Με αφορμή/ Ορίζοντας

Στο σταυροδρόμι της γραφής και των ειδών

Με αφορμή… την από κοινού παρουσίαση των βιβλίων τους Οι Ενδιάμεσοι (Εκδόσεις Νεφέλη, 2022) και Ρυζόχαρτο και άλλες μικρο-ιστορίες Εκδόσεις Ποταμός, 2023) η Μαρία Α. Ιωάννου και η Αυγή Λίλλη γράφουν στον Ορίζοντα 

 

Στο σταυροδρόμι της γραφής και των ειδών

Γνώρισα τη Μαρία Α. Ιωάννου το 2011, λίγο πριν να γεννήσει την κόρη της. Την είχαμε επισκεφθεί στη Λεμεσό με την Έρινα Χαραλάμπους, για της προτείνουμε μια συνεργασία σε μια ανοιχτή συζήτηση για τη λογοτεχνία και τον τόπο. Έκτοτε τη συναντώ συνέχεια μπροστά μου – και όχι μόνο επειδή βρισκόμαστε στην Κύπρο και αυτό είναι κάτι το αναπόφευκτο. Από το 2011 μέχρι και σήμερα ανταλλάξαμε αμέτρητα μηνύματα, κείμενα, τηλεφωνήματα, συνεργαστήκαμε στο Σαρδάμ και αλλού και γενικώς συναντιόμαστε σε πολλά σταυροδρόμια. Όταν ξεκίνησα να γράφω μικρά πεζά, η Μαρία μού έδωσε απλόχερα τη γνώμη της και, όταν το Ρυζόχαρτο και άλλες μικρο-ιστορίες (Εκδόσεις Ποταμός, 2023) έγινε πλέον βιβλίο, δεν θα μπορούσα να σκεφτώ άλλη συγγραφέα μικρής φόρμας να μιλήσει για αυτό. Όχι μόνο για συναισθηματικούς λόγους, αλλά κυρίως επειδή παρακολουθώ με θαυμασμό τη δουλειά της από τη Γιγαντιαία πρώτης μιας βλεφαρίδας (2011), ένα έργο που άνοιξε έναν καινούργιο δρόμο στην κυπριακή λογοτεχνία, γεγονός που επιβεβαιώθηκε, κατά τη γνώμη μου, με το Καζάνι (2015). Στους Ενδιάμεσους η Ιωάννου ομολογεί, διαμέσου του μότο του Κορτάσαρ, ότι «ήδη από τα παιδικά [της] χρόνια το φανταστικό δεν ήταν για [εκείνην] αυτό που ο κόσμος θεωρεί φανταστικό». Εντούτοις, στόχος της δεν είναι μόνο η απεικόνιση ενός ρεαλιστικά υπερρεαλιστικού ή φανταστικού κόσμου με ομιλούντα αντικείμενα, ούτε μια ιδιάζουσα γλώσσα όπου το «χαμηλό» υμνεί το «υψηλό». Είναι πλέον εμφανές, ειδικότερα με τους Ενδιάμεσους, ότι την Ιωάννου την ενδιαφέρει —σε μια ανοδική πορεία από κάθε βιβλίο στο επόμενο και αυτό είναι άκρως σημαντικό— το υβρίδιο ως μέθοδος αλλά και ως σύστημα, ως ταυτότητα και γλώσσα.  Όπως αναφέρεται στους προγραμματικούς «Ενδιάμεσους», ένα κείμενο ποιητικής, «και κομφορμίστρια και επαναστάτρια». Έχοντας μια αξιοζήλευτη συγγραφική ευελιξία από το μαύρο χιούμορ μέχρι τη νοσταλγία και μια ασύγκριτα τολμηρή στάση όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το συλλογικό (μας) τραύμα, αυτό ακριβώς είναι η Μαρία Α. Ιωάννου: και αυτό και εκείνο, και εδώ και εκεί, και μέσα και έξω – με ένα ανάποδο ερωτηματικό, ωστόσο, να κρέμεται πάντοτε πάνω από το κεφάλι της. Χαίρομαι που θα συνυπάρξουμε για άλλη μια φορά, αυτή τη φορά στη σκηνή του ίδιου είδους. Παρ’ όλο που ο τρόπος μας —ακόμα και με αυτή την πρώτη δική μου παρουσία στο πεζό μετά από την ποίηση, αλλά και της Ιωάννου στο «πιο ποιητικό» πλαίσιο των ιντερλούδιών της— εξακολουθεί να μην είναι ο ίδιος, είναι ίδιος ο τόπος και δεν εννοώ μόνο τον γεωγραφικό τόπο: οι ανθρώπινες σχέσεις, η καθημερινότητα, το σώμα, τα κομμάτια και τα πάθη του, το υπαρξιακό ερώτημα και μάλιστα σε μια “σκηνοθεσία”, που αισθάνομαι ότι μας ενδιαφέρει εξίσου, δηλαδή σε στιγμιότυπα ή ελλειπτικά καρέ. Η συν-παρουσίαση αυτή ήταν, πιστεύω, μια φυσική εξέλιξη και κάπως έτσι προέκυψε, ένα βράδυ στη Λεμεσό, όταν συνομιλώντας καταλάβαμε ότι είχαμε την ίδια επιθυμία, δηλαδή η καθεμιά να ζητήσει από την άλλη να παρουσιάσει το βιβλίο της. Γιατί όχι έτσι, γιατί όχι μαζί, λοιπόν;

Αυγή Λίλλη

Τα ενδιάμεσα της γραφής και της ζωής, που μας ενώνουν

Το Ρυζόχαρτο και άλλες μικρο-ιστορίες της Αυγής Λίλλη είναι μια συλλογή μικροδιηγημάτων που κυκλοφόρησε το 2023 από τις Εκδόσεις Ποταμός, η οποία, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί σχεδόν ανεπαίσθητη προέκταση της πολύχρονης ενασχόλησής της Λίλλη με την ποίηση, καθώς και της επαφής της – ως γνήσιο τέκνο της εποχής της – με το διαδίκτυο όπου ανθούν τα πεζά κείμενα πολύ μικρής έκτασης (flash fiction – microfiction). Άλλωστε, το μικροδιήγημα (άλλως μικρομυθοπλασία, σύμφωνα με την ερευνήτρια της ελληνικής περίπτωσης του είδους, Δήμητρα Ι. Χριστοδούλου), ταλαντεύεται ανάμεσα στην ποίηση και το πεζό και «διαβάζεται σαν ποίημα. Δηλαδή αργά» (Grace Paley). Αν και πάντα έγραφα σύντομα πεζά, το τελευταίο μου βιβλίο, Οι Ενδιάμεσοι (Εκδόσεις Νεφέλη 2022), εμπεριέχει πολύ περισσότερη ποιητικότητα από τα προηγούμενα, συλλογή μικροδιηγημάτων και αυτό, ενώ τα κείμενα στην κυπριακή διάλεκτο τα οποία λειτουργούν εμβόλιμα, σαν ιντερλούδια, στη συλλογή, συχνά χαρακτηρίζονται ως ποιήματα. Κάπως, δηλαδή, λειτουργήσαμε αντίστροφα ως δημιουργοί εδώ, προερχόμενες από την ίδια γενιά, μια γενιά που δεν έζησε μα κουβάλησε μετατραυματικά το 1974 και όλες τις ψυχοσωματικές παρενέργειες που έφερε αυτό στην κοινωνία και τη λογοτεχνία του τόπου, μια γενιά που προσπαθεί να διαφοροποιηθεί, μιλώντας για το τραύμα (αν επιλέξει να μιλήσει για αυτό), αλλιώς. Αν και η τεχνοτροπία μας και το συγγραφικό μας ύφος διαφέρει αρκετά, η γενικότερη ατμόσφαιρα και των δύο συλλογών καθρεφτίζει τα βιώματα της γενιάς μας, όπου επικρατεί ένα αίσθημα προσωπικής και πολιτικοκοινωνικής ισοπέδωσης ή αμφισβήτησης, αλλά και μια αναγκαία αποδόμηση των πραγμάτων, μια αποδόμηση που αποσκοπεί στο να γεννηθεί κάτι άλλο, όχι απαραίτητα καλύτερο ή χειρότερο. Κι αν τα δικά μου κείμενα ταλαντεύονται ανάμεσα στον ωμό ρεαλισμό και το παράδοξο, με σουρεαλιστικά, θεατρικά και οπτικά στοιχεία, τα κείμενα της Λίλλη εκφράζουν σε αρκετά σημεία παρόμοια συναισθήματα και θεματικές (ανθρώπινες σχέσεις, σεξουαλικότητα, κυπριακό, κοινωνικά ζητήματα, σχέση παρελθόντος-παρόντος, κ.λπ.), μέσα από τη δύναμη του ρεαλισμού, καθώς και μέσα από μια καθαρότητα στη γραφή που, ανα διαστήματα, εκπέμπει μια γλυκόπικρη νοσταλγία. Κοινό στοιχείο των βιβλίων, οι δόσεις (μαύρου) χιούμορ, η έμφαση στη λεπτομέρεια και στη μεγέθυνση του αμελητέου, καθώς και η χρήση της κυπριακής διαλέκτου σε κείμενα που εκφράζουν εντοπιότητα. Άλλο κοινό στοιχείο, λόγω της μικρής έκτασης και της συμπύκνωσης της γλώσσας, η ανάγκη, σε αρκετές περιπτώσεις, μιας δεύτερης ανάγνωσης, καθώς και μιας ερμηνείας που συνεχίζεται και εκτός σελίδας, στο μυαλό του αναγνώστη. Το κάθε κείμενο, λοιπόν, και στα δύο βιβλία, θα έλεγα πως είναι μια γέννηση, ένας θάνατος, ή και τα δύο μαζί, κάτι ενδιάμεσο δηλαδή, ένα θραύσμα ζωής τυλιγμένο, άλλοτε λίγο χαλαρά κι άλλοτε πολύ σφιχτά, σε ρυζόχαρτο. Εξάλλου, το μικροδιήγημα, όπως εύστοχα σχολιάζει ο Δημήτρης Αγγελάτος, τροφοδοτείται από μια «εγκυμονούσα στιγμή […] στην ακαριαία […] ανάδυσή της». Για όλους τους πιο πάνω λόγους, λοιπόν, και ίσως και για ακόμη περισσότερους, πιο προσωπικούς, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε μαζί τα βιβλία μας, ενθαρρύνοντας με αυτόν τον τρόπο και άλλους συγγραφείς να συνεργαστούν, να συνομιλήσουν και να  αλληλοδιαβαστούν, κόντρα στη μοναχικότητα, τη ματαιοδοξία και την ανασφάλεια της τέχνης μας.

Μαρία Α. Ιωάννου

 Ξυδάδικο, Λεμεσός

Τρίτη, 23 Μαΐου 2023, Ώρα 19.30

Δημοτικό Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή

Λευκωσία

Παρασκευή, 26 Μαΐου 2023, Ώρα 19.30

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy