Το αμερικανοβρετανοκαναδικό πλαίσιο λύσης του 1978

Συχνά αναφέρεται το αμερικανοβρετανοκαναδικό πλαίσιο του 1978 ως ευκαιρία για λύση του Κυπριακού, η οποία χάθηκε λόγω της απόρριψής του από την ε/κυπριακή πλευρά.

Μάλιστα κάποιοι επιμένουν ότι μαζί με το σχέδιο αυτό χάθηκε και μια χρυσή ευκαιρία για να παραδοθεί η Αμμόχωστος στα Ηνωμένα Έθνη και να επιστρέψουν σε αυτήν οι νόμιμοι κάτοικοί της.

Το αμερικανικό εμπάργκο όπλων, η Τουρκία, ο Κίσινγκερ και ο Κάρτερ

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή παραθέτοντας τα γεγονότα σε αδρές γραμμές.

Το σχέδιο εμφανίστηκε λόγω της επιβολής από το αμερικανικό Κογκρέσο του εμπάργκο στην πώληση αμερικανικών όπλων στην Τουρκία τον Οκτώβριο του 1974, συνεπεία της εισβολής της στην Κύπρο. Το Κογκρέσο θεωρούσε επίσης το εμπάργκο ως πίεση προς την Τουρκία για να εργαστεί για λύση του Κυπριακού.

Η αμερικανική κυβέρνηση και ιδιαίτερα ο ΥΠΕΞ Χένρι Κίσινγκερ, καθώς και οι γραφειοκράτες του ΥΠΕΞ, ήταν εναντίον του εμπάργκο, καθώς θεωρούσαν πως θα έθετε σε κίνδυνο τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Παρόμοια  θέση είχαν κι άλλες χώρες του ΝΑΤΟ, όπως η τότε Δ. Γερμανία κι ασκούνταν πιέσεις προς το Κογκρέσο για να τερματίσει την απαγόρευση. Την ίδια άποψη συμμεριζόταν και το Λονδίνο.

 

Οι προθέσεις του αμερικανικού ΥΠΕΞ φάνηκε να ανατρέπονταν τον Νοέμβριο του 1976 με την εκλογή στην προεδρία του Τζίμι Κάρτερ, ο οποίος διακήρυσσε ότι δεν θα προχωρούσε στην άρση του εμπάργκο. Δεν ήταν τυχαίο το ότι την ημέρα που εκλέγηκε ο Κάρτερ, στην Κύπρο έμειναν κλειστά τα σχολεία και κτυπούσαν οι καμπάνες των εκκλησιών!

 

Η ετοιμασία του πλαισίου και η βρετανική ανάμιξη

Μετά τη νίκη του Κάρτερ στις εκλογές, οι λειτουργοί του ΥΠΕΞ που επέμεναν στην άρση της απαγόρευσης, άσκησαν πίεση παρουσιάζοντας στον Κάρτερ αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ένα πλαίσιο λύσης για το Κυπριακό.

Οι γραφειοκράτες σύστηναν την προώθηση του πλαισίου στις εμπλεκόμενες πλευρές στο Κυπριακό, ώστε να επιτευχθεί πρόοδος που θα δώσει τη δυνατότητα για άρση της απαγόρευσης.

Είναι δε χαρακτηριστικό ότι το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ απευθύνθηκε στο αντίστοιχο βρετανικό υπουργείο με σκοπό να συνεργαστούν για τη συνομολόγηση του πλαισίου.

Έτσι πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις στην Ουάσιγκτον στις 17 και 18 Ιανουαρίου 1977, προκειμένου να προλάβουν την ανάληψη των καθηκόντων Κάρτερ που θα γινόταν στις 19 Ιανουαρίου.

 

Πλαίσιο για συζήτηση και όχι σχέδιο λύσης

Πρέπει να σημειωθεί πως το συγκεκριμένο έγγραφο δεν ήταν σχέδιο λύσης με την έννοια του ότι θα έπρεπε να γίνει αποδεκτό ως είχε, αλλά ήταν ένα πλαίσιο πάνω στο οποίο θα γινόταν διαπραγμάτευση.

Το πλαίσιο, το οποίο δόθηκε στα ενδιαφερόμενα μέρη από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, προνοούσε:

1. Τη δημιουργία ενός δικοινοτικού ομόσπονδου κράτους με δύο πολιτείες, μία για την κάθε κοινότητα.
2. Οι δύο συνιστώσες περιοχές θα είχαν ουσιαστικές εξουσίες και αρμοδιότητες.
3. Η κεντρική ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα είχε τον έλεγχο μεταξύ άλλων στην εξωτερική πολιτική, στην Κεντρική Τράπεζα και στην ομοσπονδιακή οικονομία, στο εμπόριο και τις επικοινωνίες.
4. Εκτελεστική εξουσία σε Πρόεδρο και Αντιπρόεδρο (αντίστοιχα από τις δύο κοινότητες) και Υπουργικό Συμβούλιο με ε/κυπριακή πλειοψηφία. Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος θα είχαν από κοινού δικαίωμα βέτο σε ομοσπονδιακές νομοθετικές πράξεις. Το βέτο θα μπορούσε να ανατραπεί από τα δύο τρίτα των ψήφων στην κάθε Βουλή.
5. Άνω Βουλή με ισότιμη αντιπροσώπευση των δύο κοινοτήτων και Κάτω Βουλή με αναλογική εκπροσώπηση.
6. Ομόσπονδο Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο θα αποτελείτο από έναν Ε/κύπριο, έναν Τ/κύπριο κι έναν ξένο δικαστή, τους οποίους θα διόριζαν ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος.
7. Τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες, όπως η ελεύθερη εγκατάσταση, διακίνηση και το δικαίωμα ιδιοκτησίας θα ενσωματώνονταν στο Ομοσπονδιακό Σύνταγμα και υπήρχε η δυνατότητα τροποποίησής τους, προκειμένου να διατηρηθεί ο χαρακτήρας της κάθε περιοχής.
8. Το έδαφος που θα έλεγχε η κάθε πλευρά θα αποτελούσε αντικείμενο συζήτησης.
9. Υπήρχε πρόνοια για διασφάλιση της επιστροφής όσων κατοίκων μετακινήθηκαν από τις περιουσίες τους και ρύθμιση αποζημιώσεων για όσους δεν θα ήθελαν να επιστρέψουν.
10. Αποχώρηση όλων των μη κυπριακών στρατευμάτων εκτός από εκείνες που θα συμφωνείτο να παραμείνουν. 1

 

 

Το Βαρώσι

Σε ό,τι αφορά το θέμα του Βαρωσιού, για το οποίο γίνεται πολύς λόγος, υπήρχε παράρτημα στο πλαίσιο, το οποίο προνοούσε ότι η επανεγκατάσταση προσφύγων θα ξεκινούσε με την επανάληψη πλήρων διαπραγματεύσεων στη βάση συμφωνίας με τον Γ.Γ. του ΟΗΕ.

Προνοούσε επίσης ότι η επιστροφή θα γινόταν υπό την εποπτεία των Η.Ε. και το έδαφος εκείνο θα θεωρείτο ως επέκταση της νεκρής ζώνης.

 

Με άλλα λόγια, αυτό που λέγεται ότι διασφαλιζόταν η επιστροφή των κατοίκων της Αμμοχώστου δεν ευσταθεί, αφού το θέμα αυτό θα εξεταζόταν και θα αποφασιζόταν μέσα στο πλαίσιο μιας ευρύτερης συμφωνίας μεταξύ των πλευρών και των Η.Ε.

 

Η αποστολή Κλίφορντ

Ο Κάρτερ τελικά πείστηκε για την ανάγκη άρσης του εμπάργκο και εφόσον για να γίνει αυτό απαιτείτο επανέναρξη ουσιαστικών συνομιλιών, προχώρησε στον διορισμό του Κλαρκ Κλίφορντ ως απεσταλμένου του στο Κυπριακό.

Ο Αμερικανός διπλωμάτης στόχευε στην άμεση επανέναρξη των συνομιλιών στη βάση της Συμφωνίας Μακαρίου – Ντενκτάς της 12^ης Φεβρουαρίου 1977 κι αυτό έγινε κατορθωτό στις 31 Μαρτίου 1977 όπου ξεκίνησαν συνομιλίες στη Βιέννη.

Ωστόσο οι συνομιλίες εκείνες απέτυχαν, αφού η τ/κυπριακή πλευρά δεν υπέβαλε τις θέσεις της ως απάντηση στις θέσεις που κατέθεσε η ε/κυπριακή πλευρά.

Παρά ταύτα οι Αμερικανοί δεν επέρριψαν ευθύνη στην τουρκική πλευρά για να μην πλήξουν την εικόνα της, αφού καλλιεργούσαν θετική εικόνα προκειμένου να άρουν το εμπάργκο.

 

Στο μεταξύ ξεκίνησε μια νέα πρωτοβουλία αυτή τη φορά από τη Μ. Βρετανία, η οποία μαζί με τον Καναδά ετοίμασε νέο πακέτο με τη συνεισφορά και του Καναδά, ο οποίος διατηρούσε στρατεύματα στην Κύπρο στο πλαίσιο της ΟΥΝΦΙΚΥΠ.

 

Η πρόταση Ντενκτάς και η άρση του εμπάργκο

Σε αυτή τη φάση ο Ρ. Ντενκτάς εξαγγέλλει πρόταση στις 20 Ιουλίου 1978 βάσει της οποίας θα μπορούσαν να επιστρέψουν στην Αμμόχωστο περίπου 35 χιλιάδες Ε/κύπριοι, υπό τη διοίκηση των Η.Ε. 2

 

Η πρόταση αυτή αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από τον Πρόεδρο Κυπριανού, ο οποίος θεωρούσε ότι ήταν απλώς μια πρόταση, η οποία θα υποβοηθούσε την άρση του εμπάργκο εναντίον της Τουρκίας. Και πραγματικά έτσι ήταν.

Ο γνωστός Τούρκος δημοσιογράφος Αλί Μπιράντ, σχολιάζοντας παρόμοια δήλωση του Ντενκτάς (24/5/1978) σημειώνει ότι: «Έτσι δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι θα δινόταν προτεραιότητα στο θέμα της Αμμόχωστο και επανέρχονταν αμέσως πίσω 35.000 Ε/κύπριοι. Ήταν καθαρή απάτη». 3

 

 

Ωστόσο η στάση της τουρκικής πλευράς θεωρήθηκε από τους Δυτικούς ως θετική και με παρεμβάσεις του ίδιου του Κάρτερ το Κογκρέσο ήρε την απαγόρευση με πλειοψηφία την 1^η Αυγούστου 1978.

 

Η παράδοση του πλαισίου και οι αντιδράσεις

Το πλαίσιο λύσης παραδόθηκε στις πλευρές ύστερα από λεκτικές τροποποιήσεις στις 10 Νοεμβρίου 1978.

Από πλευράς κυβέρνησης ο ΥΠΕΞ Νίκος Ρολάνδης το χαρακτήρισε ως θετικό, ενώ από πλευράς Τ/κυπρίων ο Ντενκτάς το χαρακτήρισε ως «φιλελληνικό». Δηλαδή ουσιαστικά το απέρριπτε.

Η Ελλάδα από την πλευρά της δήλωσε ότι το πλαίσιο περιείχε θετικά στοιχεία, ενώ η Άγκυρα δεν σχολίασε με το δικαιολογητικό ότι δεν απευθυνόταν στην ίδια αλλά στις δύο κοινότητες στην Κύπρο.

 

Σε ό,τι αφορά τις αντιδράσεις των κομμάτων στην ε/κυπριακή πλευρά, η αλήθεια είναι ότι κανένα κόμμα δεν μίλησε ευθέως για αποδοχή του πλαισίου.

Ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ, Γλ. Κληρίδης, είχε δηλώσει ότι το πλαίσιο περιέχει κάποια θετικά στοιχεία και τάχθηκε υπέρ του διαλόγου.

Το ΑΚΕΛ με ανακοίνωσή του απέρριπτε το πλαίσιο, διότι αποτελούσε επέμβαση άλλων χωρών στα εσωτερικά της Κύπρου και ότι ευνοούσε τον δικοινοτικό διάλογο στο πλαίσιο των ψηφισμάτων του ΟΗΕ και της συμφωνίας Μακαρίου – Ντενκτάς ή ενός πλαισίου που θα κατέθετε ο Γ.Γ. του ΟΗΕ.

Η ΕΔΕΚ από την πλευρά της δια του Βάσου Λυσσαρίδη απέρριψε ασυζητητί το πλαίσιο, ασκώντας του έντονη κριτική.

 

Τελικά το σχέδιο απορρίφθηκε επίσημα από τον Πρόεδρο Κυπριανού στις 14 Δεκεμβρίου 1978, ο οποίος ανέφερε ότι επιθυμούσε επανέναρξη των συνομιλιών στη βάση ιδεών του Γ.Γ. του ΟΗΕ και όχι στη βάση πρωτοβουλίας από τρίτη χώρα.

 

Συμπερασματικά:

1. Αυτό που κατατέθηκε δεν ήταν σχέδιο αποδοχής ή απόρριψης, αλλά ήταν πλαίσιο για συζήτηση και κατάληξη ή μη σε συμφωνία.
2. Δεν διασφάλιζε ούτε επιστροφή της Αμμοχώστου ούτε λύση του Κυπριακού, αφού όλα ήταν υπό συζήτηση.
3. Οι βασικές πτυχές του πλαισίου ήταν σχεδόν οι ίδιες με τις επόμενες που κατατέθηκαν και που δυστυχώς δεν οδήγησαν μέχρι στιγμής σε λύση.
4. Ουσιαστικά απορρίφθηκε απ’ όλες τις κομματικές ηγεσίες στην Κύπρο, με τον ΔΗΣΥ να εκφράζει επιφυλάξεις.
5. Η Τουρκία δεν απάντησε ούτε αν το αποδέχεται ούτε αν το απορρίπτει, ενώ η Ελλάδα θεώρησε ότι υπήρχαν θετικά στοιχεία.

 

Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί πως αν υπήρχε η βούληση για λύση, ιδιαίτερα από πλευράς Τουρκίας, τα πράγματα θα ήταν πολύ πιο εύκολα, αφού τότε η κατοχή δεν είχε εδραιωθεί και κυρίως δεν υπήρχε ο εποικισμός του κατεχόμενου τμήματος.

 

Πηγές

• Γιάννης Λάμπρου, «Ιστορία του κυπριακού, τα χρόνια μετά την Ανεξαρτησία, 1960-2004, Λευκωσία 2004.
• Μεχμέτ Αλί Μπιράντ, «Παζαρέματα μετά την εισβολή» Αθήνα 1984.
• Γεώργιος Ράλλης, «Ώρες ευθύνης» Αθήνα 1983.
• Νίκος Χριστοδουλίδης, «Τα σχέδια λύσης του κυπριακού, 1948, 1978», Λευκωσία 2009.
• Χρονικό εφ. Πολίτης, «1978 το Αμερικανοβρετανοκαναδικό σχέδιο για την επίλυση του κυπριακού», 2 Φεβρ. 2010.
• Κυπριακές εφημερίδες της εποχής.

 

 

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

1. Ο Αμερικανός απεσταλμένος Κλαρκ Κλίφορντ συναντάται με τον Πρόεδρο Μακάριο στη Λευκωσία.
2. Ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ, ο οποίος αρχικά ήταν εναντίον της άρσης του εμπάργκο όπλων εναντίον της Τουρκίας. Μετά την εκλογή του άλλαξε… γνώμη.
3. Ο Μακάριος συνομιλεί με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Χ. Φορντ και τον ΥΠΕΞ Χ. Κίσινγκερ.

 

 

¹ Ουσιαστικά το πλαίσιο αυτό βασιζόταν στις κατευθυντήριες γραμμές της συμφωνίας Μακαρίου-Ντενκτάς και στη συνέχεια όλες οι ιδέες, πλαίσια και σχέδια που θα παρουσιάζονταν θα βασίζονταν σε αυτό το πλαίσιο.

² Το τι προνοούσαν οι τουρκικές προτάσεις θα παρατεθεί στο επόμενο σημείωμα.

³ Αλί Μπιράντ, «Παζαρέματα», σελ. 415.