Συνέντευξη – Δρ Ανδρέας Παναγιώτου: Μύθος η «απάθεια» των Κυπρίων απέναντι στη διαφθορά

Σε «κρίση νοµιµοποίησης» οδηγεί η διόγκωση της διαφθοράς και της διαπλοκής στην Κύπρο, µε αποκορύφωµα το σκάνδαλο των «χρυσών» διαβατηρίων, εκτιµά ο κοινωνιολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Frederick, ∆ρ Ανδρέας Παναγιώτου, σε συνέντευξή του στον ΑΣΤΡΑ 92,8 και τον Θανάση Αθανασίου.

Εξηγεί ότι η εν λόγω κρίση νοµιµοποίησης δεν είναι µόνο προβληµατική, αλλά είναι και µια ευκαιρία για διεκδίκηση διόρθωσης των στρεβλώσεων, δεδοµένου ότι υπάρχει µια µεγάλη µερίδα του πληθυσµού που αντιδρά και διεκδικεί. Την ίδια ώρα, ο καθηγητής εντοπίζει ότι η άµυνα της νεοτερικής δηµοκρατίας απέναντι στο φαινόµενο της διαπλοκής είναι ο περιορισµός της σύγκρουσης συµφερόντων.

Συνέντευξη στον Θανάση Αθανασίου

Ας ξεκινήσουµε από τα βασικά. Πώς θα ορίζατε τη διαφθορά και τη διαπλοκή;

∆ιαφθορά µπορεί να υπάρχει σε διαφόρους τοµείς. Ο κλασικός ορισµός της διαπλοκής, στον δηµόσιο τοµέα, είναι όταν τα ιδιωτικά συµφέροντα των συµµετεχόντων στο κράτος (διορισµένοι, εκλελεγµένοι) έρχονται σε σύγκρουση µε το δηµόσιο συµφέρον. Η αναφορά µου αυτή δεν είναι αυθαίρετη. Το Σύνταγµα της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας, για παράδειγµα, αναφέρει ότι ο Πρόεδρος της χώρας δεν επιτρέπεται να βγάζει κέρδος είτε άµεσα είτε έµµεσα, για λογαριασµό του ή για λογαριασµό άλλου προσώπου, από επιχειρήσεις.

Η πελατειακή σχέση (ηγέτη-ψηφοφόρου), επίσης, είναι εν µέρει σχέση διαπλοκής. Αυτό το φαινόµενο κατέχει µια κυρίαρχη θέση στην κυπριακή νεοτερική ιστορία.

Πώς βλέπετε σήµερα τα πράγµατα στην Κύπρο σε σχέση µε τα φαινόµενα διαφθοράς;

Τα φαινόµενα αυτά έχουν «εκραγεί» την τελευταία δεκαετία. Υπάρχουν οι καταγγελίες από το εξωτερικό, υπάρχουν και οι δηµοσκοπήσεις (π.χ. Ευρωβαρόµετρο), που δείχνουν ότι ένα ποσοστό της τάξης του 70% του πληθυσµού θεωρεί ότι υπάρχει αύξηση της διαπλοκής και µάλιστα θεωρεί ότι η ίδια η κυβέρνηση είναι µε κάποιον τρόπο εµπλεκόµενη κ.λπ. Έχει αποδειχθεί ότι κάποιοι χρησιµοποιούν το δηµόσιο για να δηµιουργήσουν ιδιωτικά κέρδη, τα οποία ουσιαστικά θα τα στερηθεί το δηµόσιο.

Με δυο λόγια, σήµερα, στην Κύπρο, η διαφθορά έχει οδηγήσει σε µια ευρύτερη κρίση νοµιµοποίησης.

Ένα σηµειολογικά σηµαντικό παράδειγµα είναι η απόφαση του κ. Αναστασιάδη το 2013 να πιέσει στο Eurogroup, ώστε να γίνει οριζόντιο κούρεµα. Έβαλε το προσωπικό του συµφέρον υπεράνω. Επιπλέον, µε αυτό που εισηγείτο καταργούσε την ασφάλεια (εγγύηση) των 100.000 ευρώ στις τράπεζες, σε παγκόσµιο επίπεδο.

∆εν πέρασε όµως η πρόταση…

Ναι, και αυτό οφείλεται στη µαζική αντίδραση των Κυπρίων.

Είναι λανθασµένη η αίσθηση ότι «οι Κύπριοι δεν κάνουν τίποτε», διότι είναι στην αντίδρασή τους αυτή που οφείλεται η αποτροπή του οριζόντιου κουρέµατος. Οι Κύπριοι θα πρέπει να είναι περήφανοι διότι αν περνούσε η εισήγηση για οριζόντιο κούρεµα, κάθε φορά που -σε παγκόσµιο επίπεδο- οι τράπεζες θα είχαν πρόβληµα, θα αξιοποιείτο και αυτό το εργαλείο και θα καλούσαν τον κόσµο να πληρώσει τη ζηµιά.

Αν όµως γινόταν καθολικό κούρεµα δεν θα ήταν τόσο έντονη η κρίση, λέει το αντεπιχείρηµα…

Αδυνατώ να αντιληφθώ την οικονοµική λογική αυτού του επιχειρήµατος. Ακούγεται µάλλον σαν υπεκφυγή… Από τη στιγµή που θα γινόταν αποδεκτή η πρόταση, θα δηµιουργείτο ένα προηγούµενο που θα µετέτρεπε τους πολίτες σε δουλοπάροικους των τραπεζών.

Ακολούθησαν οι πολιτογραφήσεις, το διεθνές ρεζίλεµα και τελικά η επιβεβαίωση των καταγγελιών…

Στην υπόθεση των διαβατηρίων το σκάνδαλο της διαπλοκής δεν εστιάζει µόνο πάνω στον Πρόεδρο, που δυστυχώς εστιάζει όπως και να το δεις, αλλά και στο γεγονός ότι ένα πρόγραµµα που έγινε για να προσελκύσει επενδύσεις στην Κύπρο µετατράπηκε σε ένα µηχανισµό απόκτησης κέρδους για λίγους, οι οποίοι είχαν πρόσβαση στην κυβέρνηση.

Ακόµα και στην Επιτροπή Νικολάτου, που δεν ήταν παρά µια απόπειρα να εµποδιστεί ο Γενικός Ελεγκτής να κάνει έλεγχο, προέκυψαν στοιχεία ότι µεγάλη µερίδα από τους «επενδυτές» ουσιαστικά δεν πληρούσε τους θεσµικούς κανόνες. Ένα µεγάλο ποσοστό χρηµάτων που έπρεπε να εισρεύσει στο δηµόσιο, χάθηκε.

Χαρακτηριστική ήταν η επίθεση του µακαρίτη τέως ΥΠΕΣ, Σωκράτη Χάσικου, εναντίον Τράπεζας για υπόθεση πολιτογράφησης. Και δεν ήταν κάποιος τυχαίος…

Αγγίζεις ένα από τα πιο κεντρικά θέµατα. Τότε είχε προκύψει και µια σύγκρουση µεταξύ του Χάρη Γεωργιάδη και του Σωκράτη Χάσικου για το ποιος ευθύνεται. Ουσιαστικά όλοι εµπλέκονταν µε τον έναν ή τον άλλον τρόπο σε αυτή τη διαδικασία. Υπάρχει ένα νήµα που απλώνεται σε όλους και το οποίο όταν αποκαλύφθηκε, ο καθένας κλοτσούσε την µπάλα στον άλλον. Το νήµα αυτό έφτανε στον Πρόεδρο.

Σε σχέση µε τη σύνδεση του δικηγορικού γραφείου της οικογένειας του Προέδρου της ∆ηµοκρατίας µε τις πολιτογραφήσεις, πρέπει να σηµειωθεί ότι είναι η πρώτη φορά από το 1960 που ένας Πρόεδρος είχε άµεση σχέση µε θέµατα µε τα οποία δεν θα έπρεπε να έχει.

Την περίοδο της διακυβέρνησης Αναστασιάδη γίνεται επίσης γνωστό ότι πρόβληµα διαπλοκής υπάρχει και σε µέρος της δικαστικής εξουσίας. Όχι δεν µόνο δεν λήφθηκαν µέτρα, αλλά ήρθε ο Πρόεδρος και διόρισε δύο υπουργούς του στα ηνία της Νοµικής Υπηρεσίας. Πρόκειται για την κορύφωση αυτού του φαινοµένου, από τη στιγµή ακριβώς που και ο ίδιος ο Πρόεδρος, υπό µία έννοια, είναι υπό διερεύνηση, υπό υποψία.

Τελικά είναι «όλοι οι ίδιοι»;

Σίγουρα όχι. Για παράδειγµα, µια σηµαντική µορφή αυτή την περίοδο είναι ο, τότε Γενικός Εισαγγελέας, Κώστας Κληρίδης… Βλέπεις στον άνθρωπο την ευθιξία, την «τσίππα». Υπενθυµίζω την περίφηµη δήλωσή του, «ντροπή κύριε Πρόεδρε». Αυτό είναι ενδεικτικό ότι «δεν είναι όλοι έτσι». ∆εν είναι όλοι οι ίδιοι.

Είναι το µεγαλύτερο πλυντήριο να λες ότι «όλοι είναι ίδιοι», διότι µετά τι µένει;

Βέβαια. Το φαινόµενο διευρύνεται πλέον σε αυτό που ονόµασα κρίση νοµιµοποίησης. Ένα µεγάλο µέρος του κοινού, είτε επειδή τα ισοπεδώνει όλα, είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο θεωρεί ότι δεν πρέπει να ψηφίσει. Η δυσφορία όµως δεν είναι αρκετή. Υπάρχει ευτυχώς και µια µεγάλη µερίδα του πληθυσµού, η οποία διεκδικεί. Άρα η κρίση νοµιµοποίησης δεν είναι µόνο προβληµατική, αλλά είναι και µια ευκαιρία.

Ποια είναι η άµυνα των κοινωνιών απέναντι στα φαινόµενα διαφθοράς που τελικά πλήττουν το δηµόσιο συµφέρον;

Η άµυνα της νεοτερικής δηµοκρατίας απέναντι στο φαινόµενο της διαπλοκής είναι ο περιορισµός της σύγκρουσης συµφερόντων: ∆εν δικαιούσαι, δηλαδή, να επωφεληθείς προσωπικά από το δηµόσιό σου λειτούργηµα, δεδοµένης της αρχής ότι όσοι συµµετέχουν στο κράτος θα πρέπει να υπηρετούν το δηµόσιο και όχι να υπηρετούνται από αυτό.

Αυτή τη δεκαετία, για παράδειγµα, καθιερώθηκε η έννοια της σύγκρουσης συµφερόντων. Κατάφερε η κοινωνία να έχει κάποιους θεσµούς που να λένε «όχι, δεν µπορεί να γίνει αυτό ή το άλλο». Το γεγονός ότι σε κάποιο βαθµό η σύγκρουση συµφερόντων έχει περιοριστεί, είναι µια κοινωνικήεπιτυχία που δεν πρέπει να την παραγνωρίζουµε.

Κάνοντας µια σύντοµη ιστορική αναδροµή πριν έρθουµε στο σήµερα…

Το φαινόµενο σίγουρα δεν είναι κυπριακό. Φαινόµενα πελατειακής σχέσης υπήρχαν έντονα την περίοδο της αποικιοκρατίας και στα πρώτα χρόνια της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας. Με τη δηµιουργία των κοµµάτων επέρχεται ένα είδος ελέγχου.

Με την έννοια ότι ψηφίζεις µιαν οργανωµένη άποψη και όχι απλώς έναν πολιτευτή. Και µπορεί ο πολίτης να τιµωρήσει αυτόν τον οργανισµό, αν δεν τηρήσει το συµβόλαιό του µε το λαό. Για να µην πάµε όµως πολύ πίσω… Μετά το 1974 αρχίζει µια προσπάθεια εκδηµοκρατικοποίησης που κορυφώνεται επί προεδρίας Βασιλείου.

Μετά έρχεται ο Γλαύκος Κληρίδης στην προεδρία, στον οποίο προς τιµήν του δεν µπορεί κανείς να προσάψει ότι εκµεταλλεύτηκε τη θέση του για να αποκοµίσει ιδιωτικό/οικογενειακό όφελος, ανέχτηκε ωστόσο την επιστροφή όλου του προηγούµενου σκηνικού.

Για παράδειγµα, οι 62 του πραξικοπήµατος επαναπροσλήφθηκαν χωρίς δίκη, απλά επειδή «είναι δικοί µας». Το µήνυµα που έστελνε στην κοινωνία τότε ο Κληρίδης ήταν ότι οι «δικοί του» θα είναι προστατευµένοι ό,τι και να γίνει. Την περίοδο Τάσσου και αργότερα Χριστόφια γίνεται προσπάθεια να επέλθει µια εξισορρόπηση. Και η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ βοήθησε σε διάφορα σηµεία προς την κατεύθυνση της εκδηµοκρατικοποίησης.

Με την επάνοδο ∆ΗΣΥ στην εξουσία επέρχεται ένα ευρύτερο ξεχείλωµα. Και είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η διαφθορά διογκώνεται κάθε φορά που η ∆εξιά είναι στην εξουσία.