Στην εποχή της αµφισβήτησης του νεοφιλελευθερισµού

∆ιεύρυνε τις ανισότητες και παρέδωσε την εξουσία στην ελίτ και στις πολυεθνικές

Η πολιτική των σαρωτικών ιδιωτικοποιήσεων οδήγησε σε πτώση της οικονοµικής δραστηριότητας και σε µαζικής κλίµακας κοινωνική εξαθλίωση

 

Του

Ανδρέα Παυλικκά*

Οι οικονοµικές ιδέες ότι το καλό κράτος είναι το ελάχιστο κράτος και ότι η ελεύθερη αγορά θα λύσει κάθε πρόβληµα, αµφισβητούνται έντονα ακόµα και στις βιοµηχανικά αναπτυγµένες χώρες. Έπειτα από δεκαετίες κυριαρχίας, ο νεοφιλελευθερισµός στήνεται στον τοίχο όχι µόνο από την κοµµουνιστική Αριστερά, όχι µόνο από τις απανταχού κοινωνίες των πολιτών ή τους πολέµιους της παγκοσµιοποίησης, αλλά και από διεθνούς φήµης οικονοµικούς παράγοντες που κάποτε είχαν στηρίξει το «νεοφιλελεύθερο µοντέλο».

«Το βασικό ερώτηµα που έχει να απαντήσει η οικονοµική θεωρία», λέει ο Αµερικανός νοµπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτς και ένας από τους σηµαντικότερους σύγχρονους οικονοµολόγους, είναι «πώς µπορεί το κράτος να λύσει τα προβλήµατα που δηµιουργούν οι ατέλειες της αγοράς, ενώ η προοδευτική ατζέντα µεταρρυθµίσεων -είτε µιλάµε για το ∆ηµοκρατικό Κόµµα στις ΗΠΑ είτε για την ευρωπαϊκή κεντροαριστερά- πρέπει να περιστραφεί γύρω από το αίτηµα της ανάκτησης του κράτους από τους πολίτες -το οποίο έχουν καταλάβει οι µεγάλες επιχειρήσεις- την αντιµετώπιση των εντεινόµενων ανισοτήτων και τη δηµιουργία δίκαιης κοινωνίας».

Η εµφάνιση του νεοφιλελευθερισµού

Ας ενδιατρίψουµε λίγο στο θέµα του φιλελευθερισµού, γιατί µας αφορά άµεσα, αφού τέτοια πολιτική προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σ’ όλα τα κράτη-µέλη της Ε.Ε., τις συνέπειες της οποίας οι εργαζόµενοι άρχισαν να νιώθουν.

Ο φιλελευθερισµός εµφανίστηκε για πρώτη φορά το 1947, όταν µια οµάδα, µέλη της εταιρείας Μον Πελερέν, συναντήθηκαν σ’ ένα θέρετρο στην Ελβετία. Ισχυρίστηκαν τότε ότι η µάχη των ιδεών θα χρειαστεί τουλάχιστον µια εικοσαετία για να επικρατήσει, γνώριζαν όµως ότι θα προσέλκυαν ισχυρούς υποστηρικτές. Η φιλοσοφία των, που αργότερα έγινε γνωστή ως φιλελευθερισµός, εξυπηρετούσε τα συµφέροντα των πάµπλουτων και συνεπώς οι πάµπλουτοι πλήρωναν γι’ αυτόν.

Ο νεοφιλελευθερισµός υποστηρίζει ότι θα ζούµε καλύτερα µε τη µεγαλύτερη δυνατή ελευθερία της αγοράς και µε τη µικρότερη δυνατή παρέµβαση του κράτους. Ο ρόλος της κυβέρνησης θα πρέπει να περιοριστεί στη δηµιουργία και την υπεράσπιση των αγορών, την προστασία της ιδιωτικής περιουσίας. Όλες τις άλλες λειτουργίες θα τις αναλάβουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες µε κίνητρο το κέρδος θα παρέχουν βασικές υπηρεσίες.

Αυτά, βέβαια, ισχύουν στη θεωρία. Γιατί, όπως καταδεικνύει ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ στο βιβλίο του µε τίτλο «A Brief History of Neoliberalism» (Σύντοµη Ιστορία του νεοφιλελευθερισµού), όπου και αν εφαρµόστηκε ο νεοφιλελευθερισµός, προκάλεσε τεράστια συσσώρευση πλούτου όχι µόνο στο 1% του πληθυσµού, αλλά στους πλουσιότερους µεταξύ αυτών.

Γιατί κυριάρχησε ο νεοφιλελευθερισµός;

Οι προϋποθέσεις τις οποίες απαιτεί ο φιλελευθερισµός για να απελευθερωθούν οι άνθρωποι από τη δουλεία του κράτους -ελάχιστοι φόροι, διάλυση των δηµοσίων υπηρεσιών και της δηµόσιας ασφάλισης, διάλυση των συνδικάτων- τυχαίνει να είναι οι προϋποθέσεις που καθιστούν την ελίτ πλουσιότερη και αφήνουν όλους τους υπόλοιπους είτε να πνιγούν είτε να κολυµπήσουν.

Τίθεται συνεπώς το ερώτηµα: Δεδοµένου της διάλυσης των δηµοσίων υπηρεσιών και της απορρύθµισης των επιχειρήσεων και των οικονοµικών αγορών, δεδοµένου ότι βλάπτουν τα συµφέροντα σχεδόν των πάντων, πώς κατάφερε ο φιλελευθερισµός να κυριαρχήσει;

O Ρίτσαρντ Νίξον είχε πει κάποτε ότι «τώρα είµαστε όλοι Κεϊνσιανοί». Ακόµη και οι Ρεπουµπλικάνοι υποστήριξαν τις παρεµβατικές πολιτικές θεωρίες του Τζον Μέιναρτ Κέινς. Τώρα όµως… είµαστε όλοι νεοφιλελεύθεροι. Η Μάργκαρετ Θάτσερ έλεγε διαρκώς ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση». Εφαρµόζοντας το πρόγραµµά της, οι Κλίντον, Μπλερ και Μπράουν και άλλοι ηγέτες, που άλλοτε θεωρούνταν προοδευτικοί, τη δικαίωσαν.

Το πρώτο µεγάλο πλεονέκτηµα των νεοφιλελεύθερων είναι ότι είχαν αστείρευτες πηγές χρηµάτων. Οι Αµερικανοί ολιγάρχες και τα ιδρύµατά τους έδωσαν εκατοντάδες εκατοµµύρια δολάρια για να δηµιουργήσουν think tanks, για να ιδρύσουν σχολές διοίκησης επιχειρήσεων και για να µετατρέψουν τις οικονοµικές σχολές των πανεπιστηµίων σε προπύργια της νεοφιλελεύθερης σκέψης. Τα ιδρύµατα Heritage Hoover, το American Enterprise Institute και πολλά άλλα στις ΗΠΑ, τα αντίστοιχα Institute of Economic Affairs, Centre for Pοlicy Studies, Adam Smith Institute, στη Βρετανία, ιδρύθηκαν για να προωθήσουν τη συγκεκριµένη θεωρία.

Στόχος τους ήταν να αναπτύξουν ιδέες και γλώσσα µε τις οποίες θα κάλυπταν τον πραγµατικό σκοπό του νεοφιλελευθερισµού -την παράδοση της εξουσίας στην ελίτ- προβάλλοντάς τον ως πρόταση για τη βελτίωση της ανθρωπότητας.

Το πρώτο νεοφιλελεύθερο πρόγραµµα που εφαρµόστηκε ήταν στη Χιλή µετά το πραξικόπηµα του Πινοσέτ, το οποίο στήριξε η αµερικανική κυβέρνηση και οικονοµολόγοι τους οποίους είχε διδάξει ο Μίλτον Φρίντµαν, εκ των ιδρυτών της εταιρείας του Μον Πελερέν. Εκεί ήταν εύκολο να εξασφαλίσουν υποστηρικτές για το πείραµα αυτό: όποιος είχε αντίθετη γνώµη τον συλλάµβαναν ή τον εξαφάνιζαν. Αργότερα, το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (∆ΝΤ) και η Παγκόσµια Τράπεζα χρησιµοποίησαν την ισχύ τους στα αναπτυσσόµενα κράτη, για να ζητήσουν την εφαρµογή ανάλογων πολιτικών. Στην προώθηση του νεοφιλελευθερισµού έπαιξαν καταλυτικό ρόλο και τα µέσα ενηµέρωσης.

Στην Αφρική, την Ασία τη Λατινική Αµερική ή τη µετακοµµουνιστική Ευρώπη, η πολιτική των σαρωτικών ιδιωτικοποιήσεων και των δοµικών µεταρρυθµίσεων οδήγησε σε πτώση της οικονοµικής δραστηριότητας και σε µαζικής κλίµακας κοινωνική εξαθλίωση.

Όταν επισκέφτηκα την Αργεντινή, λίγο πριν την οικονοµική κατάρρευση του 2002, λέει η συγγραφέας του βιβλίου «Ο καπιταλισµός της καταστροφής» Ναόµι Κλάιν, είδα την κυβέρνηση να παλεύει να εφαρµόσει τις εντολές του ∆ΝΤ για περικοπή των δηµοσίων δαπανών σε µια περίοδο που η οικονοµία ήδη συρρικνωνόταν ραγδαία. Το αποτέλεσµα ήταν προβλέψιµο. Η χώρα βυθίστηκε σε ύφεση µε καταστροφικές συνέπειες όσον αφορά τη φτώχεια και την κοινωνική αποσάθρωση».

Η Κλάιν πιστεύει ότι ο νεοφιλελευθερισµός ανήκει «στα κλειστά, φονταµενταλιστικά δόγµατα που δεν µπορούν να συνυπάρχουν µε άλλα συστήµατα πίστης… Ο κόσµος όπως είναι πρέπει να εξαλειφθεί, για να ανοίξει ο δρόµος για την εξαγνιστική τους φαντασίωση».

 

Το σύστηµα παράγει από µόνο του µια σταθερή ροή καταστροφών

Οι κοινωνικές καταρρεύσεις που συνοδεύουν τις νεοφιλελεύθερες οικονοµικές πολιτικές δεν είναι αποτέλεσµα ανεπάρκειας ή κακής διοίκησης. Είναι ενσωµατωµένες στο πρόγραµµα της «απελευθερωµένης αγοράς», που µπορεί να προχωρήσει µόνο µε φόντο την καταστροφή.

Ένα οικονοµικό σύστηµα που απαιτεί συνεχή ανάπτυξη, ενώ εµποδίζει κάθε σοβαρή προσπάθεια για προστασία του περιβάλλοντος, παράγει από µόνο του µια σταθερή ροή καταστροφών, είτε αυτές είναι στρατιωτικές, οικολογικές ή οικονοµικές. Η όρεξη για εύκολα, βραχυπρόθεσµα κέρδη που προσφέρονται από καθαρά κερδοσκοπικές επενδύσεις έχει µετατρέψει τις αγορές χρήµατος, εµπορευµάτων και ακινήτων σε µηχανές παραγωγής κρίσεων.

Αν δεν ελεγχθεί, ο νεοφιλελευθερισµός θα λειτουργήσει ως καταλύτης για µελλοντικές κρίσεις, οι οποίες µπορούν να λυθούν µόνο µε µεγαλύτερο παρεµβατισµό από πλευράς του κράτους, σηµειώνει ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ.

Υπάρχει λοιπόν από τη µια η νεοφιλελεύθερη πολιτική, που δεν αφήνει περιθώριο στο κράτος και θεωρεί ότι η αγορά θα λύσει όλα τα προβλήµατα και από την άλλη οι προοδευτικές µεταρρυθµίσεις για να βελτιωθεί η θέση της πλειοψηφίας των ανθρώπων: παραδοχή πρώτα ότι η παγκοσµιοποίηση πλήττει δισεκατοµµύρια ανθρώπους, περισσότερη κοινωνική προστασία, παιδεία για όλους, υγεία για όλους, προστασία του περιβάλλοντος, δικαιότερη κατανοµή του πλούτου.

* Οικονοµολόγος – Ερευνητής

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy