Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ως «υποκατάστατο» (;)

Του Κυριάκου Λοΐζου

 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το διαδίκτυο αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο, για πολλούς και διαφόρους λόγους. Από την πληροφορία και την ενημέρωση, μέχρι σπάνιες ερευνητικές πηγές και το κέρδος σχετικά με το χρόνο που απαιτείται για διάφορες επαγγελματικές ή ακαδημαϊκές δουλειές. Αυτά, στο γενικότερο πλαίσιο του διαδικτύου, το οποίο μοιάζει με απέραντη θάλασσα. Πόσο ξεκάθαρα είναι τα πράγματα σχετικά με τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης; Τι προσφέρουν και τι παίρνουν από τους χρήστες;

Τα τελευταία χρόνια τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης έχουν ξεπεράσει τη διάσταση του παροδικού ή του πρόσκαιρου, της μόδας δηλαδή, και παγιώνονται ως κομμάτι της προσωπικότητας του ατόμου. Η πραγματικότητα, πάντως, έχει δύο όψεις. Από τη μία, όλα αυτά που προσφέρουν τα ΜΚΔ· δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ ατόμων, οργανισμών και κοινοτήτων, επαγγελματικές ευκαιρίες, διεύρυνση κύκλου με κοινά στοιχεία, επανασύνδεση με ανθρώπους. Επίσης, τα ΜΚΔ έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν αλλαγές σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, όπως το πρόσφατο παράδειγμα με γνωστή εταιρεία διανομής φαγητού, όπου μετά την «έκρηξη» στο Facebook η εταιρεία απέσυρε αντεργατική οδηγία σε βάρος των εργαζομένων, ή το παράδειγμα της αποτελεσματικής χρήσης των ΜΚΔ από τον Μπαράκ Ομπάμα το 2008 που συνέβαλε τα μέγιστα στην εκλογή του.

Ωστόσο, η ασυγκράτητη χρήση τους ελλοχεύει πολλούς κινδύνους, οι οποίοι «ακουμπούν» κυρίως στο κομμάτι της υγιούς σχέσης μεταξύ των ανθρώπων και κατ’ επέκταση στην ψυχική υγεία. Προβάλλοντας τις καλύτερες πτυχές του εαυτού, ο χρήστης μετατρέπεται σε άνθρωπο της κοινωνίας και σε άνθρωπο των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Η υποκατάσταση της άμεσης επαφής και συναναστροφής από την εικονική σχέση εντείνει πολλές φορές το αίσθημα της μοναξιάς, καθώς ο χρήστης δυσκολεύεται να βρει ισορροπία ανάμεσα στα δύο, κάτι το οποίο έχει άμεσο αντίκτυπο στη διάθεσή του. Οι ουσιαστικές σχέσεις με βάθος μειώνονται, αφού πλέον λείπουν αυτά τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη φυσική ανθρώπινη επαφή: Το άγγιγμα, το βλέμμα, οι χειρονομίες κ.λπ. Το κοινωνικό περιβάλλον, που τόσο πολύ παίζει ρόλο σε μία σταθερή ψυχική κατάσταση, υποκαθίσταται σε δραματικό βαθμό από το εικονικό, με τον κίνδυνο του εγκλωβισμού στην εικόνα να είναι πιο ορατός από την ίδια την ύπαρξη.

Επιπλέον, η έλλειψη του στοιχείου της ουσιαστικής επαφής η οποία οδηγεί στον έρωτα πολλές φορές, μπορεί να γίνει η αιτία (ή αφορμή) για ακραίες συμπεριφορές μέσω των ΜΚΔ με πιθανή ένταξη σε επικίνδυνες ομάδες, κυρίως πολιτικού περιεχομένου και στόχευσης. Η πνευματική σταθερότητα και εξέλιξη μειώνεται σε ανησυχητικό βαθμό, ενώ η μη συνετή χρήση των ΜΚΔ οδηγεί σε αρκετές περιπτώσεις σε εθισμό, με μοναδική «χαρά» τα likes και τα εικονίδια με «θετικές αντιδράσεις».

Τα πλεονεκτήματα είναι πολλά, ωστόσο εκεί μέσα ακριβώς κρύβονται οι κίνδυνοι της κοινωνικής – προσωπικής απομόνωσης και της «σύγχυσης» της προσωπικότητας.