∆υστυχώς επαληθεύτηκαν οι φόβοι της επιστηµονικής κοινότητας και όχι µόνο
Ο φανατισµός, είτε είναι ιδεολογικός, είτε θρησκευτικός, είτε πολιτικός, κατακρεουργεί τη λογική κρίση
Οι φανατισµοί είναι, συχνά, συγκοινωνούντα δοχεία, δηλαδή ο φανατικός άνθρωπος είναι συχνά ακραία εθνικιστής, ακραία θρησκόληπτος, ακραία συνωµοσιολογικός και πολλά άλλα
Ο φανατισµός οποιασδήποτε µορφής κατακρεουργεί τη λογική κρίση, τόνισε στη συνέντευξή του στη «Χαραυγή» ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τµήµα Ψυχολογίας του Πανεπιστηµίου Κύπρου, Παναγιώτης Σταυρινίδης. Σηµειώνει επίσης ότι συνήθως ο φανατικός άνθρωπος είναι ακραία εθνικιστής, ακραία θρησκόληπτος, ακραία συνωµοσιολογικός και πολλά άλλα. Αναφέρει επίσης ότι ο φανατικός άνθρωπος δεν έχει καµιά λογική βάση και καµιά λογική επιχειρηµατολογία σε κανέναν από τους πυλώνες οι οποίοι τον απασχολούν και ότι δεν υπάρχει τίποτα το οποίο να συνηγορεί υπέρ µισής ιδέας την οποία διατυπώνει. Κι αυτό τους οδηγεί να καταφεύγουν στον επιθετικό λόγο, στον προσβλητικό λόγο, στις βρισιές, στις απειλές και σε τελικό στάδιο στην προσπάθεια εξόντωσης µε την έµπρακτη βία.
Συνέντευξη στον Μιχάλη Μιχαήλ
Βλέποντας τα επεισόδια στη Χλώρακα και στη Λεµεσό, τι σκεφτήκατε εκείνη την ώρα;
Σκέφτηκα ότι επαληθεύονταν οι φόβοι πολλών από εµάς, όχι µόνο µεταξύ της επιστηµονικής κοινότητας αλλά και ανάµεσα σε πολίτες, δηµοσιογράφους και πολύ κόσµο, που βλέπαµε το τελευταίο διάστηµα µια µεγέθυνση της ακροδεξιάς ρητορικής, µια αύξηση στην υποκίνηση για βία και µια εξίσου σηµαντική αύξηση στη ρητορική µίσους.
Ως εκ τούτου, σκεφτόµασταν ότι κάπου θα οδηγήσουν όλα αυτά, που θα είναι, δυστυχώς, κάτι περισσότερο από τις λεκτικές επιθέσεις εναντίον των προσφύγων ή των µεταναστών που βλέπαµε µέχρι τότε. Και δυστυχώς αυτό συνέβη. Ήταν µια δυσάρεστη επαλήθευση πολλών από τους φόβους που είχαµε εκφράσει στο πρόσφατο παρελθόν.
Βλέπουµε παράλληλα και µια προβληµατική αντίδραση από την πλευρά του κράτους…
Όντως, έτσι ήταν…
Επιστηµονικά, το θέµα του ρατσισµού εξηγείται;
Βεβαίως εξηγείται και µάλιστα από µια πληθώρα επιστηµών που, όπως και η ψυχολογία, µας δίνουν γνώση. Υπήρξε αυτές τις µέρες κι ένα κοινωνιολογικο-πολιτικο-ιστορικό άρθρο τού τέως συνάδελφου και νυν ευρωβουλευτή, του Νιαζί Κιλζίλγιουρεκ, το οποίο κάνει µια ιστορική αναδροµή στην έννοια του ρατσισµού µε αφετηρία την εκµετάλλευση και τον εξευτελισµό της ανθρώπινης ύπαρξης. Και συµφωνώ απόλυτα µε αυτή την πολύπλευρη ανάλυση του κ. Κιλζίλγιουρεκ.
Κτίζοντας πάνω σ’ αυτό, έρχονται κι άλλες επιστήµες, όπως και η δικιά µου, να εµπλουτίσουν τη γνώση που έχουµε σε σχέση µε το σύνολο των πεποιθήσεων υπεροχής που δηµιουργείται ψευδώς -δυστυχώς αλλά δηµιουργείται- σε µια οµάδα ανθρώπων έναντι άλλων κοινωνικών, εθνοτικών ή θρησκευτικών οµάδων. Παρατηρούµε ταυτόχρονα µια µορφή οργής και µαταίωσης, γιατί πολλοί από αυτούς που προβαίνουν σε επιθετικές ενέργειες νιώθουν ότι η κοινωνία τούς χρωστά κάτι το οποίο δεν έχει ακόµα ξοφλήσει και αντί να προσφέρει σε αυτούς το κράτος, το προσφέρει απλόχερα στους ξένους. Κάτι το οποίο δεν ισχύει φυσικά, αλλά µέσα στο πλαίσιο των ψευδαισθήσεων που δηµιουργούνται στους ρατσιστές είναι κι αυτό.
Οπότε µέσα από αυτή τη διαδικασία δηµιουργείται ένας φαύλος κύκλος µαταίωσης και οργής, διότι δεν ικανοποιούνται αυτοί και ικανοποιούνται οι µετανάστες και οι πρόσφυγες, έστω και αν αυτό δεν ισχύει βέβαια, όπως είπα.
Πώς εξηγείτε το φαινόµενο αυτοί οι άνθρωποι να µην πείθονται µε τίποτε; Θεωρούν ότι επίσηµα στοιχεία είναι ψευδή, ενώ τα δικά τους ψευδή και αστήρικτα δεδοµένα τα θεωρούν ως πραγµατικότητα;
Εδώ µπαίνουµε στην ψυχολογία του φανατισµού. Ο φανατισµός, είτε είναι ιδεολογικός, είτε θρησκευτικός, είτε πολιτικός, κατακρεουργεί τη λογική κρίση και δηµιουργεί ένα αµετάκλητο σύστηµα ορθότητας των πεποιθήσεων που δεν µπορεί να το αλλάξει κανένας εξωτερικός µηχανισµός. Συνεπώς, ο φανατικός κλείνεται µέσα σε εκείνο το θεµελιωµένο σύστηµα αξιών που έχει δηµιουργήσει και δεν αφήνει να το διαπεράσει οποιαδήποτε σκέψη ή επιχείρηµα µπορεί να του κλονίσει τις φανατικές του ιδέες. Νοµίζω ότι ο φανατισµός εξηγεί πολλά.
Αυτό δεν µπορεί να ονοµαστεί και ψυχαναγκασµός;
Ο ψυχαναγκασµός στην ψυχολογία είναι κάτι το οποίο έχει να κάνει και µε εµµονές. Η αφετηρία του ψυχαναγκασµού είναι η εµµονή. Σκεφτόµαστε συνεχώς το ίδιο πράγµα και ο µόνος τρόπος να καταπραΰνουµε τις εµµονές µας είναι µέσα από τους ψυχαναγκασµούς.
Έχει µια µορφή εµµονοψυχαναγκασµών το θέµα του φανατισµού, αφού σκέφτονται αµετάκλητες ιδέες τις οποίες δεν µπορεί κανένας να τους τις κλονίσει και µέσα από αυτές τις απαρέγκλιτες ιδέες οδηγούνται και σε επιθέσεις έναντι των άλλων.
Είναι µια µορφή ψυχοπαθολογίας υπό την έννοια ότι διαστρεβλώνεται η ορθή κρίση του ανθρώπου και τον οδηγεί σε αντικοινωνικές και µη προσαρµόσιµες συµπεριφορές.
Αντιµετωπίζεται αυτό;
∆εν αντιµετωπίζεται για όλους. Κάποιοι θα παραµείνουν τέτοιοι. Άλλοι όµως µπορεί βαθµιαία, είτε µε καινούργιες γνωριµίες έξω από τον φαύλο κύκλο του φανατισµού ή µε άλλα προσωπικά βιώµατα που µπορεί να είναι ενίοτε συγκλονιστικά, όπως µια άσχηµη εµπειρία για τον εαυτό τους ή στο περιβάλλον τους, να είναι τέτοια η ισχύς αυτών των εµπειριών, που να µπορέσει να διαπεράσει αυτό το τείχος για το οποίο µιλούσαµε προηγουµένως, των φανατικών ιδεών. Άλλοι που είναι σε µικρότερες ηλικίες έχουν ίσως και τη δυνατότητα, µέσα από την ωριµότητα που θα επέλθει µεγαλώνοντας, να αντιληφθούν οι ίδιοι ότι πέρασαν από τη φάση του φανατισµού και να βγουν από αυτήν και για άλλους δεν θα αλλάξει τίποτα.
Το ίδιο µπορούµε να πούµε ότι ισχύει για το κάθε είδος φανατισµού, έτσι δεν είναι;
Ναι, γιατί έχουν κοινή ψυχολογική βάση οι φανατισµοί και όπως είµαι βέβαιος, έχετε δει κι εσείς και το έχουµε παρατηρήσει κι εµείς από την επιστηµονική πλευρά, συχνά αυτά είναι και συγκοινωνούντα δοχεία, δηλαδή παρατηρούµε πολλαπλούς, ταυτόχρονους φανατισµούς στον φανατικό άνθρωπο. Συχνά είναι ακραία εθνικιστής, ακραία θρησκόληπτος, ακραία συνωµοσιολογικός και πολλά άλλα. Γιατί ακριβώς διαθέτουν κοινή βάση.
Έχω προσέξει ότι αρκετοί από αυτούς που εκδηλώνουν ρατσισµό, την ίδια ώρα εκδηλώνουν κι έναν εθνικιστικό οίστρο ή, αν το δούµε µέσα από έναν πολιτικό φακό, εναντιώνονται στην οµοσπονδιακή λύση του Κυπριακού. Μιλούν συνέχεια για την αγάπη του Θεού, αλλά εκδηλώνουν ακριβώς το αντίθετο.
Ναι, επειδή ακριβώς δεν έχουν καµιά λογική βάση και καµιά λογική επιχειρηµατολογία σε κανέναν από τους πυλώνες που έχετε αναφέρει. ∆εν υπάρχει τίποτα εκεί έξω το οποίο να συνηγορεί υπέρ µισής ιδέας την οποία διατυπώνουν. Οπότε πού καταφεύγουν; Καταφεύγουν στον επιθετικό λόγο, στον προσβλητικό λόγο, στις βρισιές, στις απειλές και σε τελικό στάδιο, στην προσπάθεια εξόντωσης µε την έµπρακτη βία.
Παλαιότερα, µετά το 2004, είχε αναπτυχθεί µια συζήτηση κατά πόσον το Κυπριακό είναι και ψυχολογικό πρόβληµα. Σε συνδυασµό µε όσα βλέπουµε σήµερα, µπορούµε να τα δούµε κι αυτά ως τέτοια;
Η λέξη κλειδί είναι το «και». Είναι και ψυχολογικό πρόβληµα. Ήµουν κοµµάτι εκείνης της περιόδου όπως και άλλοι συνάδελφοί µου και µου έκανε µεγάλη εντύπωση το ότι όταν διατυπώσαµε αυτή την άποψη, χλευαστήκαµε από πολλούς και ιδιαίτερα από τους ακραίους µε έντονα επιθετικό λόγο. Υπάρχει µεγάλος κατάλογος απτών παραδειγµάτων για το θέµα αυτό, που θα µπορούσαµε να µιλάµε για ώρες.
Κάποιοι οι οποίοι εκφέρουν ρατσιστικό λόγο λένε ότι «δεν είµαι ρατσιστής, αλλά…» Πώς το βλέπετε αυτό;
Από ψυχολογικής άποψης, ο άνθρωπος που το λέει αυτό, λέγοντας το «αλλά…» είναι µια καλή απόδειξη ότι είναι ρατσιστής. Με ψυχολογικούς όρους αυτό ονοµάζεται άρνηση, δηλ. προσπαθεί µέσα από ένα µηχανισµό άµυνας να αφαιρέσει από πάνω του τη ρετσινιά του ρατσισµού, που αναγνωρίζει ότι είναι επιβλαβής και για τον ίδιο, και προσπαθεί να βρει κάποια λογικά «επιχειρήµατα» για να εξηγήσει και να µασκαρέψει την ψυχοπαθολογία του, που οι ψυχαναλυτές το ονοµάζουν διαστρέβλωση της πραγµατικότητας. Ασυνείδητα καταλαβαίνει ότι αυτά που λέει είναι προβληµατικά και προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του ότι δεν είναι αυτό που δείχνει.
Aκολουθήστε μας στο Google News
