Συνέντευξη – Νίκος Μούδουρος: Χρειάζονται και πολιτικές ανάδειξης συνεργασιών για το Κυπριακό

• Το αποτέλεσμα της τριμερούς συνάντησης στη Νέα Υόρκη επιβεβαίωσε τις διαφωνίες
• Το πραγματικό είναι ο συνδυασμός των δυσκολιών με τις πραγματικές επιπτώσεις που υπάρχουν στο έδαφος και στην κυπριακή κοινωνία από το παρατεταμένο αδιέξοδο
• Το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας είναι πλέον διαφορετικό, γιατί το ίδιο το διεθνές σύστημα έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά

Του Κωστή Πιτσιλλούδη

Το αποτέλεσµα της τριµερούς συνάντησης στη Νέα Υόρκη και τις εξελίξεις γύρω από τις σχέσεις µεταξύ ΗΠΑ – Τουρκίας και την εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας σχολιάζει σε συνέντευξή του στη «Χαραυγή» ο λέκτορας του Τµήµατος Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Κύπρου, Νίκος Μούδουρος.

Τονίζει πως µε τα υφιστάµενα δεδοµένα η κατάσταση στο Κυπριακό παραµένει δύσκολη, υπογραµµίζοντας παράλληλα πως εάν υπάρξει µία ουσιαστική προσπάθεια ανάδειξης της προοπτικής που δηµιουργεί η επίλυση του Κυπριακού, θα είναι ικανή να κινητοποιήσει κοινωνικές δυνάµεις που αντιπολιτεύονται την οριστική διχοτόµηση.

Όσον αφορά τις σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας, παρατηρεί ότι οι κεντρικές διαφωνίες τους δεν αναµένεται να ξεπεραστούν σύντοµα, χωρίς αυτό να αποκλείει µία προσπάθεια αναθέρµανσης του διαλόγου.

Πώς κρίνετε την τριµερή συνάντηση στη Νέα Υόρκη;

Το αποτέλεσµα της τριµερούς συνάντησης στη Νέα Υόρκη ουσιαστικά επιβεβαίωσε τις διαφωνίες και µε αυτόν τον τρόπο αναπαράγει ως ένα βαθµό τις χαµηλές προσδοκίες σε σχέση µε το µέλλον της διαπραγµάτευσης. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την πλευρά της Τουρκίας και της τουρκοκυπριακής ηγεσίας, ξεκαθαρίζεται ότι υπάρχει συνείδηση για τις δυσκολίες της θέσης τους περί λύσης δύο κρατών, αλλά την ίδια στιγµή και µία επιµονή στο διχοτοµικό πλαίσιο που αντιλαµβάνεται τις σχέσεις των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο ως ανταγωνιστικές. Ακόµα και η συζήτηση για µέτρα οικοδόµησης εµπιστοσύνης, σύµφωνα µε τον Ερσίν Τατάρ, πρέπει να συνοδεύεται από ένα πλαίσιο «µέτρων µεταξύ δύο χωριστών κρατών».

Υπάρχει πρόσφορο έδαφος για επανέναρξη ουσιαστικών συνοµιλιών για το Κυπριακό;

Με τα σηµερινά δεδοµένα η κατάσταση παραµένει δύσκολη, κάτι που δηµιουργεί περισσότερη απαισιοδοξία. Το πραγµατικό δίληµµα δεν είναι η διαπίστωση των δυσκολιών, αλλά ο αναλυτικός συνδυασµός των δυσκολιών µε τις πραγµατικές επιπτώσεις που υπάρχουν στο έδαφος και στην κυπριακή κοινωνία από το παρατεταµένο αδιέξοδο. Εποµένως, το σοβαρότερο ερωτηµατικό προκύπτει από το ποιες δυνάµεις και ιδεολογικά προγράµµατα ενδυναµώνονται σε συνθήκες ανυπαρξίας πρωτοβουλιών και ποιες συνέπειες δηµιουργούν.

Εάν αποµονώσουµε το Κυπριακό στο επίπεδο των διαπραγµατεύσεων, τότε µπορούµε να διακρίνουµε περιόδους και συγκυρίες, στις οποίες ένας ατέρµονος και ανούσιος διάλογος είχε όντως αρνητικά αποτελέσµατα. Ωστόσο, µία πιο προσεκτική µατιά στις πολύπλοκες πτυχές του Κυπριακού φανερώνει πως σε συνθήκες ουσιαστικών προσπαθειών και κατάθεσης δηµιουργικών θέσεων στο τραπέζι του διαλόγου ενισχύονταν και τα ανάλογα κοινωνικά ρεύµατα µε προσανατολισµό την επανένωση και όχι τη διχοτόµηση.

Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στην τουρκοκυπριακή κοινότητα, το πιο χαρακτηριστικό παράδειγµα ήταν η κοινωνική αλλαγή που πυροδοτήθηκε µε την κορύφωση της διαδικασίας προς τα δηµοψηφίσµατα του 2004. Μία αλλαγή, βεβαίως, που βρίσκει τις ρίζες της στις συνθήκες που δηµιούργησε η εισβολή του 1974. Ένα άλλο σηµαντικό παράδειγµα ήταν η επαναφορά του κοινωνικού κινήµατος στην τουρκοκυπριακή κοινότητα υπέρ της οµοσπονδιακής επίλυσης του Κυπριακού, στο πλαίσιο που δηµιούργησαν οι συγκλίσεις Χριστόφια – Ταλάτ και η αρνητική αντίδραση της Άγκυρας. Αποκορύφωµα ήταν οι πολυδιάστατες κινητοποιήσεις των Τουρκοκυπρίων το 2011.

Ποιες κινήσεις θεωρείτε απαραίτητο να γίνουν ούτως ώστε να οδηγηθούµε σε συνοµιλίες;

Αυτή ακριβώς η επανάληψη της «πολιτικής στο δρόµο» από πλευράς των προοδευτικών δυνάµεων των Τουρκοκυπρίων δείχνει ότι οι διάφορες πτυχές του Κυπριακού, τελικά, επηρεάζουν τον πυρήνα της κοινωνίας και της διαβίωσης των ανθρώπων. Μία ουσιαστική προσπάθεια ανάδειξης της προοπτικής που δηµιουργεί η επίλυση του Κυπριακού δεν είναι βεβαίως ικανή να επιλύσει το πρόβληµα, είναι όµως ικανή να κινητοποιήσει κοινωνικές δυνάµεις που αντιπολιτεύονται την οριστική διχοτόµηση.

Συνεπώς, στις σηµερινές, όντως δύσκολες συνθήκες η προσπάθεια που θα πρέπει να γίνει στο επίπεδο επίσηµων συνοµιλιών θα πρέπει να συνοδεύεται από πολιτικές ανάδειξης οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτιστικών συνεργασιών των δύο κοινοτήτων. Ιδιαίτερα σε ένα περιβάλλον δραµατικής αύξησης της παρουσίας της Τουρκίας σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής των κατεχοµένων, σηµασία θα πρέπει να δοθεί και στην ανάδειξη των αντιδιχοτοµικών πολιτικών προγραµµάτων των Τουρκοκυπρίων. Έχοντας βεβαίως υπόψη ότι τόσο η έναρξη συνοµιλιών όσο και το ζητούµενο της ουσιαστικής προόδου είναι στοιχεία που επηρεάζονται καθοριστικά από τους εξωτερικούς παράγοντες και τις θέσεις της Άγκυρας.

Πώς κρίνετε την εσωτερική κατάσταση της τουρκικής πολιτικής σκηνής;

Η βασική αντιπαράθεση στο εσωτερικό της Τουρκίας σχετίζεται άµεσα µε την εµβάθυνση της οικονοµικής κρίσης που προκάλεσε η πανδηµία του κορονοϊού. Η ήδη κακή κοινωνικοοικονοµική κατάσταση της χώρας επιδεινώθηκε και οι αρνητικές συνέπειες πλήττουν περισσότερο τα χαµηλά εισοδηµατικά στρώµατα της χώρας.

Τα κοινωνικά αδιέξοδα που υπάρχουν αντικατοπτρίζονται ως ένα βαθµό και στις έρευνες γνώµης, οι οποίες για πρώτη φορά µετά από χρόνια φαίνεται να συµφωνούν σε δύο κύρια σηµεία: Το πρώτο είναι η φθορά της διακυβέρνησης µε τη µείωση των ποσοστών του ΑΚΡ και της δηµοφιλίας Έρντογαν. Το δεύτερο είναι η σχετική αύξηση των ποσοστών κάποιων κοµµάτων της αντιπολίτευσης, όχι όµως σε σηµείο που να ξεκαθαρίζει η µεγάλη ανατροπή. Η µεγαλύτερη αύξηση καταγράφεται γενικά στο χώρο των αναποφάσιστων και αυτών που απαντούν προς το παρόν ότι δεν επιθυµούν να ψηφίσουν.

Συνεπώς, είναι πολύ νωρίς για εξαγωγή οριστικών συµπερασµάτων σε σχέση µε την προοπτική αλλαγής στη διακυβέρνηση της χώρας. Έστω και αν αυτή η προοπτική υπάρχει, η υλοποίησή της θα εξαρτηθεί από την πορεία της οικονοµίας αλλά και από άλλους παράγοντες, όπως η τελική διαµόρφωση των συµµαχιών των πολιτικών κοµµάτων, η κατάληξη του κυβερνητικού συνασπισµού σε ένα νέο εκλογικό νόµο, αλλά και η πιθανότητα ενός νέου δηµοψηφίσµατος για συνολική αλλαγή του Συντάγµατος µέσα στο 2022.

Μία πιθανή ανάληψη της εξουσίας από το CHP, τι αλλαγές θα µπορούσε να επιφέρει τόσο για την Τουρκία όσο και για το Κυπριακό;

Με τον τρόπο που εξελίσσεται σήµερα το πολιτικό σύστηµα στην Τουρκία, η εκτελεστική εξουσία θα καθοριστεί από συνεργασίες κοµµάτων. Εποµένως, ακόµα και στην περίπτωση που η αντιπολίτευση καταφέρει να επικρατήσει, αυτό θα είναι αποτέλεσµα κοινών πολιτικών προγραµµάτων. Το CHP, όπως είναι γνωστό, επιδιώκει να συνεχίσει τη συνεργασία του µε το «Καλό Κόµµα» της Μεράλ Ακσιενέρ.

Σε ό,τι αφορά στο Κυπριακό, είναι γνωστό ότι το CHP διατηρεί κάποιες από τις παλαιότερες του θέσεις για λύση δύο κρατών. Αυτό είναι αποτέλεσµα της ύπαρξης µίας ιδιαίτερα εθνικιστικής πτέρυγας στο εσωτερικό του. Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται και το «Καλό Κόµµα» της Άκσιενερ. Όµως θα πρέπει να σηµειωθεί ότι τα πολιτικά προγράµµατα αυτών των κοµµάτων, στο παρόν στάδιο τουλάχιστον, προωθούν περισσότερο την ανάγκη επιστροφής της Τουρκίας σε ένα κοινοβουλευτικό σύστηµα. Αυτή φαίνεται να είναι η βασική τους προτεραιότητα. Το κυπριακό πρόβληµα γενικά απουσιάζει από την εσωτερική αντιπαράθεση, κάτι που εµποδίζει στην κατανόηση των µετασχηµατισµών των βασικών ιδεολογικών ρευµάτων σε σχέση µε την Κύπρο.

Πώς σχολιάζετε τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας, όπως αυτές έχουν εξελιχθεί µετά την άνοδο του Τζο Μπάιντεν στην εξουσία;

Η αλλαγή που καταγράφεται στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας δεν σχετίζεται τόσο µε την αλλαγή της διακυβέρνησης στην Ουάσιγκτον, αλλά περισσότερο µε τα δοµικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει η οικονοµία της Τουρκίας. Η Άγκυρα επιδιώκει σε κάποιο βαθµό να οµαλοποιήσει τις σχέσεις της µε τις ΗΠΑ και τη ∆ύση γενικά, έχοντας ως προτεραιότητα τη σταθεροποίηση της προσέλκυσης ξένων κεφαλαίων. ∆εν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι η επίσκεψη Έρντογαν στη Νέα Υόρκη για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ περιέλαβε και µία ισχυρή οµάδα επιχειρηµατικών κύκλων. Αυτές οι κινήσεις θα επεκτείνονται και σε ό,τι αφορά στα ευρωτουρκικά.

Ωστόσο, δεν θα πρέπει να διαφύγει της προσοχής ότι το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας είναι πλέον διαφορετικό, γιατί το ίδιο το διεθνές σύστηµα έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Οι δυναµικές µετάβασης σε έναν πολυπολικό κόσµο συνεχίζονται και η Τουρκία όπως και άλλα κράτη παρόµοιου µεγέθους και ισχύς επιδιώκουν να αναπροσαρµόσουν τη θέση τους διεκδικώντας µεγαλύτερη επιρροή τουλάχιστον στην περιφέρειά τους. Συνεπώς, οι κεντρικές διαφωνίες που υπάρχουν µεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας δεν αναµένεται να ξεπεραστούν σύντοµα, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι δεν θα υπάρχει και η προσπάθεια αναθέρµανσης του διαλόγου.