβάλλον του πλανήτη τον οποίο περιγράφω, επέλεξα ένα στιλ γραφής χωρίς ιδιαίτερους πειραματισμούς, με απλή γλώσσα, χωρίς υποκοριστικά, αποφθέγματα και συναισθηματικές εξάρσεις. Στους Πρωτόπλαστους, που είναι περισσότερο ένα μυθιστόρημα που απαρτίζεται από ιστορικά στοιχεία και μυθοπλασία, επιχείρησα μια πρόσμιξη διαφορετικών θεματικών και γλώσσας. Έχω περιλάβει, εκτός άλλων, την τεχνική της ροής της συνείδησης, διαλέκτους, περιγραφές φωτογραφιών, επιστολογραφία κ.α.

Υπάρχουν κάποια ζητήματα που σε απασχολούν και στα δύο βιβλία;

Στους Πρωτόπλαστους οι βασικοί άξονες πίσω από την πλοκή είναι οι έννοιες της ελεύθερης βούλησης, της προσωπικής και της συλλογικής ευθύνης. Στον Αργό Σίδηρο επεκτείνω αυτές τις θεματικές προσπαθώντας να τις δω μέσα στην περιδίνηση της μνήμης, του θανάτου και του χρόνου.

Δεν είναι πρόβλημα η καταγραφή δεδομένων. Πρόβλημα μπορεί να είναι η διαχείρισή τους. Όπως προβλέπει ο Chris Marker στην ταινία Sans Soleil, το έτος 4001 ίσως οι μνήμες που θα έχουν κληροδοτηθεί στις τότε γενιές να λειτουργούν σαν οι απόλυτοι δυνάστες της σκέψης τους

Στον Αργό Σίδηρο «δίνεις» μια δεύτερη ευκαιρία στον ήρωα σου, αφού μεταφέρεται στη Μικρή Ζωή, μια μεταθανάτια κατάσταση, η οποία όμως καταλήγει να είναι μια δυστοπική κατάσταση. Γιατί έκανες αυτή την επιλογή;

Δεν είναι ακριβώς μια δεύτερη ευκαιρία, είναι κατά κάποιον τρόπο μια απρόσμενη συνέχεια της ζωής, που αναγκάζει τους ήρωες να επαναπροσδιορίσουν τις σταθερές τους. Στο μυθιστόρημα αναφέρεται ότι στον καινούργιο πλανήτη υπάρχουν πάνω από πενήντα ήπειροι, επέλεξα να παρουσιάσω ένα μικρό μέρος της ζωής του αφηγητή σε μόνο δύο από αυτές τις ηπείρους, όχι τις πιο ευχάριστες, γιατί μέσα από αυτή τη συνθήκη μπόρεσα να πραγματευτώ τις θεματολογίες που αφορούσαν το κείμενο.

Χωρίς να θέλουμε να αποκαλύψουμε το βιβλίο, είναι σε κάποιο επίπεδο ένα συνεχές κυνήγι για την «ανασύσταση έργων Τέχνης». Είναι πια η Τέχνη βάρος, ο δυτικός άνθρωπος ξέχασε να ζει και υπάρχει μόνο μέσω της Τέχνης;

Στο βιβλίο, το μοτίβο της ανασύστασης έργων Τέχνης αλλά και στοιχείων κάθε είδους, από επιστημονικά ως ιστορικά, εξυπηρετεί τη συζήτηση για τη λειτουργία της μνήμης. Δεν είναι πρόβλημα η καταγραφή δεδομένων. Πρόβλημα μπορεί να είναι η διαχείρισή τους. Όπως προβλέπει ο Chris Marker στην ταινία Sans Soleil, το έτος 4001 ίσως οι μνήμες που θα έχουν κληροδοτηθεί στις τότε γενιές να λειτουργούν σαν οι απόλυτοι δυνάστες της σκέψης τους. Αυτό συνέβαινε πάντα ως ένα βαθμό. Ίσως να οδεύει προς μια κορύφωση.

Επιδίωξα ένα συνολικό αποτέλεσμα μέσα από μη γραμμικές οδούς στην εξέλιξη της ιστορίας και των χαρακτήρων που την απαρτίζουν. Ως εκ τούτου, σε όσους μπαίνουν στη διαδικασία να το διαβάσουν θα έλεγα να μην περιμένουν μια ευθεία εξέλιξη της πλοκής

Στον Αργό Σίδηρο είναι έντονη η διακειμενικότητα, υπάρχουν αποσπάσματα και αναφορές από βιβλία και ταινίες. Πώς δούλεψες με αυτό;

Στον αφηγητή του βιβλίου ανατίθεται το έργο της ανασύστασης ενός μυθιστορήματος από τη Γη. Ως μοντέλο ενός τέτοιου μυθιστορήματος είχα το Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες του Μούζιλ. Η χρησιμοποίηση μικρών μερών από αυτό το βιβλίο στο δικό μου έφερε μια αλληλουχία άλλων διακειμενικών αναφορών, που κινούνται από τον Ζέμπαλντ ως τον Παπαδιαμάντη και από τον Ντέιβιντ Λιντς ως τον Χίτσκοκ. Το ίδιο συμβαίνει με τις αναφορές σε διάφορα μουσικά έργα. Προσπάθησα να είμαι φειδωλός, έτσι ώστε οι εξωγενείς αναφορές να προσδεθούν οργανικά στον κορμό της αφήγησης και να εξυπηρετούν κυρίως τα μοτίβα που συζητήσαμε προηγουμένως, δηλαδή τα στοιχεία που αφορούν τις μνημονικές ανασυστάσεις.

Ο Αργός Σίδηρος έχει έναν ιδιαίτερο ρυθμό, θα μπορούσα να πω ιλιγγιώδη και ταυτόχρονα αργό στην «προώθηση» της «δράσης» και πυκνό από εικόνες. Ποιος ο σκοπός αυτού του στησίματος του βιβλίου; Τι θα «συμβούλευες» τον αναγνώστη του;

Γι’ αυτό, εν μέρει, το βιβλίο πήρε αυτό τον τίτλο, λόγω του ρυθμού του, σαν σίδηρο που λιώνει και μεταποιείται. Η αλληλουχία των επεισοδίων ακολουθεί μάλλον κάποιες κινηματογραφικές λογικές. Στο μυαλό μου είχα συνεχώς τις τεχνικές του Γαλλικού Νέου Κύματος, για παράδειγμα την ταινία Χωρίς Ανάσα του Γκοντάρντ. Επιδίωξα ένα συνολικό αποτέλεσμα μέσα από μη γραμμικές οδούς στην εξέλιξη της ιστορίας και των χαρακτήρων που την απαρτίζουν. Ως εκ τούτου, σε όσους μπαίνουν στη διαδικασία να το διαβάσουν θα έλεγα να μην περιμένουν μια ευθεία εξέλιξη της πλοκής.

Η Κύπρος απουσιάζει από το βιβλίο αυτό εντελώς, αντιλαμβάνομαι συνειδητά. Επανέρχεται σε κάποιο επόμενό σου βιβλίο; Τι καινούργιο ετοιμάζεις;

Αρχικά υπήρχαν κάποια μέρη του βιβλίου που διαδραματίζονταν στην Κερύνεια, τα απέσυρα όμως. Το έκανα συνειδητά, εφόσον πάλευα με ένα κείμενο που επιθυμούσα να διατηρήσει το απόκοσμό του ύφος. Οποιαδήποτε αναφορά στην Κύπρο ή σε γεγονότα που τα έχω ζήσει από πρώτο χέρι θα οδηγούσε σε μετριασμό αυτής της προσπάθειας. Από την άλλη, τη βασική χαρακτήρα, την Μποναντέα, τη σκέφτομαι σαν μια απομακρυσμένη εκδοχή της Κύπρου. Η παράληψη της χώρας μου σε αυτό το βιβλίο έγινε και για να μου επιτρέψει να πάρω μια απόσταση από τους Πρωτόπλαστους και να μαζέψω υλικό για το βιβλίο που δουλεύω τώρα, ένα μυθιστόρημα που κοιτά τη σύγχρονη Κύπρο.

Τι είναι για σένα λογοτεχνία;

Κόσμοι, πολλοί κόσμ