Το ολοκαύτωμα των Ρομά από τους ναζί

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Όταν μιλάμε για ολοκαύτωμα συνήθως έρχεται στο μυαλό μας το ολοκαύτωμα των Εβραίων από τους ναζί. Μόνο που οι ναζί δεν προσπάθησαν να εξολοθρεύσουν μόνο τους Εβραίους, αλλά επιχείρησαν να εξολοθρεύσουν και μια σειρά από άλλες ομάδες πληθυσμών.

Ενημερωτικά αναφέρουμε πως σύμφωνα με τους υπολογισμούς, εξολοθρεύτηκαν από τους ναζί:

• Περίπου 6 εκ. Εβραίοι σε όλη την Ευρώπη.
• 250.000 – έως 1.500.000 Τσιγγάνοι.
• 200.000 άτομα με ειδικές ανάγκες.
• 100.000 κομμουνιστές.
• 80.000 μασόνοι.
• 15.000 ομοφυλόφιλοι.
• 2.500-5.000 μάρτυρες του Ιεχωβά.
• 330.000-1,2 εκατομμύριο Σέρβοι, που δολοφονήθηκαν από Κροάτες Ναζί.

Τσιγγάνοι (Ρομά και Σίντι)

Αναλογικά με τον πληθυσμό τους οι Τσιγγάνοι (Ρομά, Σίντι και Μανούς) πλήρωσαν το μεγαλύτερο φόρο αίματος από κάθε άλλη ομάδα που εξοντώθηκε. Η εκστρατεία του Χίτλερ για τη γενοκτονία των Ρομά πληθυσμών της Ευρώπης περιελάμβανε μια ιδιαίτερα παράδοξη εφαρμογή της ναζιστικής «φυλετικής υγιεινής». Μολονότι -παρά τα ρατσιστικά μέτρα- κάποιες ομάδες Ρομά, συμπεριλαμβανομένων κάποιων Σίντι και Λαλερί της Γερμανίας, γλίτωσαν τις διώξεις και το θάνατο, οι υπόλοιπες ομάδες Ρομά είχαν την ίδια μεταχείριση με τους Εβραίους.

Το 25-50% του πληθυσμού των Τσιγγάνων δολοφονήθηκε, δηλαδή πάνω από 220.000 άνθρωποι. Στην Ανατολική Ευρώπη, οι Τσιγγάνοι εκτοπίζονταν στα εβραϊκά γκέτο, εκτελούνταν από τα Einsatzgruppen στα χωριά τους, και στέλνονταν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς και της Τρεμπλίνκα. Οι Ρομά είναι ένας από τους παλαιότερους λαούς της Ευρώπης, χωρίς να υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για την προέλευσή τους.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια φυλή που έχει τις ρίζες της από την Ινδία, που έφτασαν στην Ευρώπη τον 11ο αιώνα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ελληνικό φύλο που έχει τη ρίζα του στην εποχή του λεγόμενου Βυζαντίου. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ναζιστική Γερμανία, η Κροατία, η Ουγγαρία και οι σύμμαχοί τους προσπάθησαν συστηματικά να εξολοθρεύσουν όλους τους Τσιγγάνους της Ευρώπης. «Πρόκειται για μια καταστροφή μεγαλύτερη απο εκείνη των Εβραίων της Γερμανίας», σημειώνει η Ενριέτ Ασέο, κορυφαία καθηγήτρια Ιστορικός. «Είναι μεγαλύτερη.

Οι ναζί θέλησαν συστηματικά να τους ξεριζώσουν, είναι μια φυλετική δίωξη με σκοπό εξόντωσης, είναι μια γενοκτονία στο σύνολο των Τσιγγάνων που άνηκε στον γερμανικό πολιτιστικό ιστό». Είναι δύσκολο να υπολογιστεί πόσοι Ρομά χάθηκαν εκείνη την εποχή σε μία από τις μεγαλύτερες γενοκτονίες που γνώρισε η Ιστορία. Οι αριθμοί κυμαίνονται από 250.000 έως 1.500.000 ψυχές.

Η καθιέρωση της Ημέρας Μνήμης

Το ολοκαύτωμα των Ρομά περνούσε για δεκαετίες απαρατήρητο και μόλις τον Απρίλιο του 2015 καθιερώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η Ημέρα Μνήμης για το Ολοκαύτωμα των Ρομά στην Ευρώπη. Και αυτή η επίσημη ημέρα μνήμης είναι η 2α Αυγούστου, επειδή στις 2 Αυγούστου του 1944 δόθηκε από τους Γερμανούς ναζί η τελευταία εντολή εξολόθρευσής τους, οδηγώντας 2.897 γυναικόπαιδα Ρομά στους θαλάμους αερίων του ναζιστικού στρατοπέδου ΑουσβιτςΜπίρκεναου προς εξόντωση.

Αξίζει να σημειωθεί πως η πορεία αυτής της ομάδας ανθρώπων μοιάζει με αυτήν των Εβραίων, αφού η ιστορία τους είναι γεμάτη με ιστορίες εθνοκάθαρσης, εξευτελισμού, βασανιστηρίων, απαγωγών παιδιών, καταναγκαστικής εργασίας. Ωστόσο σε αντίθεση με τους Εβραίους, για αιώνες οι Ρομά είναι στιγματισμένοι σαν εγκληματίες, κοινωνικά απόβλητοι και αγύρτες. Κι αυτό συμβαίνει ακόμα και σήμερα και το γνωρίζουμε πολύ καλά κυρίως από τον ελλαδικό χώρο, όπου αντιμετωπίζουν έναν έντονο ρατσισμό από πλευράς του ελληνικού πληθυσμού.

Το παράπονο του Κώστα Χατζή

Είναι χαρακτηριστικό το παράπονο που εκφράζει ο γνωστός τραγουδιστής Κώστας Χατζής, ο οποίος στην εκπομπή «Στην υγειά μας» το 2016 και το 2017 αναφέρθηκε στο ρατσισμό που βίωσαν οι Ρομά στην Ελλάδα. Όντας κι ο ίδιος Ρομά ανέφερε μεταξύ άλλων ότι δεν έζησε με τη φυλή αλλά «έζησα με Έλληνες. Και γέμισα με πολλά κόμπλεξ. Αγωνίστηκα για να μπορέσω να ξεπεράσω μερικά. Και γι’ αυτό μπήκα σε αυτό το χώρο για να αναφέρομαι στα ανθρώπινα δικαιώματα, να καταγγέλλω την πολιτεία με σεβασμό». Σημείωσε παράλληλα ότι το 1956 βγήκε μια νομοθεσία που απαγόρευε στους Ρομά να μπαίνουν στα λεωφορεία και στα τραμ. Κι ενώ έπραττε αυτό, αντιμετώπισε προβλήματα με την πολιτεία.

Γιατί έπρεπε να εξοντωθούν οι Ρομά

Όπως αναφέραμε πιο πάνω, η άποψη ότι οι Ρομά προέρχονται από την Ινδία (και είναι η επικρατέστερη άποψη), τους ενέτασσε εκ των πραγμάτων στην «Αρία Φυλή» την οποία επικαλείτο ο Χίτλερ. Κι αυτό ενισχυόταν από τη γλώσσα τους η οποία είχε αξιοσημείωτες ομοιότητες με τα ινδικά και την αρχαία σανσκριτική. Με άλλα λόγια οι Ρομά μιλούσαν μία Ινδο-ευρωπαϊκή γλώσσα, απόδειξη της Άριας καταγωγής τους. Ωστόσο, με βάση τη θεωρία του ναζί φυλετιστή Hans Gunther, αν και οι Ρομά ανήκαν στην «Αρία φυλή», λόγω της φτωχής οικονομικής τους στάθμης και στο πλαίσιο της «καθαρότητας της φυλής» μόλυναν τη φυλή, αφού είχαν ανακατευθεί με τις «κατώτερες» φυλές κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους.

Αυτή η φυλετική επιμειξία με τον ταξικό προσανατολισμό, «που εξηγούσε τη φτώχεια και το νομαδισμό τους, απειλούσε την άρια ομοιογένεια». Οι Τσιγγάνοι έγιναν έτσι άθελά τους ο λόγος να μπολιαστεί ο καθαρός ναζί φυλετισμός με κοινωνικά κριτήρια και το 1935 με τους νόμους της Νυρεμβέργης μπήκαν στην κατηγορία των «ακοινωνικών» και έτσι τους αφαιρέθηκε η ιθαγένεια και μαζί της το στάτους του ανθρώπου και του πολίτη. Και γι’ αυτό έπρεπε να εξοντωθούν.

Η εξίσωση με τους Εβραίους

Στις 15 Νοεμβρίου του 1943 ο αρχηγός των SS Χάινριχ Χίμλερ εκδίδει την πιο υποτιμημένη στην ιστορία του ολοκαυτώματος διαταγή, με την οποία οι Τσιγγάνοι εξομοιώνονταν με τους Εβραίους, όσον αφορά το (μη) ανθρώπινο στάτους τους στη ναζιστική κοινωνία. Το άμεσο αποτέλεσμα αυτής της απόφασης ήταν κοντά ένα εκατομμύριο Τσιγγάνοι να οδηγηθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως και οι Εβραίοι συμπολίτες τους, και να βρουν φρικτό θάνατο στα κρεματόρια των Ναζί. Το δικό τους ολοκαύτωμα το ονομάζουν στη γλώσσα τους Ποράιμος (Porrajmos), δηλαδή αφανισμός. Το 1942 ο Χίμλερ διέταξε τη μεταφορά των Ρομά στο Άουσβιτς Μπιρκενάου, διαταγή που αντιστοιχούσε στην απόφαση για την «τελική λύση» στο εβραϊκό «πρόβλημα». Τον Νοέμβριο του 1943 οι Ρομά μπήκαν στο ίδιο επίπεδο με τους Εβραίους και τοποθετήθηκαν σε στρατόπεδα εξόντωσης. Στις 2 Αυγούστου του 1944 εξοντώθηκαν σε θαλάμους αερίων όσοι είχαν απομείνει στο Άουσβιτς, σηματοδοτώντας μια από τις φρικτότερες ημέρες στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Μελετητές υποστηρίζουν ότι σχεδόν ολόκληρος ο τσιγγάνικος πληθυσμός εξοντώθηκε στην Κροατία, την Εσθονία, τη Λιθουανία, αλλά και χώρες του «ευρωπαϊκού πυρήνα» όπως το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία.

Πορεία εξολόθρευσης

Η πορεία εξολόθρευσης των Ρομά ξεκίνησε από τις 21 Σεπτεμβρίου 1939, όταν ο Ράινχαρντ Χάιντριχ, επικεφαλής του Κεντρικού Γραφείου Ασφαλείας του Ράιχ, συναντήθηκε με αξιωματούχους των Αστυνομικών Δυνάμεων Ασφαλείας (Sipo) και της Υπηρεσίας Ασφαλείας (SD) στο Βερολίνο.

Έχοντας βέβαιη τη γερμανική νίκη στην εισβολή της Πολωνίας, σκόπευε να εκτοπίσει 30.000 Γερμανούς και Αυστριακούς Ρομά από το Μεγάλο Γερμανικό Ράιχ στην Generalgouvernement (το τμήμα της κατεχόμενης Πολωνίας που δεν ήταν άμεσα προσαρτημένο στη Γερμανία). Ο γενικός κυβερνήτης Χανς Φρανκ, ο ανώτατος πολιτικός αξιωματούχος κατοχής στην Generalgouvernement, ματαίωσε αυτό το σχέδιο, όταν αρνήθηκε να δεχτεί μεγάλο αριθμό Ρομά και Εβραίων στην Generalgouvernement την άνοιξη του 1940. Ακολούθησε ένα κύμα εκτοπισμών από τη Γερμανία προς την κατεχόμενη Γερμανία το 1940 και το 1941. Περίπου 2.500 Ρομά και Σίντι φυλακίστηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.

Το φθινόπωρο του 1941, οι γερμανικές αστυνομικές Αρχές εκτόπισαν 5.007 Σίντι και Lalleri Τσιγγάνους από την Αυστρία στο γκέτο για Εβραίους της Λοτζ, όπου διέμεναν σε ένα απομονωμένο τμήμα του. Το Δεκέμβριο του 1942, ο Χίμλερ διέταξε τον εκτοπισμό όλων των Ρομά από το αποκαλούμενο Μεγάλο Γερμανικό Ράιχ με εξαίρεση συγκεκριμένες κατηγορίες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν άτομα «καθαρού τσιγγάνικου αίματος» με παλαιά καταγωγή, άτομα τσιγγάνικης καταγωγής που θεωρούνταν ότι είχαν ενσωματωθεί στη γερμανική κοινωνία και, ως εκ τούτου, δεν «συμπεριφέρονταν σαν Τσιγγάνοι» και άτομα (και οι οικογένειές τους) που είχαν διακριθεί κατά τη στρατιωτική θητεία τους στη Γερμανία.

Συνολικά, περίπου 23.000 Ρομά, Σίντι και Lalleri εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς, όπου έπεσαν θύματα των… ιατρικών πειραμάτων του Μέγκελε και της ομάδας του. Παρόμοια τύχη είχαν κι άλλοι Ρομά σε άλλα στρατόπεδα. Πολλοί άλλοι πέθαναν από μολυσματικές ασθένειες και επιδημίες.