Βιοποικιλότητα και ταυτότητα τοπικών προϊόντων

Των
Βασίλη Λίτσκα και Μενέλαου Σταυρινίδη*

 

Η Κύπρος έχει παράδοση στην οινοποιία πέραν των πέντε χιλιάδων ετών, ξεπερνώντας τις περισσότερες οινοπαραγωγούς χώρες του πλανήτη. Οι γηγενείς ποικιλίες αµπέλου που εξελίχθηκαν στο νησί είναι πολύ καλά προσαρµοσµένες στο ξηρό και θερµό µεσογειακό κλίµα και σπανίως αρδεύονται, ενώ έχουν γενικά χαµηλές απαιτήσεις σε εισροές (π.χ., λιπάσµατα, φυτοφάρµακα) σε σχέση µε τις ξενικές (εισαγόµενες) ποικιλίες ή µε άλλες καλλιέργειες. Σήµερα, καλλιεργούνται 65.000 δεκάρια αµπελώνων που τροφοδοτούν περίπου 70 οινοποιεία, τα περισσότερα ΜµΕ, για την παραγωγή περίπου 15 εκ. φιαλών κρασιού. Ο κλάδος αντιµετωπίζει σφοδρό ανταγωνισµό από εισαγόµενα, πολλές φορές χαµηλότερης ποιότητας κρασιά, που κατέχουν 65% περίπου του µεριδίου της εγχώριας αγοράς. Η ενίσχυση του εµπορικού σήµατος του κυπριακού οίνου είναι αναγκαία για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου.

Η έρευνα που διεξάγεται στο ΤΕΠΑΚ, σε συνεργασία µε άλλους φορείς, κατά τα τελευταία 10 έτη έχει αναδείξει τη σηµασία των αµπελώνων για την προστασία του τοπίου και του περιβάλλοντος της Κύπρου. Από το 2019 υλοποιείται το έργο EcoWinery, µε σκοπό την εξοικείωση των επαγγελµατιών του κλάδου της αµπελουργίας και της οινοποιίας στην Κύπρο, µε την έννοια του περιβαλλοντικού αποτυπώµατος προϊόντος (Product Environmental Footprint, PEF). […] Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρµόζει εδώ και κάποιο διάστηµα την Πράσινη Συµφωνία (EU Green Deal), µε τελικό στόχο το µηδενισµό των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου µέχρι το 2050. Ανάµεσα στους στόχους της συµφωνίας είναι η εξασφάλιση της υγιεινής διατροφής και σε προσιτές τιµές για όλους από συστήµατα παραγωγής που προστατεύουν το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, όπως αναλύεται στη Στρατηγική «Από το Αγρόκτηµα στο Πιάτο». Αξιοσηµείωτοι στόχοι της τελευταίας είναι η µείωση της χρήσης των συνθετικών λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων κατά 20% και 50%, αντίστοιχα, µέχρι το 2030. Επιπλέον, η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα αναγνωρίζει τη σηµασία των στοιχείων τοπίου για τη διατήρηση της άγριας ζωής (π.χ. ξηρολιθιές, φυτοφράκτες, µεµονωµένα δένδρα) και θέτει ως στόχο την κάλυψη του 10% των γεωργικών εκτάσεων µε αυτά τα στοιχεία µέχρι το 2030. Στόχοι αρκετά δύσκολο να επιτευχθούν από τους γεωργούς της Κύπρου αλλά και άλλων περιοχών της ΕΕ.

Η δουλειά που γίνεται στο έργο EcoWinery είναι σε µεγάλο βαθµό εναρµονισµένη µε τους στόχους της Πράσινης Συµφωνίας και της Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα. Η εφαρµοσµένη έρευνα που πραγµατοποιείται µέσα από τη συνεργασία των εταίρων (ΤΕΠΑΚ, ΑΠΚυ, Οινοποιείο Νικολαΐδη, Ανώγυρα), τη συµµετοχή φορέων από το εξωτερικό (π.χ., Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Cool Farm Alliance) και τη συµµετοχή νέων ερευνητών έχει στόχο να αναδείξει τη σηµασία της αµπελοκαλλιέργειας για την 1) προστασία της βιοποικιλότητας και τις επιπτώσεις/οφέλη που έχουν σε αυτή οι διάφορες πρακτικές που εφαρµόζονται στους αµπελώνες, 2) την αποθήκευση άνθρακα στους αµπελώνες για τον µετριασµό της κλιµατικής αλλαγής και 3) την εξοικονόµηση πόρων και µείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώµατος του κρασιού. Το έργο δηµιουργεί σχετικά εργαλεία και εγχειρίδια, ώστε να µπορέσουν οι επαγγελµατίες του κλάδου να ποσοτικοποιήσουν µε αξιοπιστία το περιβαλλοντικό τους αποτύπωµα και να το επικοινωνήσουν στη συνέχεια στους καταναλωτές. Πιο συγκεκριµένα, σε περιοχές των Κρασοχωρίων και της Κουµανταρίας στη Λεµεσό διεξάγεται έρευνα για να ποσοτικοποιηθεί η συµβολή των αµπελώνων στην αποθήκευση άνθρακα. […] Στις ίδιες περιοχές, σε έναν αριθµό αµπελώνων γίνεται καταγραφή της βιοποικιλότητας (π.χ. µέλισσες, πουλιά, ερπετά, φυτά) µε στόχο τη µελέτη της επίδρασης των καλλιεργητικών πρακτικών και χαρακτηριστικών του τοπίου στην προστασία της βιοποικιλότητας. Τέτοιες µελέτες είναι σηµαντικές για την επίτευξη των στόχων της Στρατηγικής. Έρευνα διεξάγεται και για τη µείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και της χρήσης των πόρων στο οινοποιείο Νικολαΐδη. […]

Το έργο EcoWinery συνεχίζεται µέχρι και τον Ιανουάριο του 2022. Περισσότερες πληροφορίες στη σελίδα του www.sustagric.com/ecowinery.html.

* Βασίλης Λίτσκας, ερευνητής και συνεργάτης διδασκαλίας στο ΤΕΠΑΚ, ιδρυτής της Sustainability Metrics

Μενέλαος Σταυρινίδης, αναπ. καθηγητής στο ΤΕΠΑΚ