Θύµα κακοποίησης ένας στους έξι ηλικιωµένους αλλά… οι καταγγελίες λιγοστές

Ο θύτης στο 90% των περιπτώσεων προέρχεται από µέλος της οικογένειας, ενώ συνηθέστερη µορφή βίας είναι η οικονοµική εκµετάλλευση και ο εκβιασµός

Του Χρήστου Χαραλάµπους

Ανάλωσαν τα νιάτα τους παλεύοντας για την αξιοπρεπή επιβίωση της οικογένειάς τους. Ζώντας σε πολύ δύσκολες κοινωνικο-οικονοµικές συνθήκες, µέσα από φόβους και αγωνίες, έχυσαν πολύ ιδρώτα και έφτυσαν αίµα, στερήθηκαν οι ίδιοι πολλά για να καταφέρουν να µεγαλώσουν, να µορφώσουν και να εξασφαλίσουν, στο µέτρο των δυνατοτήτων τους, ό,τι καλύτερο για τα παιδιά τους.

Το τίµηµα που εισπράττουν σήµερα δεν είναι ανάλογο της δικής τους ανεκτίµητης προσφοράς. Αντίθετα, απογοητευτική όσο και εξοργιστική είναι η πραγµατικότητα που βιώνουν σήµερα οι γέροντες γονείς, οι παππούδες και γενικότερα τα ηλικιωµένα άτοµα που είτε έχουν οδηγηθεί σε κάποιο ίδρυµα, είτε αφέθηκαν να ζουν στο δικό τους χώρο, µόνοι ή υπό την επίβλεψη φροντιστών.

Τα δεδοµένα που προκύπτουν µέσα από το πρωτοποριακό Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα «SAVE», µε βασικό αντικείµενο τις συνθήκες διαβίωσης των ηλικιωµένων και την ανίχνευση του µεγέθους της παραµέλησης και κακοποίησής τους, πραγµατικά συγκλονίζουν και θέτουν σωρεία ζητηµάτων προς προβληµατισµό.

Στο Πρόγραµµα, που χρηµατοδοτείται από το Erasmus+, µετέχουν η Πολωνία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Φινλανδία και η Κύπρος, η οποία εκπροσωπείται από το ΤΕΠΑΚ µε ερευνητική οµάδα από το Τµήµα Νοσηλευτικής, αποτελούµενη από την αναπληρώτρια καθηγήτρια ∆ρα Ευρυδίκη Παπασταύρου, που είναι και η συντονίστρια, τη ∆ρα Έλενα Ρούσου, τη ∆ρα Θεολογία Τσίτση και τις νοσηλευτικές λειτουργούς της Υπηρεσίας «Κατ’ Οίκον Νοσηλείας» του ΟΚΥπΥ, Έλενα Νικολαΐδου και Παρασκευή Χαρίτου.

Σηµαντικά είναι τα στοιχεία που κατατέθηκαν στη διάρκεια συζήτησης µε θέµα «Εργαλεία Ανίχνευσης Κακοποίησης Ηλικιωµένων στους χώρους παροχής φροντίδας υγείας και κοινωνικής φροντίδας» που διοργάνωσε το Τµήµα Νοσηλευτικής του ΤΕΠΑΚ), µε τη συµµετοχή επαγγελµατιών υγείας και άλλων αρµόδιων υπηρεσιών και οργανισµών που βρίσκονται στην πρώτη γραµµή και έχουν ρόλο στην έγκαιρη αναγνώριση και παρέµβαση περιστατικών βίας σε βάρος των ηλικιωµένων ατόµων.

Συχνά η κακοποίηση προέρχεται από µέλος της οικογένειας

Η κακοποίηση των ηλικιωµένων προέρχεται συχνά από άτοµο εµπιστοσύνης και µάλιστα στο 90% των περιπτώσεων πρόκειται για µέλος της οικογένειας (σύζυγος ή παιδί) και ακολουθούν τα άτοµα που είναι επιφορτισµένα µε την περιποίηση και τη φροντίδα του ηλικιωµένου.

Μέσα από την έρευνα προκύπτει και µια σειρά άλλων σηµαντικών στοιχείων που αφορούν στο χώρο και τη µορφή κακοποίησης των ηλικιωµένων, που µπορεί να είναι σωµατική, ψυχολογική, οικονοµική, ακόµα και σεξουαλική. Μορφή κακοποίησης αποτελεί και η αδιαφορία στο να εξασφαλίζονται τα φάρµακα τα οποία έχουν ανάγκη οι ηλικιωµένοι, αλλά και η διαβίωσή τους σε απαράδεκτες συνθήκες υγιεινής.

Τα περισσότερα περιστατικά κακοποίησης καταγράφονται σε σπίτια ηλικιωµένων και µάλιστα αναφέρεται ότι 1 στους 6 ηλικιωµένους βιώνει κάποιο είδος κακοποίησης στη ζωή του, µε πιο συνηθισµένη µορφή βίας την οικονοµική εκµετάλλευση και τον εκβιασµό. Τα περισσότερα περιστατικά (1 κάθε 6) δεν αναφέρονται.

Όπως σηµειώνεται, το πρόβληµα της κακοποίησης ηλικιωµένων µεγιστοποιήθηκε την περίοδο της πανδηµίας, αφού, εκτός των άλλων, υποχρέωσε τους ηλικιωµένους σε περιορισµό και αποµόνωση στα σπίτια τους ή στα ιδρύµατα, χωρίς επαφή µε οικεία πρόσωπα και µε µόνους επισκέπτες τους κοινοτικούς νοσηλευτές, οι οποίοι επωµίστηκαν και όλη την ευθύνη φροντίδας και κάλυψής τους σε φάρµακα.

80% των περιστατικών πιθανό να µη διαγνωστούν

Παρά τα υψηλά ποσοστά επιπολασµού, η αναφορά περιστατικών κακοποίησης ηλικιωµένων ατόµων είναι ανεπαρκής, όπως αναφέρεται, και είναι ενδεικτικό το ότι, σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, περίπου το 80% των περιστατικών κακοποίησης ηλικιωµένων ατόµων πιθανό να µη διαγνωστούν.

Τα αίτια της ανεπαρκούς αναφοράς είναι πολλά και συµπεριλαµβάνουν το φόβο για τις συνέπειες, την ανικανότητα του θύµατος να αντιληφθεί ότι έχει υποστεί βία, αλλά και το ότι οι επαγγελµατίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας δεν είναι επαρκώς εκπαιδευµένοι να αναγνωρίζουν τη βία και να υποστηρίζουν τα ηλικιωµένα θύµατα ενδοοικογενειακής βίας.

Από την άλλη, τονίζεται ότι η έγκαιρη αναγνώριση της κακοποίησης είναι σηµαντική, καθώς µπορεί να αποτρέψει µελλοντικά περιστατικά βίας και να µειώσει τον κίνδυνο επιπτώσεων στην υγεία ως αποτέλεσµα της βίας.

Η χρήση εργαλείων ανίχνευσης βοηθά τους επαγγελµατίες να αναγνωρίζουν και να αξιολογούν τη βία και την παραµέληση των ηλικιωµένων ατόµων. Ωστόσο εξακολουθεί να εφαρµόζεται σπάνια σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση κι αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο το πρόγραµµα «SAVE» θα συµβάλει στην υιοθέτηση πρακτικών ανίχνευσης περιστατικών κακοποίησης ηλικιωµένων ατόµων στις χώρες εταίρους µε στόχους την:

• αύξηση της γνώσης των εργαλείων ανίχνευσης και της καταλληλόλητάς τους για τον εντοπισµό της βίας κατά ηλικιωµένων σε υπηρεσίες φροντίδας υγείας και κοινωνικής φροντίδας,

• βελτίωση της ικανότητας των επαγγελµατιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας για αναγνώριση και παρέµβαση, υποστήριξη και αναφορά των περιστατικών βίας κατά των ηλικιωµένων στις αρµόδιες υπηρεσίες,

• ανάπτυξη των ικανοτήτων των εκπαιδευτών να διδάξουν τους επαγγελµατίες πώς να χειριστούν τη βία κατά των ηλικιωµένων, να τους υποστηρίξουν και να τους καθοδηγήσουν,

• δηµιουργία ενός διαδραστικού προγράµµατος κατάρτισης για βελτίωση της ενεργητικής και καινοτόµου µάθησης των εκπαιδευτών και επαγγελµατιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας στην αναγνώριση και παρέµβαση των περιπτώσεων βίας κατά των ηλικιωµένων ατόµων.

Επιβεβληµένη η εκπαίδευση για ανίχνευση της κακοποίησης

Αναλύοντας το πρόβληµα της κακοποίησης των ηλικιωµένων, η ∆ρ Έλενα Ρούσου, του Τµήµατος Νοσηλευτικής Σχολής και Επιστηµών Υγείας του ΤΕΠΑΚ, εξηγεί ότι η κακοποίηση των ηλικιωµένων είναι ένα φαινόµενο µε παγκόσµιες διαστάσεις.

Αν και δεν υπάρχουν ακριβή ποσοστά επιπολασµού, εκτιµάται ότι ποσοστό µεγαλύτερο του 20% των ηλικιωµένων ενδέχεται να είναι θύµατα συναισθηµατικής, σωµατικής, σεξουαλικής και οικονοµικής βίας, παραµέλησης και παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωµάτων.

Το Έργο «Εργαλεία Ανίχνευσης Κακοποίησης Ηλικιωµένων στους χώρους παροχής φροντίδας υγείας και κοινωνικής φροντίδας» πραγµατοποιείται σε διακρατικό επίπεδο, επειδή η αύξηση του επιπολασµού της κακοποίησης ηλικιωµένων στην Ευρώπη το προηγούµενο έτος ισοδυναµεί µε πάνω από 40 εκ. ηλικιωµένα θύµατα.

Η χρήση εργαλείων εντοπισµού της κακοποίησης είναι σπάνια στις ευρωπαϊκές υπηρεσίες φροντίδας υγείας κι ως εκ τούτου προβάλλει η κοινή ανάγκη των ευρωπαϊκών κρατών για υποχρεωτική εκπαίδευση των επαγγελµατιών και η διάθεση εκπαιδευτικών πόρων για αυτό το σκοπό.

Η αντιµετώπιση του προβλήµατος της κακοποίησης µε τη µέθοδο της ανίχνευσης, όπως επισηµαίνει, απαιτεί εµπειρίες σε πολυεθνικό επίπεδο, επειδή διαφορετικές χώρες έχουν διαφορετικά νοµικά και πολιτικά πλαίσια για την αντιµετώπιση της κακοποίησης ηλικιωµένων.

Η αναγνώριση των επαγγελµατικών προσόντων του προσωπικού υγείας στις ευρωπαϊκές χώρες διευκολύνει την κινητικότητά του σε όλη την Ευρώπη – ανάγκη για ένα κοινό εκπαιδευτικό πρόγραµµα για την ανίχνευση της κακοποίησης των ηλικιωµένων και διασφάλιση κοινού πρότυπου ποιότητας σε ολόκληρη την Ε.Ε