Ορίζοντας/ Ανοιχτός Ορίζοντας

Έλενα Τουμαζή (Ρεμπελίνα)

Τη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου 2019 το Κυπριακό Κέντρο ΠΕΝ παρουσίασε στο Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού Θέατρο Χώρα στη Λευκωσία δύο νέα Λογοτεχνικά πορτρέτα: της Ευριδίκης Περικλέους Παπαδοπούλου και της Έλενας Τουμαζή (Ρεμπελίνας). Το βιβλίο Elena Toumazi Rebelina: an introduction to her work μεταφράστηκε στα αγγλικά από τις Χριστίνα Γεωργιάδου και Ειρήνη Ιωαννίδου και εκδόθηκε το 2019 από τις εκδόσεις Pen. Η μελέτη αυτή έχει εκδοθεί με κύριο στόχο να συμβάλει στην ιχνηλάτηση της εξελικτικής ποιητικής πορείας της Έλενας Τουμαζή (Ρεμπελίνας), η οποία είναι μια από τις σημαντικότερες ποιητικές φωνές της λεγόμενης «Γενιάς του 1974» ή αλλιώς «Γενιάς της Εισβολής», αλλά και γενικότερα της σύγχρονής μας ποίησης.

Ο ενημερωμένος αναγνώστης θα αντιληφθεί γρήγορα ότι δεν έγινε προσπάθεια να καλυφθεί κάθε πλευρά της ποίησής της, αλλά να διερευνηθούν  τα προβλήματα και οι συνθήκες που φαίνονται ότι συνδέονται με τη δημιουργική εξέλιξη της ποιήτριας, καθώς και  με την ανασυγκρότηση των αξιών του καλλιτεχνικού και πνευματικού της κόσμου, των εμπειριών, συναισθημάτων και στοχασμών, δηλαδή, που μετουσίωσε αισθητικά σε ποίηση. Οι ποιητικές συλλογές και τα ποιήματα, επομένως, που αναλύονται στο βιβλίο προσεγγίζονται κυρίως ως μαρτυρίες ενός έργου «εν προόδω», το οποίο διέπεται από εσωτερική ενότητα και εμπερικλείει οικουμενικά θέματα και διαχρονικές ανησυχίες μιας γυναίκας που τολμά να αντιμετωπίσει τον ανδροκρατούμενο κόσμο. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για ένα σφιχτοδεμένο οργανικό σύνολο που πηγάζει κατευθείαν από τον άσβεστο πόθο της για ελευθερία και γνήσια ποιητική έκφραση και διαμορφώνεται εξελικτικά μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες κοινωνικές, εθνικές και υπαρξιακές συνθήκες. Το εν λόγω βιβλίο κλείνει με ανθολόγιο ποιημάτων, φιλοδοξώντας από τη μια να δώσει στον αναγνώστη μια γερή δόση από τις καλύτερες στιγμές της ποιήτριας και παράλληλα να αποτελέσει ένα γερό βάθρο στήριξης, αλλά και κριτικού ελέγχου των ερμηνευτικών αναγνώσεων που προτείνονται.

Όπως διαφαίνεται από τη μέχρι τώρα συγκομιδή των 7 βιβλίων, το ποιητικό της έργο διακρίνεται ξεκάθαρα σε τρεις ποιητικές φάσεις-περιόδους (1. Η εποχή της επαναστατημένης αθωότητας, 2. Η εποχή της συνειδητοποίησης της γυναικείας υπόστασης και τέλος 3. Η εποχή της συμφιλίωσης), οι οποίες, μάλιστα, παρά το γεγονός ότι διαχωρίζονται ευκρινώς, εντούτοις στην πραγματικότητα διατηρούν βαθύτερες και κρυφές μορφολογικές και θεματικές διασυνδέσεις μεταξύ τους. Tόσο οι θεματικές επιλογές, όσο και τα εκφραστικά μέσα της ποιήτριας (πολυσημία, λυρική τόλμη, επινοητική εικονοποιία, εκφραστική οικονομία, επαναστατημένη φόρμα) δεν παρουσιάζουν αξιοσημείωτες αλλαγές, διαμορφώνουν, ωστόσο, αναμφισβήτητα μιαν εξελικτική καλλιτεχνική πορεία.

Πιο συγκεκριμένα στην πρώτη περίοδο της επαναστατημένης αθωότητας εντάσσονται οι ποιητικές συλλογές Ο μικρός τυφλοπόντικας και ο ήλιος 1972 και Λειτουργία του νεκρού παρόντος 1974. Εδώ η ποιήτρια, προικισμένη από το φως της νεότητας που μπορεί να μεταμορφώνει τα πάντα, ελπίζει ακόμη στον έρωτα και διεκδικεί τη σεξουαλική, ερωτική και ηθική της απελευθέρωση υψώνοντας το ανάστημά της απέναντι στον ψεύτικο καθωσπρεπισμό, τον πουριτανισμό και την κοινωνική υποκρισία. Αυτό που είναι σημαντικό να επισημανθεί, ωστόσο, σε αυτή την πρώτη περίοδο είναι ότι η ποιήτρια δεν επιδιώκει ακόμη να εκφραστεί ποιητικά ως εκπρόσωπος της γυναικείας ταυτότητας. Αντίθετα, επιχειρεί να εκφράσει την ατομική της επαναστατική και ανυπότακτη διάθεση απέναντι σε μια πατριαρχική κοινωνία-τείχος, εισάγοντας με αυτό τον τρόπο μιαν εντελώς νέα αισθητική, που στηρίζεται όχι τόσο στο φεμινιστικό κίνημα ή στο κίνημα της αμφισβήτησης, αλλά μάλλον σε μια άγρυπνη προσωπική επαναστατικότητα και ελευθερία που αρνείται πεισματικά να υποκύψει στην παραδοσιακή ανδροκρατία και εξουσία.

Στη δεύτερη περίοδο της συνειδητοποίησης της γυναικείας υπόστασης, μέσα σε μια χαώδη κατάσταση τόσο σε προσωπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο (τούρκικη εισβολή, προσφυγιά) φτάνει στην τραγική, αλλά και ταυτόχρονα λυτρωτική από πολλές απόψεις συνειδητοποίηση της γυναικείας της υπόστασης, συνδέοντας και εντάσσοντας την ατομική-προσωπική της επαναστατικότητα μέσα σε ένα συλλογικότερο, καθολικότερο και, πρωτίστως, πολιτικό κίνημα.  Αν στις δύο πρώτες της συλλογές πριν την Εισβολή, η ποιήτρια επιχειρεί μιαν απεγνωσμένη ατομική αντίσταση απέναντι σε μια πατριαρχική κοινωνία που τη συνθλίβει, εισάγοντας ένα νέο ανατρεπτικό ποιητικό ιδίωμα, στη δεύτερη δημιουργική της περίοδο συστήνει, πρώτα με στήριγμα τον μύθο (Τα σώματα της Χρυσόθεμης μετά το δημόσιο αποκεφαλισμό της στα τέλη του 20ου αιώνα μετά Χριστόν 1977) και ύστερα μέσα από την επαφή της με το γυναικείο κίνημα στο Παρίσι (Παραλλαγές για τη γη – Ένα καλοκαίρι 1980 1981), έναν πιο συνειδητοποιημένο, γυναικείο, ποιητικό λόγο.

Από το 1981 που εκδίδει το πολύ σημαντικό από πολλές απόψεις, βιβλίο Παραλλαγές για τη γη – Ένα καλοκαίρι 1980 μέχρι και το 2008, ακολουθεί μια μακρά περίοδος σιωπής· μια περίοδος, θα λέγαμε, έντονης εκφραστικής, αλλά και υπαρξιακής, οντολογικής κρίσης. Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε την περίοδο αυτή με μια επώδυνη τριακονταετή περίοδο νηστείας στην έρημο. Στη συνέχεια η ιδιόμορφη και πειραματική συλλογή Ανάσες αληθινού ονόματος 2008 (μια δημιουργική σύνθεση με αποσπάσματα ποίησης αγαπημένων της ποιητών, λαϊκών παραμυθιών, αλλά και δικών της στίχων) προετοιμάζει την έξοδο της ποιήτριας στην τελευταία και ωριμότερη δημιουργική της περίοδο: την εποχή της συμφιλίωσης. Έτσι, στις συλλογές Έρχου 2011 και Marginalia 2015 (μαζί με τη Μόνα Σαββίδου Θεοδούλου), έχουμε μια λυρική στροφή, ένα ηρακλείτειο ανέβασμα και βύθισμα στα εσώτερα προβλήματα που φέρνει στο φως η γνωριμία και η βαθμιαία παραδοχή του αληθινού γυναικείου (συναισθηματικού και καλλιτεχνικού εαυτού) και η συνακόλουθη ανακάλυψη και αποκάλυψη του γνήσιου ποιητικού της προσώπου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο πολύσημος τίτλος Έρχου, αλλά και ο υπότιτλος της τελευταίας της συλλογής Marginalia «Ποιήματα από-αφήγησης του τραγικού» φωτίζουν την προσπάθεια της ποιήτριας να σπάσει τον ασφυκτικό κλοιό, να αποδομήσει το τραγικό και να επικοινωνήσει με κύριο όπλο την ποίηση.

Παναγιώτης Νικολαΐδης (ποιητής, κριτικός)

(Στον σημερινό Ορίζοντα φιλοξενούνται ποιήματα της Έλενας Τουμαζή (Ρεμπελίνα) επιλεγμένα από την ίδια την ποιήτρια)

 

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy