Τα αίτια που οδήγησαν στη Ρωσική Επανάσταση του 1917

Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ

Μέρος Α’

Ανεξάρτητα της άποψης που μπορεί να έχει ο καθένας για την Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, αποτελεί αναντίλεκτο γεγονός ότι εκείνη η Επανάσταση υπήρξε το κορυφαίο κοσμοϊστορικό γεγονός του 20ού αιώνα.

Τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν το 1917, και ιδιαίτερα το φθινόπωρο μετά τη διαφαινόμενη κατάρρευση της κυβέρνησης του Κερένσκι έχουν αναλυθεί διεξοδικά τόσο από την πλευρά της επαναστατικής όσο και της αστικής ιστοριογραφίας και η κάθε πλευρά έχει δώσει τα δικά της συμπεράσματα.

Η επανάσταση του 1905

Η Σοσιαλιστική Επανάσταση δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ούτε αποτέλεσε ένα πραξικόπημα όπως προσπαθεί να περάσει η αστική ιστοριογραφία. Και η άποψη αυτή δεν είναι νέα, αλλά είχε διατυπωθεί από τότε, ακόμα και στον κυπριακό τύπο της εποχής.

Είχαν προηγηθεί αρκετά γεγονότα που οδήγησαν στην επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 που στη συνέχεια οδήγησαν στην Σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη.

Η Ρωσική Αυτοκρατορία με τη διαρχική καταπιεστική εξουσία των Τσάρων και της Εκκλησίας έριχνε το λαό όλο και περισσότερο στη φτώχεια και την ανέχεια.

Η καταπίεση οδήγησε στις 9 Ιανουαρίου 1905 σε εξέγερση στην Αγία Πετρούπολη. Εκατό σαράντα χιλιάδες κόσμου διαδηλώνει στην πόλη και αυτή η διαδήλωση καταπνίγεται από την αστυνομία η οποία ανοίγει πυρ και σκοτώνει 600 ανθρώπους και τραυματίζει άλλους 2000.

Η κατάσταση ήταν τεταμένη και ο Τσάρος Νικόλαος Β’ αναγκάζεται να προβεί σε αλλαγές στη διακυβέρνηση, εισάγοντας ένα μοντέλο αστικής «δημοκρατίας».

Με βάση αυτό το μοντέλο άρχισε να δημιουργείται μια ελεύθερη οικονομία η οποία οδήγησε στη δημιουργία μιας πρώτης ομάδας αστών που άρχισαν να εφαρμόζουν ένα νέο τρόπο εκμετάλλευσης. Αυτό το σύστημα άρχισε να αυξάνει τον αριθμό των εργατών (προλετάριων)1, αφού υπήρξε κι ένα είδος εκβιομηχάνισης, αλλά η κύρια μάζα των Ρώσων εξακολουθούσε να ήταν αγροτική.

Αυτό το σύστημα αύξησε το χάσμα μεταξύ αγροτών, εργατών από τη μια και βιομηχάνων, εμπόρων, τραπεζιτών και μελών αριστοκρατικών οικογενειών από την άλλη.

Υπό διωγμό οι Εβραίοι

Η κατάσταση όμως αντί να καλυτερεύει χειροτέρευε και η τσαρική διακυβέρνηση έπρεπε να βρει αποδιοπομπαίους τράγους για την αθλιότητα της κατάστασης. Και τους βρήκε στις μειονότητες κυρίως των Εβραίων, εναντίον των οποίων εξαπολύθηκε μεγάλος διωγμός από το 1906 μέχρι το 1914.

Οι μυστικές υπηρεσίες του τσαρικού καθεστώτος φρόντισαν να οξύνουν το λαϊκό αίσθημα απέναντι στους Εβραίους ιδιαίτερα, κυκλοφορώντας ένα παλαιότερο (1903) πλαστό έντυπο με την ονομασία «Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», ένα κείμενο που παρουσίαζε μια δήθεν συνωμοσία των Εβραίων όχι μόνο ενάντια στη Ρωσία αλλά κι ενάντια στην χριστιανική ανθρωπότητα γενικότερα.

Είχε προηγηθεί ένα αιματηρό κύμα πογκρόμ ανάμεσα στα 1903-1906, αφήνοντας περίπου 2.000 Εβραίους νεκρούς και πολύ περισσότερους τραυματίες.

Το 1905 το πογκρόμ κατά των Εβραίων στην Οδησσό ήταν το πιο σοβαρό της περιόδου, με εκθέσεις να αναφέρουν έως 2.500 Εβραίους θύματα.

Μετά τη δημοσίευση του Μανιφέστου του Τσάρου της 17ης Οκτώβρη του 1905, τα πογκρόμ ξέσπασαν σε 660 πόλεις, κυρίως στην σημερινή Ουκρανία, στη Νότια και Νοτιοανατολική περιοχή των Ορίων εγκατάστασης.

O μεγαλύτερος αριθμός των πογκρόμ ήταν στο Chernigov στη βόρεια Ουκρανία. Τα πογκρόμ εκεί τον Οκτώβριο του 1905 στοίχισαν τη ζωή σε 800 εβραίους, οι υλικές ζημιές υπολογίζονται σε 70.000.000 ρούβλια. 400 σκοτώθηκαν στην Οδησσό, πάνω από 150 στο Rostov-on-Don, 67 στην Yekaterinoslav, 54 στο Μινσκ, 30 στην Συμφερούπολη-πάνω από 40, στην Όρσα-πάνω από 30.(2)

Η Ρωσία στον πόλεμο

Μαζί με όλα αυτά ο Τσάρος Νικόλαος βάζει τη Ρωσία στον Α’ Παγκόσμιο, στο πλευρό της Αγγλίας-Γαλλίας, έναν πόλεμο που ήταν και αυτός καταστροφικός για τη Ρωσία η οποία έχασε πολλά εδάφη, διαλύθηκε η σίτιση των πόλεων και ξέσπασαν επιδημικές ασθένειες.

Η χώρα ήταν στην απόλυτη ακυβερνησία και απεργίες-διαδηλώσεις είχαν ξεσπάσει ζητώντας ειρήνη ενώ ο πληθωρισμός είχε εκτροχιαστεί.

Στις διαδηλώσεις εναντίον του πολέμου και της τσαρικής κυβέρνησης οι στρατιώτες στασίαζαν και αρνούνταν να πυροβολήσουν διαδηλωτές.

Αυτές οι συνθήκες οδήγησαν στην επανάσταση του Φλεβάρη 1917 που αποτέλεσε την πρώτη φάση μίας επαναστατικής διαδικασίας που οδήγησε στη συνέχεια στην Οκτωβριανή Επανάσταση.

Τα αίτια της επανάστασης του Φεβρουαρίου 1917

Τα αίτια της επανάστασης του Φεβρουαρίου δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η ένταση της λαϊκής δυσαρέσκειας κυρίως για τα σοβαρά προβλήματα που προκάλεσε ο πόλεμος, ο οποίος δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να οξύνει τα προβλήματα και τις αντιθέσεις μέσα στην ρωσική κοινωνία.

Η τσαρική διακυβέρνηση, παρά τις μεταρρυθμίσεις του 1905, όχι μόνο δεν κατάφερε να εκσυγχρονίσει τις απαρχαιωμένες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές, αλλά τις περιέπλεξε περισσότερο.

Ο λαός που ζούσε μέσα στη φτώχεια και την ανέχεια περισσότερο από ένα αιώνα άρχισε να εκδηλώνεται.

Η μεταχείριση των αγροτών από τους αριστοκράτες γαιοκτήμονες είχε φτάσει σε πολύ ψηλά και πρωτοφανή επίπεδα, οι εργαζόμενοι δέχονταν την καταπίεση των βιομηχάνων και ζούσαν σε άθλιες συνθήκες εκμετάλλευσης. Η δυσαρέσκεια των προλεταρίων συνδυαζόταν επιπρόσθετα με τις ελλείψεις τροφίμων και τις στρατιωτικές αποτυχίες.

Η λαϊκή δυσαρέσκεια εντάθηκε και λόγω του πολέμου και των συνεπειών του.
Σχεδόν έξι εκατομμύρια θύματα – νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι – είχαν συσσωρευτεί έως τον Ιανουάριο του 1917.(3)

Οι συνεχής ήττες χάλασαν το κλίμα φανατισμού και «εθνικοφροσύνης» που καλλιεργούσε η τσαρική κυβέρνηση σε βαθμό που εκδηλώθηκαν πολλές ανταρσίες ανάμεσα στο στράτευμα το οποίο έχασε το ηθικό του. Είναι χαρακτηριστικό το ότι λιποτακτούσαν 34 χιλιάδες στρατιώτες το μήνα, σύμφωνα με τον Beckett.(4)

Κοινωνική και θρησκευτική καταπίεση

Μια άλλη πτυχή, η οποία συνήθως δεν αναφέρεται στις ιστορικές αναλύσεις, είναι ο ρόλος που έπαιζε ο ανώτερος κλήρος στη Ρωσία.

Από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου έπαψε να λειτουργεί ο θεσμός του Πατριάρχη και η Εκκλησία υπαγόταν απευθείας στον Τσάρο, ο οποίος συμμετείχε πάντοτε με ένα εκπρόσωπο του στις συνεδριάσεις της Ιεράς Συνόδου. Κι αυτό συνεχίστηκε μέχρι και την διακυβέρνηση του Τσάρου Νικόλαου Β’.

Όμως ο Νικόλαος είχε άφησε τα ηνία της εξουσίας στη σύζυγό του, την Γερμανίδα Τσαρίνα Αλεξάνδρα, η οποία δεν ήταν δημοφιλής και την κατηγορούσαν ότι είναι κατάσκοπος και ήταν υποχείριο του εμπίστου της καλόγερου Γκριγκόρι Ρασπούτιν, ο οποίος δολοφονήθηκε από μέλη της αριστοκρατίας τον Δεκέμβριο 1916.

Μαζί με αυτό, αρνητική εικόνα για τον τσάρο και την οικογένεια του συνέβαλλε και η πολιτική αντισημιτισμού και εκρωσισμού των μη ρωσικών λαών της χώρας.(5)

Σημειώνουμε επίσης ότι σε ένα πληθυσμό 95 εκατομμυρίων υπήρχαν 112.629 ιερείς, σύμφωνα με την Έκθεση αυθεντικών αρχείων.(6)

Οι κληρικοί ήταν όμως αντιπαθείς αφού ήταν κάτοχοι καλλιεργήσιμων εκτάσεων που παραχωρήθηκαν από την εποχή της τσαρίνας Αικατερίνης Β΄, με σκοπό την βελτίωση των οικονομικών τους. Όμως, δεδομένου ότι οι κληρικοί δεν ήταν αγρότες και δε γνώριζαν από αυτές τις εργασίες αναγκάζονταν να νοικιάζουν στους χωρικούς τις εκτάσεις, με αποτέλεσμα στη συνέχεια οι χωρικοί να μην τους υπολογίζουν ως πνευματικούς και να τους ταυτίζουν με τους καταπιεστικούς γαιοκτήμονες.(7)

Ο τσάρος ήταν ο ανώτατος θεματοφύλακας της Ορθοδοξίας, η οποία ήταν η πρώτη και προστατευόμενη θρησκεία στη χώρα και η Σύνοδος της Ιεραρχίας αποτελούσε στην ουσία ένα όργανο που εκτελούσε και εφάρμοζε στην πράξη τις αποφάσεις του τσάρου και των συνεργατών του. Έτσι η Εκκλησία τελούσε υπό τη μόνιμη επιρροή του Τσάρου.(8)

Με άλλα λόγια, οι υπήκοοι της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ζούσαν σε συνθήκες εξαθλίωσης σε όλο το φάσμα της ζωής τους, η οποία οξύνθηκε με την είσοδο της Αυτοκρατορίας στον πόλεμο και των καταστροφικών συνεπειών του.

Πηγές:

(1)Προλετάριος: αυτός που, σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία, ανήκει στην τάξη των μισθωτών εργατών, ζει μόνο από το μεροκάματό του και δεν μπορεί να ελέγξει τα μέσα παραγωγής. Στην αρχαία Ρώμη, ανήκε στην κατώτερη οικονομική τάξη, δεν μπορούσε να φορολογηθεί, διότι δεν είχε εισοδήματα, και υπηρετούσε την πατρίδα μέσω των απογόνων του, τους οποίους προσέφερε ως στρατιώτες. Πηγή: Βικιλεξικό & https://www.lexigram.gr.

(2)Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. «Ο μοντέρνος αντισημιτισμός» – Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης,
https://opencourses.auth.gr › modules › document › file.php › OCRS366

(3)Μέχρι την αρχή του 1917 καταγράφηκαν ένα εκατομμύριο νεκροί, τέσσερα εκατ. τραυματίες και δύο εκατ. αιχμαλώτους. (Врангеля П, Воcпоминания генерала барона – Απομνημονεύματα του στρατηγού Baron, 1992).

(4)Ο Ian Frederick William Beckett (2007), «Ο Μεγάλος Πόλεμος, 1914-1918».

(5)Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη Γ., Η αυτοκρατορική Ρωσία (1613-1917), Αθήνα 2008.

(6)Έκθεση, Всеподданнейшие отчети 1910, και 1914.

(7)Γεώργιος Νεκτάριος Αθ. Λόης «Η θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη Ρωσία αρχές του 20ου αιώνα», https://eclass.uoa.gr › modules › document › file.php › SOCTHEOL104.

(8)Στο ίδιο.

Συμπληρωματικές πηγές:

• Σαλομόνι Αντονέλλα:Ο Λένιν και η Ρωσική Επανάσταση εκδ. Κέδρος.

• E.M.Burns:Ευρωπαική Ιστορία εκδ. Επίκεντρο.

• Τζων Ριντ: 10 μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο εκδ. Πολίτης.

• Jean Marabini: Η καθημερινή ζωή στη Ρωσία το καιρό της Οκτωβριανής Επανάστασης, εκδ. Παπαδήμα.

• Γεώργιος Ζουρίδης: Οκτωβριανή Επανάσταση, εκδ. Περισκόπιο.

• Ευτύχης Μπιτσάκης: Ένα φάντασμα πλανιέται, εκδ. ΚΨΜ.

• Σαρλ Μπετελέμ: Οι ταξικοί αγώνες στην ΕΣΣΔ, εκδ. Πολιτεία.

• Αποστόλη Σερέτη, Ερωτήσεις – απαντήσεις για αρχάριους, γύρω από την Οκτωβριανή Επανάσταση, https://solidaritywebradio.gr/modern-history/

• Το χρονικό της Επανάστασης, https://www.rizospastis.gr/story.do?id=9571330