Ταξίδι Μνήμης και Τιμής στην Ισπανία

Του Γ. Κολοκασίδη

Στις 10 με 15 Ιουλίου το Ινστιτούτο Ερευνών «Προμηθέας» οργάνωσε Ταξίδι Μνήμης και Τιμής στην Ισπανία, σε χώρους όπου πολέμησαν και έπεσαν Κύπριοι εθελοντές των Διεθνών Ταξιαρχιών στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Το ταξίδι έγινε κατορθωτό με τη βοήθεια του Γραφείου Διεθνών Σχέσεων της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας και οργανώθηκε άψογα από την Σωτηρούλα Γιασεμή. Στη διάρκεια του ταξιδιού στελέχη του ΚΚΙ συνόδεψαν την αποστολή.

Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1936-39) ξέσπασε όταν οι φασιστικές δυνάμεις με επικεφαλής τον στρατηγό Φράνκο επεχείρησαν να ανατρέψουν με πραξικόπημα την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Με τον Φράνκο συνασπίστηκαν όλες οι συντηρητικές και αντιδραστικές δυνάμεις της ισπανικής κοινωνίας καθώς και η Καθολική Εκκλησία. Ο Φράνκο είχε αμέριστη βοήθεια σε όπλα, πολεμικά αεροπλάνα και στρατό από τη ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία. Οι δυτικές ιμπεριαλιστικές χώρες μέσω της λεγόμενης Επιτροπής μη Επέμβασης διαδραμάτισαν ένα υποκριτικό ρόλο, που αντικειμενικά βοηθούσε τους φασίστες. Στο πλευρό της Ισπανικής Δημοκρατίας βρέθηκαν η Σοβιετική Ενωση και οι Διεθνείς Ταξιαρχίες, που συγκροτήθηκαν από δημοκράτες αντιφασίστες από όλο τον κόσμο – στην πλειονότητά τους κομμουνιστές. Ο Ισπανικός Εμφύλιος δίκαια χαρακτηρίστηκε ως ο πρόλογος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Στις γραμμές των Διεθνών Ταξιαρχιών εντάχθηκαν και περίπου 60 Κύπριοι αντιφασίστες, που ήσαν μετανάστες στην Αγγλία, τις ΗΠΑ, τον Καναδά και αλλού. Ο πιο γνωστός από αυτούς είναι ο μετέπειτα Γ.Γ. του ΑΚΕΛ, Εζεκίας Παπαϊωάννου. Είκοσι τρεις Κύπριοι αντιφασίστες θυσίασαν τη ζωή τους στην Ισπανία πολεμώντας το φασισμό.

Μπελτσίτε, η πόλη φάντασμα

Πρώτος σταθμός της ομάδας του «Προμηθέα» ήταν η κωμόπολη Μπελτσίτε, 330 χιλιόμετρα ανατολικά της Μαδρίτης και μόλις 40 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Αραγωνίας Σαραγόσα. Με επίκεντρο την Μπελτσίτε, από τις 24 του Αυγούστου έως τις 4 του Σεπτέμβρη 1937 διεξήχθηκαν σφοδρές μάχες μεταξύ των δημοκρατικών και των φασιστικών δυνάμεων για τον έλεγχο της κοιλάδας που ποταμού Εμπρο. Οι δημοκρατικές δυνάμεις απώθησαν τους φασίστες σε βάθος, αλλά δεν κατόρθωσαν να ελευθερώσουν την Σαραγόσα που ήταν και ο κύριος στόχος τους. Εξαιτίας των μαχών, η Μπελτσίτε καταστράφηκε ολοσχερώς. Και τα δύο στρατόπεδα είχαν τρομακτικές απώλειες. Ανάμεσα στους νεκρούς των Διεθνών Ταξιαρχιών ήταν και εννέα Κύπριοι: οι Βασίλης Παττίχης, Γιώργος Πανταζής, Δημήτρης Τσινίκολας, Ηρακλής Αυγερινός, Κώστας Αυγερινός, Λούκας Ορφανίδης, Παναγιώτης Ανθηρός, Σπύρος Παντελίδης και Χρίστος Χριστοδούλου.

Μετά το τέλος του εμφυλίου ο Φράνκο διέταξε να μην οικοδομηθεί ξανά η Μπελτσίτε  (η σύγχρονη πόλη κτίστηκε στα βόρεια της παλιάς) και να παραμείνει σε ερείπια για να θυμίζει τα εγκλήματα δήθεν των κομμουνιστών. Στην πραγματικότητα η ερειπωμένη Μπελτσίτε θυμίζει τη φρίκη του εμφυλίου και τη βαρβαρότητα του φασισμού. Η ερειπωμένη πόλη είναι περιφραγμένη και γίνονται μόνο οργανωμένες επισκέψεις λόγω του κινδύνου από ετοιμόρροπα κτίρια. Η ομάδα του «Προμηθέα» ξεναγήθηκε στην κύρια οδική αρτηρία της πόλης και τις δυο μεγαλοπρεπείς εκκλησίες της που στη διάρκεια των μαχών είχαν μετατραπεί σε νοσοκομεία. Οταν περπατάς στα ερείπια της Μπελτσίτε αισθάνεσαι δέος. Ζωντανεύει η ιστορία και σκέφτεσαι το χρέος απέναντι στη μνήμη εκείνων των εκατοντάδων χιλιάδων που θυσίασαν τη ζωή τους για να μην περάσει ο φασισμός.

Μια που η Μπελτσίτε είναι πολύ κοντά στη Σαραγόσα, η ομάδα του «Προμηθέα» πραγματοποίησε μια γρήγορη επίσκεψη στην πρωτεύουσα της Αραγωνίας με τον εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό και τη μεγάλη κεντρική πλατεία.

Χαράμα, ο προμαχώνας της Μαδρίτης

Επόμενος σταθμός της ομάδας του «Προμηθέα» ήταν η κοιλάδα του ποταμού Χαράμα, που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα νοτιο-ανατολικά της Μαδρίτης. Εδώ από τις 6 έως τις 27 Φεβρουαρίου 1937 τα δημοκρατικά στρατεύματα και οι Διεθνείς Ταξιαρχίες έδωσαν ηρωική μάχη και ανέκοψαν την προέλαση των φασιστών προς τη Μαδρίτη. Στη συνέχεια, η γραμμή άμυνας στον ποταμό Χαράμα κρατήθηκε μέχρι και το τέλος του πολέμου. Σήμερα, με τη βοήθεια αρχαιολόγων, ανασκάπτονται και συντηρούνται τα χαρακώματα των δημοκρατικών για να αποκαλυφθεί ολόκληρη η έκταση του μετώπου. Τα χαρακώματα είναι επενδυμένα από μέσα με πέτρινους τοίχους. Εδώ όχι μόνο πολέμησαν αλλά και έζησαν για τρία σχεδόν χρόνια οι αντιφασίστες υπερασπιστές της Μαδρίτης. Υπάρχει επίσης ένα δίκτυο υπόγειων στοών που ένωναν τα διάφορα σημεία της γραμμής άμυνας. Ενα μνημείο σε σχήμα υψωμένης γροθιάς βρίσκεται στην κορυφή του λόφου των χαρακωμάτων.

Στην παρακείμενη πόλη Μοράτα υποδέχθηκε την ομάδα του «Προμηθέα» ο Δήμαρχος και δύο μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου, που προέρχονται από το ΚΚΙ. Μετά την υποδοχή στο Δημαρχείο και την ανταλλαγή αναμνηστικών δώρων ο Δήμαρχος και Δημοτικοί Σύμβουλοι συνόδευσαν την ομάδα στο νεκροταφείο της πόλης όπου έγινε κατάθεση κόκκινων γαρύφαλλων στο εκεί μνημείο των Διεθνών Ταξιαρχιών. Στη μάχη του ποταμού Χαράμα σκοτώθηκαν οι Κύπριοι αντιφασίστες Αγγελος Ρωμάνης, Νίκος Πέρδικος και Παναγιώτης Κατσαρώνας.

Στη Μοράτα υπάρχει και ένα μουσείο αφιερωμένο στη μάχη του Χαράμα. Ενα μουσείο που δημιουργήθηκε αποκλειστικά χάρη στο ζήλο ενός κατοίκου της πόλης, ο οποίος με πολλή υπομονή και για χρόνια μάζεψε από το πεδίο της μάχης χιλιάδες σφαίρες, διάτρητα από σφαίρες κράνη, εξαρτήσεις, όπλα, είδη καθημερινής χρήσης που χρησιμοποιούσαν οι μαχητές, καθώς και πληθώρα φωτογραφιών και ντοκουμέντων που έχουν σχέση με τη μάχη του Χαράμα. Ιδιαίτερα συγκινητική στιγμή ήταν όταν τα μέλη της ομάδας του «Προμηθέα» αντίκρισαν σε ένα από τους τοίχους του μουσείου τη φωτογραφία του Μιχαλάκη Οικονομίδη, ενός από τους Κύπριους αντιφασίστες εθελοντές, που μάλιστα είχε πληγωθεί στη μάχη του Χαράμα.

Στο νεκροταφείο του Φουενκαράλ

Στα βόρεια της Μαδρίτης βρίσκεται το νεκροταφείο Φουενκαράλ. Στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου τάφηκαν εδώ πολλοί αντιφασίστες υπερασπιστές της Μαδρίτης ανάμεσά τους και άντρες των Διεθνών Ταξιαρχιών. Εκείνα τα χρόνια τοποθετήθηκε στον τοίχο του νεκροταφείου μια μεγάλων διαστάσεων πλάκα για να θυμίζει τη θυσία των μαχητών των Διεθνών Ταξιαρχιών. Ο Φράνκο, μετά την επικράτησή του ισοπέδωσε το νεκροταφείο, ανέσκαψε τους τάφους και έριξε τα οστά σε ομαδικό τάφο κάπου αλλού και κατέστρεψε την πλάκα με την επιγραφή στη μνήμη των νεκρών μαχητών των Διεθνών Ταξιαρχιών. Χρόνια μετά το θάνατο του Φράνκο άρχισε η αποκατάσταση του χώρου. Τοποθετήθηκε ξανά αντίγραφο της πρώτης μεγάλης πλάκας. Αρχισαν να κτίζονται μνημεία στη μνήμη των πεσόντων από διάφορες χώρες. Το πιο επιβλητικό είναι εκείνο των Σοβιετικών Εθελοντών. Δίπλα στη μεγάλη επιτύμβια πλάκα τοποθετήθηκαν και πλάκες με αναφορές στη θυσία εθελοντών των Διεθνών Ταξιαρχιών από διάφορες χώρες.

Με πρωτοβουλία τού τότε πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ισπανία, κ. Νέαρχου Παλά, τοποθετήθηκε πλάκα στη μνήμη των Κυπρίων Εθελοντών των Διεθνών Ταξιαρχιών. Τα αποκαλυπτήρια της πλάκας έγιναν το 2011 από τον νυν πρέσβη κ. Αντώνη Τουμαζή. Τριμελής αντιπροσωπεία της ομάδας επισκέφθηκε τον πρέσβη Α. Τουμαζή και έδωσε συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία της κυπριακής πρεσβείας.

Η Ομάδα του «Προμηθέα» πήγε στο Φουενκαράλ το απόγευμα της Τρίτης, 12 του Ιούλη. Μέσα σε μια συγκινησιακά φορτισμένη ατμόσφαιρα διαβάστηκαν τα ονόματα όλων των Κυπρίων Εθελοντών ως ένα είδος πολιτικού μνημοσύνου. Στη συνέχεια η ομάδα τραγούδησε το «Επέσατε θύματα» και ακολούθως μαζί με τους Ισπανούς συντρόφους που την συνόδευαν και με υψωμένες τις γροθιές όλοι μαζί τραγούδησαν τον Υμνο της Διεθνούς. Πραγματικά μοναδικές και αξέχαστες στιγμές.

Μετά το Φουενκαράλ η ομάδα του «Προμηθέα» πήγε στο μνημείο των Διεθνών Ταξιαρχιών και στο μνημείο των Ισπανών Δημοκρατών που χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. Και τα δύο λιτά και απέριττα βρίσκονται σε χώρους του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης. Και τα δύο, όπως και τα μνημεία που υπάρχουν αλλού, είναι αποτέλεσμα πρωτοβουλίας αντιφασιστικών οργανώσεων. Το επίσημο κράτος απουσιάζει εκκωφαντικά. Καλλιεργεί τη φιλοσοφία της λήθης. Το πιο εξοργιστικό αφορά τους Ισπανούς δημοκράτες που χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μετά τον Εμφύλιο, χιλιάδες Ισπανοί δημοκράτες κατέφυγαν στη Γαλλία. Οταν οι Ναζί κατέλαβαν τη Γαλλία, συνέλαβαν όλους αυτούς τους Ισπανούς δημοκράτες και τους έκλεισαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ως «απάτριδες», γιατί ο Φράνκο δεν τους αναγνώριζε ως Ισπανούς. Χιλιάδες απ’ αυτούς χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου. Το επίσημο ισπανικό κράτος αναγνωρίζει το Ολοκαύτωμα, αλλά δεν αναγνωρίζει και δεν τιμά τους δικούς του ανθρώπους που χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Προφανώς τα αίσχη δεν συμβαίνουν μόνο στην Κύπρο…

Συνάντηση με το ΚΚΙ

Το ταξίδι Μνήμης και Τιμής ολοκληρώθηκε με επίσκεψη στα Γραφεία της Κ.Ε. του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας, όπου η ομάδα του «Προμηθέα» είχε συνάντηση με τον Οργανωτικό Γραμματέα του Κόμματος και άλλα μέλη της ηγεσίας. Κατά τη συνάντηση οι σύντροφοι του ΚΚΙ εξέφρασαν την ευγνωμοσύνη του ισπανικού λαού για τη συμμετοχή των Κυπρίων Εθελοντών στις Διεθνείς Ταξιαρχίες και ενημέρωσαν για την πολιτική κατάσταση στη χώρα. Ο Γιαννάκης Κολοκασίδης, πρόεδρος του Δ.Σ. του «Προμηθέα», ευχαρίστησε για τη βοήθεια που δόθηκε από το ΚΚΙ, ώστε να πραγματοποιηθεί το ταξίδι στην Ισπανία, τόνισε ότι τους δύο λαούς ενώνουν δεσμοί αίματος που χύθηκε από κοινού στον αγώνα κατά του φασισμού και ενημέρωσε με τη σειρά του για τις πολιτικές εξελίξεις στην Κύπρο.

Την ίδια μέρα η ομάδα επισκέφθηκε το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Βασίλισσα Σοφία, όπου θαύμασε τον γνωστό πίνακα του Πικασό «Γκουέρνικα», εμπνευσμένο από τους απάνθρωπους αεροπορικούς βομβαρδισμούς των ναζί στα χρόνια του ισπανικού εμφυλίου.

Παραλειπόμενα

Η ομάδα του «Προμηθέα» στον ελεύθερο χρόνο είχε την ευκαιρία να περιδιαβεί στη Μαδρίτη και να παρακολουθήσει παράσταση με παραδοσιακούς χορούς φλαμέγκο. Αυτοσχέδια «χορωδία» στήθηκε από τους Ηλία Γιασεμή, Ελένη Γιασεμή, Κώστα Χριστοδουλίδη και Μερόπη Κολοκασίδου. Ηταν οι εμπνευστές να τραγουδήσει η ομάδα στο Φουενκαράλ το «Επέσατε θύματα». Το νεαρότερο μέλος της ομάδας, Isabell Campos, βοήθησε πάρα πολύ στη μετάφραση από τα ισπανικά στα ελληνικά και αντίστροφα.

Συγκλονιστική εμπειρία

Το ταξίδι Μνήμης και Τιμής στην Ισπανία που οργάνωσε ο «Προμηθέας» ήταν για όλους όσοι πήραν μέρος σ’ αυτό μια αξέχαστη συγκλονιστική εμπειρία. Περπατήσαμε σε τόπους όπου σύντροφοι και συμπατριώτες μας, μαζί με τους Ισπανούς δημοκράτες και τους διεθνιστές απ’ όλο τον κόσμο, πολέμησαν και θυσίασαν τη ζωή τους στην αντιφασιστική πάλη. Οπως τότε, έτσι και σήμερα επιτακτικό παραμένει το καθήκον της πάλης για να μην περάσει ο φασισμός, όποιο προσωπείο κι αν φορεί.