«Σωστές» και «ψευδομητέρες» στην Τουρκία

Η μητέρα που δεν εκφράζει ούτε συμβολίζει οργή, αλλά πένθος και έκκληση για δικαιοσύνη και ειρήνη

Του Βαγγέλη Αρεταίου

Καθώς η Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν βρίσκεται εν μέσω επαναλαμβανόμενων και αδιάκοπων πολιτικών και γεωστρατηγικών καταιγίδων, ο τρόπος με τον οποίο οι Τούρκοι βιώνουν την πραγματικότητα έχει πάρει έναν έντονα συναισθηματικό χαρακτήρα.

Ναρκισσισμός, φόβος, οργή, πένθος είναι συναισθήματα που κυριαρχούν σήμερα στη συλλογική και ατομική ψυχολογία των Τούρκων πολιτών, αλλά και στην καρδιά του καθεστώτος, το οποίο άμεσα ή έμμεσα τροφοδοτεί τον έντονο συναισθηματισμό που διέπει σήμερα όλες τις πτυχές της τουρκικής κοινωνίας και πολιτικής.

Πριν από δύο βδομάδες, το συναίσθημα οργής έσκισε για λίγο το πέπλο που καλύπτει τα όσα συντελούνται στα σπλάχνα της κοινωνίας κάτω από την επιφάνεια, όταν δύο τραγούδια ραπ που αντιδρούσαν στην τροπή που έχει πάρει η Τουρκία από τις διαδηλώσεις του Γκεζί το 2013 και μετά, έγιναν σε λίγες μόνο ώρες ανάρπαστα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα τραγούδια και τα εξαιρετικά φορτισμένα συναισθηματικά βίντεό τους ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας πολλών ράπερς στην Τουρκία, έφτασαν μέχρι τα πρωτοσέλιδα συντηρητικών αντιπολιτευόμενων εφημερίδων και ηλεκτρονικών μέσων και συγκίνησαν εκατομμύρια αντιφρονούντων, που σε κανονικές συνθήκες δεν θα άκουγαν ποτέ ραπ μουσική.

Εκτός όμως από τους ράπερς της αμφισβήτησης και της αντίδρασης, μια άλλη, πιο παραδοσιακή, πιο ήρεμη αλλά και πολύ πιο έντονη και ευρύτερα συναισθηματική μορφή επανέρχεται στο προσκήνιο της δημόσιας ζωής: η μητέρα. Η μητέρα που δεν εκφράζει ούτε συμβολίζει οργή, αλλά πένθος και έκκληση για δικαιοσύνη και ειρήνη.

Οι ιδεολογικές ανάγκες του κράτους, αλλά και οι πολιτικοί σπασμοί του καθεστώτος αναδεικνύουν από τη μια μεριά τις πολιτικές πόλωσης που διαιωνίζονται στη χώρα μέσω των διακρίσεων που γίνονται ανάμεσα στις μητέρες, όμως από την άλλη τις βαθύτερες μεταλλάξεις της κοινωνίας που με τον τρόπο της προσπαθεί να αντισταθεί.

Μητέρες Ντιγιάρμπακιρ, μητέρες Σαββάτου…

Πριν από τρεις περίπου βδομάδες, οικογένειες, με εμβληματικές μορφές τις μητέρες, είχαν ξεκινήσει καθιστική διαδήλωση διαμαρτυρίας μπροστά στο κτίριο του φιλοκουρδικού Κόμματος της Δημοκρατίας των Λαών (HDP) ζητώντας από το κόμμα να μεσολαβήσει με το ΡΚΚ για να επιτρέψουν στα σπίτια τους τα παιδιά τους που πιστεύουν ότι το ΡΚΚ απήγαγε ή προσέλκυσε και στρατολόγησε στους κόλπους του και έκτοτε εξαφανίστηκαν. Η καθιστική διαδήλωση, που βαφτίστηκε «μητέρες του Ντιγιάρμπακιρ», ξεκίνησε με λίγες οικογένειες που σήμερα έχουν φτάσει τις τριάντα τέσσερις.

Μέσα στο σκοτάδι που εξακολουθεί να καλύπτει πολλές πτυχές της τουρκο-κουρδικής σύγκρουσης, οι απαγωγές ή προσελκύσεις ανηλίκων από το ΡΚΚ με σκοπό τη στρατολόγησή τους αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των όσων λέγονται εδώ και αρκετά χρόνια. Πρόσφατα, το 2017 και το 2018, έκθεση του ΟΗΕ και η διεθνής οργάνωση Human Rights Watch (HRW) έχουν καταγράψει αξιοσημείωτους αριθμούς ανηλίκων που έχουν στρατολογηθεί από μονάδες των αδελφών του ΡΚΚ, κουρδικών ενόπλων δυνάμεων στη Συρία και το Ιράκ.

Η καθιστική διαμαρτυρία μπροστά στα γραφεία του HDP στο Ντιγιάρμπακιρ έγινε αμέσως πρώτο θέμα στα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης, ενώ προσέλκυσε τη δημόσια στήριξη πολλών διάσημων καλλιτεχνών. Ο Υπουργός Εσωτερικών και η υπουργός για την Οικογένεια επισκέφθηκαν τις οικογένειες και η κυβέρνηση έκανε λόγο για δημοκρατικό δικαίωμα ειρηνικής διαδήλωσης.

Ωστόσο, η αντιπολίτευση, επικριτές του ΑΚΡ και του Ταγίπ Ερντογάν αλλά και βετεράνοι παρατηρητές των τουρκικών πραγμάτων ανέδειξαν αμέσως ότι η διαδήλωση ξεκίνησε λίγο μετά την αποπομπή εκλεγμένων δημάρχων του HDP από τα καθήκοντά τους και την αντικατάστασή τους από κρατικούς επιτρόπους, μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης προσπάθειας δαιμονοποίησης του HDP και του κουρδικού κινήματος από την Άγκυρα. Χωρίς φυσικά κανείς να αμφισβητεί τον αληθινό πόνο και το δράμα των μητέρων του Ντιγιάρμπακιρ.

Πολλοί μιλούν για ηθική δυστροπία εκ μέρους της Αγκύρας, καθώς ενώ πριμοδοτεί και στηρίζει τη διαδήλωση εναντίον του HDP και του ΡΚΚ, απαγορεύει και στιγματίζει τις εξίσου ειρηνικές «μητέρες του Σαββάτου» που έχουν ξεκινήσει εδώ και χρόνια καθιστικές διαδηλώσεις κάθε Σάββατο στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης, ξεπερνώντας σήμερα τις εφτακόσιες βδομάδες. Βασικό αίτημά τους είναι η εξιχνίαση και η απόδοση δικαιοσύνης για τις εκατοντάδες εξαφανίσεις και ανεξιχνίαστες δολοφονίες, με βασικό ύποπτο τις σκοτεινές δυνάμεις των κρατικών μηχανισμών ασφαλείας, την περίοδο του πραξικοπήματος του 1980 και κυρίως την περίοδο της αιματοβαμμένης δεκαετίας του ‘90 στις κουρδικές περιοχές όταν η τουρκο-κουρδική σύγκρουση είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της.

Ωστόσο, ένα από τα βασικά συνθήματα του ΑΚΡ και του ίδιου του Ταγίπ Ερντογάν στην αρχή της εξουσίας τους ήταν «οι μητέρες να μην ξανακλάψουν», καλύπτοντας το ευρύτερο φάσμα των όσων σκοτώνονται στις συγκρούσεις και από τις δύο πλευρές. Ο Ταγίπ Ερντογάν είχε μάλιστα συναντηθεί με τις «μητέρες του Σαββάτου» το 2011, μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης τότε προσπάθειας για εξεύρεση λύσης στο κουρδικό πρόβλημα.

Η ριζική αλλαγή στη στάση του Τούρκου Προέδρου και του ΑΚΡ απέναντι στις «μητέρες του Σαββάτου» καταδεικνύει τη μεταστροφή του ΑΚΡ και των σημερινών του ηγεσιών από την τότε επαναστατική για τα τουρκικά δεδομένα θεώρηση των μητέρων των θυμάτων στη σημερινή ταύτισή τους με τη μακροχρόνια διάκριση ανάμεσα στις μητέρες που κάνει η θεώρηση του σκληρού εθνικιστικού πυρήνα του τουρκικού κράτους. Επιβεβαιώνοντας έτσι την πορεία απομάκρυνσης του ΑΚΡ από την κοινωνία, την οποία ήθελε και είχε όντως καταφέρει να εκφράζει τα πρώτα χρόνια της εξουσίας του, προς το κράτος, με το οποίο έχει ουσιαστικά πια ταυτιστεί.

Αναφερόμενη στις «μητέρες της Ειρήνης», μια οργάνωση γυναικών με σκοπό την προώθηση της ειρήνης ανάμεσα στους Κούρδους και τους Τούρκους, η κοινωνιολόγος Nisa Göksel σημειώνει ότι «στον κύριο πολιτικό λόγο [στην Τουρκία], οι μητέρες της ειρήνης θεωρούνται συνήθως ως “μέσα” του PKK. Η γλώσσα της απώλειας και του πόνου δεν φαίνεται αυθεντική και καθαρή [αλλά] ως “πολιτική ρητορική”. Κάθε συνάντηση μεταξύ των μητέρων της Ειρήνης και του τουρκικού κράτους θέτει υπό αμφισβήτηση τη νομιμότητα των κουρδικών μητέρων εν γένει. Ο λόγος του τουρκικού κράτους γύρω από την κουρδική “τρομοκρατία” διατηρεί μια θεμελιώδη διχοτόμηση μεταξύ της “σωστής” μητρότητας και της “ψευδο-” μητρότητας. Οι “σωστές” μητέρες είναι οι μητέρες των στρατιωτών (…) Αντίθετα, για τις Κούρδισες μητέρες αμφισβητείται ότι είναι πραγματικές μητέρες, καθώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν και να υποκινήσουν την “τρομοκρατία”.

Η διάκριση αυτή ισχύει εις βάρος και των μητέρων του Σαββάτου αλλά, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 και για τις μητέρες όσων έπεσαν θύματα των μεγάλων εκκαθαρίσεων με την κατηγορία ότι ανήκουν στο δίκτυο Γκιουλέν».

Η κοινωνία δεν θέλει άλλες διακρίσεις

Πριν από λίγες μέρες, με ένα έντονα συναισθηματικά φορτισμένο ύφος, ο αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, επιτέθηκε κατά της κυβέρνησης λέγοντας ότι «υπάρχουν μητέρες στην ημερήσια διάταξη της κοινωνίας, μια διάκριση γίνεται ανάμεσα στις μητέρες. Μητέρες του Σαββάτου, μητέρες του Ντιγιάρμπακιρ. Τι είδους διάκριση είναι αυτή; Και οι δύο θέλουν τα παιδιά τους».

Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης έκανε μάλιστα λόγο για «νόμο των μητέρων», δίνοντας έτσι μια σαφέστατη ένδειξη της συναισθηματικής πραγματικότητας που κυριαρχεί σήμερα στην Τουρκία.

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία προσέγγισης των Κούρδων και του HDP και μέσα στο πλαίσιο αυτό η τοποθέτησή του εντάσσεται στην ευρύτερη προσπάθεια ανοίγματος του CHP προς την κοινωνία, έστω και μέσα από την πολιτικοποίηση του ζητήματος και του συμβόλου της μητέρας, ερχόμενος για άλλη μια φορά σε αντίθεση με τις εθνικιστικές και βαθιά κρατιστικές πτέρυγες του CHP που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τις μητέρες των διαφόρων θυμάτων μέσα από τη διάκριση ανάμεσά τους.

Μετά την επιτυχή επιλογή του Εκρέμ Ιμάμογλου, ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου και οι πιο φιλελεύθεροι του CHP κάνουν μια ιστορική απόπειρα αλλαγής πορείας, ακολουθώντας σχεδόν αντίστροφη πορεία από αυτήν του ΑΚΡ. Από το κράτος, με το οποίο το CHP ήταν ταυτισμένο ιδεολογικά και πολιτικά, σήμερα καταγράφεται δειλά, αλλά σταθερά μια δυναμική πορεία προς την κοινωνία, χωρίς βέβαια κανείς να μπορεί να προβλέψει κατά πόσον η απόπειρα αυτή θα αποδειχθεί βιώσιμη ή όχι την επόμενη περίοδο.

Η σημερινή ηγεσία του CHP, πέραν της όποιας πολιτικής και εσωκομματικής εκμετάλλευσης του συμβόλου της μητέρας στους κόλπους της κοινωνίας, δείχνει πράγματι να αφουγκράζεται ορθά τις υπάρχουσες δυναμικές στην τουρκική κοινωνία, που ήδη από το Γκεζί, αλλά κυρίως τα πιο τελευταία χρόνια, δεν βλέπουν και δεν θέλουν πια τέτοιες διακρίσεις.

Σχόλια, αναλύσεις και συζητήσεις στην Τουρκία αναδεικνύουν σαφώς την ενίσχυση του συμβόλου της μητέρας μέσα στη σημερινή πολιτική, αλλά και συναισθηματική συγκυρία στη χώρα, αλλά καταγράφουν παράλληλα και ότι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας δεν θέλει πια διακρίσεις, αλλά μια και μόνο μητέρα, αυτή της λύπης για όλα τα θύματα του παρελθόντος, αλλά και της ελπίδας για ειρήνη.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy