Το θέατρο των συντεχνιών

Στιγμές και πρόσωπα του κυπριακού θεάτρου

Το θέατρο των συντεχνιών

Άντρη Χ. Κωνσταντίνου & Βασιλική Ανδρέου, «Το θέατρο των εργατικών σωματείων στην Κύπρο τον 20ό αιώνα»*

Στο Εργατικό Κέντρο Λεμεσού ανεβαίνει, το 1925, η πρώτη παράσταση που γνωρίζουμε στο πλαίσιο του εργατικού θεάτρου: πρόκειται για τον Γήταυρου του Ρ. Γκόλφη […], ένα στρατευμένο, διδακτικό έργο για την κοινωνική ανισότητα και την απληστία του αφεντικού-κεφαλαιοκράτη. […] Γνωρίζουμε περισσότερα για την επόμενη παράσταση του έργου, στο Θέατρο Παπαδοπούλου στη Λευκωσία. Σύμφωνα με τον Λιασή Πιερή, ο ίδιος κι άλλο ένα στέλεχος του Εργατικού Κέντρου Λεμεσού πήγαν στη Λευκωσία για να οργανώσουν την εκεί παράσταση πεζή, αφού δεν είχαν χρήματα για τα ναύλα του λεωφορείου. Τη βραδιά της παράστασης στελέχη των συντεχνιών πουλούσαν –και εν ανάγκη χάριζαν– την έκδοση Το βιβλίο του εργάτη (Βαρνάβα 1990: 12-13). Την παράσταση ακολούθησε ομιλία του ηγέτη του κόμματος Κώστα Σκελέα, με την οποία παρότρυνε τους θεατές να ιδρύσουν εργατικά σωματεία, όπως είχε ήδη γίνει στη Λεμεσό. Ο Κατσούρης (2005, Τ. Α΄: 205) εκτιμά ότι «η θεατρική παράσταση ήταν απλά και μόνο μια ευκαιρία για διαφώτιση και πολιτική-οργανωτική δουλειά».

Το θέατρο των συντεχνιών εμφανίζεται σταδιακά σε όλες τις πόλεις και η ένταση του φαινομένου διαφαίνεται από τον αριθμό των εμπλεκόμενων ομάδων και των θεατρικών παραγωγών: στο διάστημα 1925-1945 καταγράφονται πάνω από 30 διαφορετικά ονόματα θεατρικών ομάδων. Οι ερασιτεχνικοί αυτοί θίασοι συγκροτούνται από τα μέλη επαγγελματικών σωματείων (υποδηματεργάτες, εφημεριδοπώλες, κουρείς, οικοδόμοι, υπάλληλοι δημόσιων κέντρων, μικροκαταστηματάρχες, εργάτες εργοστασίου οδόντων, τυπογράφοι) ή συσπειρωμένες ομάδες εργατών και τεχνιτών της εκάστοτε πόλης ή, ακόμα, ομάδες εργαζόμενων γυναικών.

Στα χρόνια του μεσοπολέμου, κατά τη δεκαπενταετία 1925-1939 μαρτυρούνται τουλάχιστον 15 παραγωγές, ενώ στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου, κατά την πενταετία 1940-1945, η δραστηριότητα των συντεχνιών παρουσιάζει εντυπωσιακή άνοδο με πλέον των 46 παραγωγών. Τα θεατρικά σχήματα είναι άλλοτε πιο σταθερά, άλλοτε εμφανίζονται άπαξ ή με διαφοροποιημένο όνομα, γεγονός που δημιουργεί δυσκολίες στην ταύτισή τους. Η πληροφόρηση που έχουμε για το περιεχόμενο και τους συντελεστές αυτής της πλούσιας δραστηριότητας είναι επίσης αποσπασματική: οι τίτλοι των έργων συναντούνται συχνά παραλλαγμένοι και όχι σπάνια χωρίς το όνομα του συγγραφέα τους, ενώ τα ονόματα των ερασιτεχνών ηθοποιών σε λίγες περιπτώσεις παρατίθενται. Το επίπεδο των παραστάσεων είναι αρχικά στοιχειώδες και ακολούθως βελτιώνεται καθώς οι ερασιτέχνες αποκτούν εμπειρία. Το εν λόγω κίνημα δίνει μεγάλη έμφαση στην παρουσία γυναικών ερασιτεχνών ηθοποιών στη σκηνή και αυτό ήταν η πρώτη αποφασιστική κίνηση για την άρση των σχετικών προκαταλήψεων στο κυπριακό θέατρο.

Σταθμό σε αυτή την εξέλιξη αποτελεί η ίδρυση το 1940 του Ερασιτεχνικού Ομίλου Συντεχνιών Λευκωσίας, που συγκεντρώνει τα καλύτερα στελέχη των επαγγελματικών σωματείων, μεταξύ αυτών οι τυπογράφοι και οι οικοδόμοι. Ο όμιλος έχει καταστατικό και διοικητικό συμβούλιο και ο ρυθμός εργασίας των μελών του είναι αντίστοιχος με τους πρώιμους επαγγελματικούς θιάσους της εποχής: έως το 1943 ανεβάζει 14 παραγωγές (Κατσούρης 2005 Τ. Β΄: 25).

Αναφερόμενες πηγές: Παντελής Βαρνάβα, Παλεύοντας για τη ζωή (Αναμνήσεις βετεράνων), ΠΕΟ, Λευκωσία 1990. Γιάννης Κατσούρης, Το θέατρο στην Κύπρο (τ. Α΄: 1860-1939, τ. Β΄: 1940-1959), Λευκωσία, 2005.

* Το κείμενο είναι απόσπασμα από υπό έκδοση ανακοίνωση στα πρακτικά του Ε´ Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου: «Θέατρο και Δημοκρατία», Αθήνα, 5-8 Νοεμβρίου 2014, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η 27η Μαρτίου γιορτάζεται ως η Παγκόσμια Mέρα Θεάτρου και αποφασίσαμε να ζητήσουμε από ανθρώπους που αγαπούν το θέατρο να μας μιλήσουν για μια σημαντική για τον καθένα/την καθεμιά στιγμή –μια στιγμή που είτε την έζησαν, είτε άκουσαν ή διάβασαν γι’ αυτήν– ή για ένα σημαντικό γι’ αυτούς πρόσωπο του κυπριακού θεάτρου